شغل زنان
شغل زنان در اسلام و بر اساس آیات، روایات و سیره معصومین (ع) ثابت شده، قانون‌ها و الگوهایی برای از بین بردن آثار و پیامدهای منفی ناشی از اشتغال بی‌رویه تعیین شده است. که پیامدها منفی شامل؛ تناسب شغل با خصوصیات زنانه، رعایت حجاب، عفاف و عدم اختلاط با مردان، تعارض نداشتن شغل زن با حقوق همسر و فرزندان می‌باشد.
مکتب فمینیسم زنان را بعد از انقلاب صنعتی با سیاست‌های سرمایه‌داران به سوی کارخانه‌ها کشید، به دلیل در نظر نگرفتن تفاوت‌های طبیعی زن و مرد شعار تساوی حقوق این دو جنس، موجب گسترش ناهنجاری‌های زیادی در اجتماع گردید. از آن‌جا که با الگوهای مطلوب اشتغال که اسلام آن را بیان کرده، بسیار فاصله داشت، لذا اشتغال زنان را با چالش‌های بسیاری روبرو کرد. از جمله به کارگیری زنان در مشاغلی با دست مزد پایینتر نسبت به مردان، انواع نابرابری‌های قانونی در حیطه کار و فعالیت و غیره می‌باشد. در این نوشتار تلاش بر آن است علاوه بر تطبیق دو مکتب اسلام و فمینیسم درباره اشتغال بیرون از منزل زنان به یکسری سوال‌ها پاسخ بدهد.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| عنوان مقاله | اشتغال بیرون از منزل زنان از منظر اسلام و فمینیسم |
| نام مجله | دو فصلنامه علمی تخصصی معارف علوم اسلامی و علوم انسانی |
| سال چاپ | پاییز و زمستان 1398، سال اول |
| شماره مجله | دوم، صفحات 185 تا 227 |
| امتیاز مقاله | علمی- پژوهشی |
گزارش مقاله
نویسنده ابتدا به بررسی اشتغال زنان پرداخته و مباحث بحث و بررسی شده شامل؛ اشتغال در لغت و اصطلاح، تاریخچه اشتغال زنان در اسلام و غرب، اشتغال زنان از دیدگاه اسلام و فمینیسم، مبانی نظری و اصول فمینیسم، دیدگاه موافقان و مخالفان اشتغال زنان در اسلام، مکاتب فمینیستی و رویکردشان به اشتغال زنان، نظریه پردازان فمینیستی و اشتغال زنان و پیامدهای مثبت و منفی اشتغال؛ می‌باشد.
اشتغال در لغت و اصطلاح
لغت: به معنای «به کاری پرداختن»، «به کاری سرگرم شدن» و «مشغول شدن به کاری» است. هم‌چنین «توجه قلبی به کسی یا کاری» را گویند. اصطلاح: در اصطلاح جامعه‌شناسی آمده: «شغل یا پیشه کاری است که در مقابل دستمزد یا حقوق منظم انجام می‌شود». و در نظریه‌های اقتصادی؛ «کوشش انسانی یا فعالیتی است که در جهت تولید هدایت می‌شود. به عنوان یک عامل تولید،کار از مواد اولیه، سرمایه و مدیریت، جدا و فقط شامل مساعی کارگران در اشتغال است.
تاریخچه اشتغال زنان در اسلام و غرب
- اسلام: باظهور اسلام کرامت انسانی زن احیا شد و زن در کنار مرد به عنوان نیمی از پیکره حیات بشری مطرح گردید.اسلام دخترکشی را ممنوع کرد و به جامعه آموخت که به دختران احترام بگذارند. زنان صدر اسلام در امور اجتماعی، سیاسی وفرهنگی و کارهای دیگر مشارکت داشتند. اشتغال زنان در عصر پیامبراعظم(ص) به شکلی وسیع به چشم می‌خورد و در تمامی شغل‌های رایج آن زمان زنان حضور داشتند.
- غرب: اشتغال زنان درغرب به صورت گسترده‌ای پس از انقلاب صنعتی شکل گرفت.
اروپا بعد از انقلاب صنعتی با کمبود کارگر و نیروی انسانی مواجه و برای رفع این نقیصه به نیروی کار ارزان متوسل شد. در جوامع غربی حمایت از فعالیت اقتصادی زنان باشعار آزادی و مساوات صورت گرفت.
مفهوم شناسی فمینیسم: در لغت؛ به معنای آزادی خواهی زن، زن‌وری، زن‌گرایی، و یا مؤنث‌گرایی می‌باشد. در اصطلاح: مجموعه حرکت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی با هدف احقاق حقوق زنان و رفع تبعیض از آنان، که غالباً به وسیله خود زنان انجام می‌گیرد.
اشتغال زنان از دیدگاه اسلام و فمینیسم
اشتغال زنان در اندیشه فمینیستی جایگاهی ویژه دارد، چون زنان را از محیط خشک و یکنواخت خانه رها کرده است و عقلانیت اجتماعی آنان را در پرتو حضور در عرصه‌های عمومی آشکار می‌سازد. از نگاه آنان، فرودستی زنان به دلیل موقعیت ضعیفشان در بازار کار است که آنها را وا می‌دارد تن به ازدواج دهند. اشتغال زنان ازدیدگاه اسلام: اشتغال فقط هدفی اقتصادی نیست، بلکه جزئی از نظام کلی اجتماعی است که باید در آن اهداف معنوی،اخلاقی و دینی فرد و جامعه در جهت تعالی و کمال تأمین گردد.
آموزه‌های اسلام برای اشتغال زنان:
- تناسب شغل با ویژگی‌های زنانه
- حجاب و عفاف و عدم اختلاط
- تعارض نداشتن شغل زن با حقوق همسر
- تعارض نداشتن شغل زن با الگوی مادری
دیدگاه اندیشمندان در اشتغال زنان:
- دیدگاه سنتی
- دیدگاه روشنفکران و گروه‌های رادیکال
- دیدگاه معتدل
مبانی نظری و اصول فمینیسم
فمینیسم به عنوان یک مکتب فکری مبتنی بر مبانی متعددی همچون اومانیسم، سکولاریسم، نسبیت‌گرایی اخلاقی، فردگرایی، لیبرالیسم و برابری است. «برابری» تأثیرگذارترین آموزه فمینیستی در عرصه عمل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی محسوب می‌شود. اصول کلی که می‌توان از میان آراء فمینیست ها به دست آورد، عبارتند از:
- اصالت دادن به انسانیت افراد بدون در نظر گرفتن جنسیت آنها.
- اعطای استقلال مالی و عملی به زنان و رها کردن آنها از قید وابستگی و نظارت مردان.
- مبارزه با عقیده ناقص بودن زنان در زمینه‌های مختلف.
- ارائه بینش جدید از علوم و مسائل جامعه بر اساس تفکر فمینیستی و زنانه.
- برابری زن و مرد در نظریه و عمل.
دیدگاه موافقان و مخالفان اشتغال زنان در اسلام
- دیدگاه مخالفان: با استناد به بعضی آیات و روایات دلایل مخالفت خود را بیان کرده‌اند.
- دیدگاه موافقان: با استناد به بعضی آیات و روایات دلایل موافقت خود را بیان کرده‌اند.
نویسنده نظریه‌ی مختار را بیان می‌کند، که ادله مخالفان و موافقان اشتغال، معارض نیستند و قابل جمع هستند اشتغال زنان به خودی خود امری مباح است.
مکاتب فمینیستی و رویکردشان به اشتغال زنان
- فمینیسم مارکسیستی: به عقیده این مکتب شغل و کار فرد، پدیدآورنده ماهیت او و درک وی از خویشتن است. اندیشه‌های مارکسیستی شباهت‌هایی با دیدگاه‌های سوسیالیستی در زمینه کار و اشتغال زنان دارد.
آنان معتقدند آزادی کامل زنان با گسترش سوسیالیسم و ارائه خدمات دولتی به زنان برای انجام وظایف خانه‌داری و بچه‌داری میسر خواهد بود و مارکسیستها آزادی زنان را در گرو مبارزه آنان با نظام سرمایه‌داری می‌دانند.
- فمینیسم سوسیال: همانند مارکسیستها، نظام سرمایه‌داری را عامل سوق دادن زنان به سوی دست مزد کمتر و حضور در تولید و کار نابرابر دانسته‌اند. نتیجه آن، روی آوردن آنان به ازدواج برای تأمین زندگی و پذیرش نقش‌های مادری و همسری است که آنها را وابسته و محدود می‌سازد، و غیر مستقیم، با تمایز حیطه‌های خصوصی و عمومی به استواری نظام مردسالاری می‌انجامد.
- فمینیسم رادیکال و لیبرال: این دو شاخه فمینیسم از تأثیرگذارترین نظریات بر روند شکل‌گیری نظام فکری وارزشی زنان از اواخر دهه شصت بوده‌اند. فمینیست های تندرو با فرض بی‌نیازی زنان از مردان به ترسیم فضای جدیدی می‌پردازند که با وعده‌هایی چون رفع سلطه مردان و رفع خشونت علیه زنان همراه است. رادیکال ها دسته‌بندی اجتماع به گروه‌های خانواده، مردان، دولت و مراکز اقتصادی را مفاهیمی انتزاعی شمرده و آنها را دستاورد رویکردهای جنسیتی می‌دانند.
- سرمایه‌داری و فمینیسم: گروه‌های فمینیستی گر چه در آغاز نظام سرمایه‌داری را ترویج نوعی برده‌داری نوین و متناقض با آزادی و رهایی زنان می‌دانستند، اما با کهنه شدن افکار مارکسیستی و سوسیالیستی و اثبات عدم کارآیی آنها در گذر زمان، به ابزاری برای ایجاد بازارهای مصرف جدید و تولید نیازهای متفاوت برای اجتماع به ویژه زنان تبدیل شدند.
نظریه پردازان فمینیستی و اشتغال زنان
- سیمون دوبوار: وی از سردمداران موج دوم معتقد است چون کار زن در خانه، چیزی تولید نمی‌کند، زن خانه‌دار فرودست، درجه دوم و طفیلی است.
- فریدان: وی نظریه پرداز فمینیست لیبرال، زنانی که به کار خانگی مشغول می‌شوند را، قربانیان گزینه‌ای اشتباه می‌خواند و آنها را محکوم به عقب ماندگی پیوسته می‌داند.
- جسی برنارد: وی نیز معتقد است زن خانه‌دار هیچکس نیست، و خانه‌داری یک کار به بن بست رسیده است که و زن در آن نمی‌تواند پیشرفت کند.
- گیلمن :از فمینیست‌های موج اول است که، با تأکید بر اینکه ریشه همه نابرابری‌ها در نقش‌های مبتنی بر جنس است، می‌گوید تنها راه رسیدن زنان به برابری بامردان، نیل به برابری اقتصادی است.
پیامدهای مثبت و منفی اشتغال
1- پیامدهای مثبت:
- ارتقای پایگاه حقوقی و حفظ منزلت زن و توسعه نیروی انسانی.
- بهره‌مندی جامعه از توان و تخصص زنان.
- بهبود سطح فرهنگی جامعه.
- افزایش رفاه خانواده.
- خارج شدن از رکود و یکنواختی در زندگی و پرشدن اوقات فراغت و جلوگیری از آسیب‌پذیری اجتماعی.
- افزایش سطح آگاهی اجتماعی، تجربه و برخورداری از ذهنی پویا و فعال.
2- پیامدهای منفی:
- کاهش حضور زن درخانه و سست شدن کانون خانواده
- کم شدن میل به فرزند داشتن تغییر در ویژگی زنانه
- تغییر در شیوه مدیریت
- خستگی کار مضاعف در خانه و خارج از خانه
- مشکلات عاطفی و تحصیلی فرزندان.
تبعات اشتغال بی‌رویه زنان: خانواده را با چالش‌هایی چون فشار مضاعف، سوء استفاده‌ها و آزار جنسی علیه زنان شاغل، عدم تمایل به فرزند آوری و از بین رفتن تحکیم خانواده، جدایی وطلاق رو به رو می‌کند.
نتیجه
در اسلام، زن و مرد از حقوق برابر اما غیر مشابه برخوردارند نقش مادری و تربیت فرزندان از ارزش والایی برخوردار است. ولی در عین حال، حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی با رعایت موازین شرعی، اخلاقی و تناسب شغل مطلوب، گاهی اوقات واجب بوده است. فقها و حقوقدان‌های نیز، باید با روشن‌بینی و در نظر گرفتن عنصر زمان و مکان البته با رعایت معیارها و اصول صحیح ضابطه‌مند، استنباط در فهم متون دینی و با استمداد از حقایق و واقعیات روز، تلاش بیشتری بکنند، و در تضمین حقوق مشروع اجتماعی و فردی آنها بکوشند. حکومت نیز با برنامه‌ریزی مناسب برای پرورش استعداد‌های زنان و کسب مدارج علمی توسط آنان زمینه‌های حضورشان را فراهم و با ایجاد شرایط، محیط‌های سالم، تنظیم و تدوین قوانین از آنان حمایت کند.
بنابر این می‌توان نتیجه گرفت که ظهور فمینیسم و رواج آن، نشانه‌ی بحران در تفکر معاصر غربی است، که در ستیز با واقعیات طبیعی و داده‌های علمی، قرار دارد. فمینیسم در تمامی شاخه‌ها و جلوه‌هایش، هدف و نتیجه‌ای جز ایجاد اختلاف، ناسازگاری بین دو جنس و تشدید بحران عدم تفاهم انسان‌ها، ندارد. هدف آن برابری مرد و زن در برابر امکانات اشتغال، ناشی از کار و دفاع از حقوق زن در دیگر زمینه‌ها بود.
کلید واژه
اشتغال، زنان، ادله، آثار، اسلام، فمینیسم