اصل اشتراک زن و مرد در ارزش های بنیادین انسانی

از ویکی‌جنسیت

حیات ، آزادی ، برابری، غذا، مسکن و ... از مهمترین ارزش هایی هستند که اعلامیه حقوق بشر آن را تحت عنوان ارزش های بنیادین بشر حمایت می کند. «ارزش هایی که انسان از آن جهت که انسان است دارا می باشد»، ملاک شناسایی این سنخ از ارزش ها معرفی می شود. در نگره اسلامی همه این موارد نه تنها برای انسان بلکه حتی برای حیوانات نیز ارزش ، تقدس و حرمت دارد، لکن در شمار ارزش های انسان از آن جهت که انسان است قرار نمی گیرد . اگر قرار باشد ارزش های بنیادین، ارزش های که «انسان از آن جهت که انسان است»، باشد، باید سراغ ارزش هایی برویم که ناظر بر وجه تمایز و تعالی انسان از حیوان است. بنابراین ضمن اینکه با ملاک و معیار نظام حقوق بشر در تعریف ارزش های بنیادین مماشات می کنیم و ضمن اینکه به ارزش مند بودن مصادیق ذکر شده در اعلامیه حقوق بشر نیز اذعان داریم لکن این مصادیق به عنوان ارزش های بنیادین انسان قابل پذیرش نیستند.[پانویس ۱]

به مقتضای مبانی دینی، ارزش های بنیادین و اصیل بشری نیز طبق همان فرمول غایت نگری و بر اساس توجه به مبدا و ابعاد متمایز انسانی در مسیر رسیدن به اهداف نهایی قابل شناسایی و طبقه بندی است. ارزش یعنی آنچه برای رسیدن به هدف مطلوبیت دارد؛ ارزش بنیادین یعنی آنچه برای رسیدن به اهداف نهایی مطلوبیت دارد و می تواند بنیاد طیف وسیع تری از ارزش ها قرار گیرد. ارزش بنیادین انسانی ، یعنی هر آنچه برای انسان از آن جهت که انسان است ، در مسیر اهداف نهایی مطلوبیت دارد.

مکانیسم شناسایی ارزشهای بنیادین از دیگر ارزش ها، بستگی به شناسایی هدف نهایی ، سنخ شناسی ارزش ها و سلسله مراتب بین آن ها دارد که بایستی در کتب مفصل اخلاقی پیگیری شود. علامه طباطبایی در المیزان چهار رهیافت را برای تضبیط ارزش های بنیادین توضیح می دهند.[۱] به عنوان مثال اگر هدف نهایی ، رسیدن به بیشترین لذت یا درک بیشترین لذائذ در دنیا و آخرت باشد، ارزش ها را می توان به دو قسم تقسیم کرد. ارزش هایی که باعث جلب منفعت می گردد و ارزش هایی که باعث دفع ضرر می شود. فضیلت های فراوان انسانی در این حوزه قرار می گیرد، لکن علما اخلاق همه این فضیلت ها ارزش های انسانی را در چهار ارزش بنیادین عفت، شجاعت، حکمت و عدالت برمی گردانند. اگر هدف نهایی را عبودیت بدانیم، حب به معنای کشش و جذبه به سوی معبود ، بنیادی ترین ارزش خواهد بود که ایمان، تقوی و همه اعمال صالح و فضائل اخلاقی در ذیل آن قرار می گیرد. اگر هدف نهایی ، نزدیکی هر چه بیشتر به کمال و سعادت نهایی و جانشینی راستین الهی باشد، عبودیت و تقوای الهی ، بنیادی ترین ارزش های انسانی خواهد بود، که منشاء کرامت حقیقی انسان اعم از زن و مرد است. این ارزش های بنیادین در قالب ، ایمان و عمل صالح محقق می شود. گزاره های پرشمار دینی در اشتراک زن و مرد در این ارزش های انسانی صراحت و دلالت دارد.

خداوند متعال در آیه 13 سوره حجرات ، ضمن اشاره به جنبه های کارکردی تفاوت ها زنانگی- مردانگی و قبیلگی، به تقوای الهی به عنوان معیار حقیقی کرامت همه انسان ها اعم از زن و مرد از هر قوم و نژادی دلالت دارد.«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ؛[۲] اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره‏ ها و قبيله‏ ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد (اينها ملاك امتياز نيست) گرامى‏ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست خداوند دانا و آگاه است».

خداوند متعال در آیه ای دیگر می فرماید:«إِنَّ الْمُسْلِمينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقينَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرينَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمينَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرينَ اللَّهَ كَثيراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيماً ؛[۳] به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ايمان و زنان با ايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شكيبا و زنان صابر و شكيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق كننده و زنان انفاق كننده، مردان روزه ‏دار و زنان روزه‏ دار، مردان پاكدامن و زنان پاكدامن و مردانى كه بسيار به ياد خدا هستند و زنانى كه بسيار ياد خدا مى‏ كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است».

بر اساس این آیه شریفه ، اگر مغفرت و پاداش عظیم خداوند را ملاک تضبیط ارزش های بنیادین بدانیم، اسلام، ایمان، عفت، صداقت، صبر، خشوع، قنوت و ذکر الهی از مهمترین ارزشهای بنیادین انسان محسوب می شود. این ارزشها به گونه ای صریح و هم سان به همه زنان و مردان وعده داده است. این موارد است که می تواند ارزش انسان از آن جهت که انسان است قلمداد شود و زمینه رهیابی زنان و مردان به غفران و اجر عظیم الهی در دنیا و آخرت و اهداف متعالی بشر را رقم بزند.

جستارهای وابسته

یادداشت

  1. .علت اصلی این گونه ارزش انگاری بنیادین در اعلامیه جهانی حقوق بشر، به لحاظ خاستگاه اومانیستی و رهیافت حق بنیاد در ارزش انگاری است.

پانویس

  1. . ر.ک: الميزان في تفسير القرآن، ج‏1، ص: 37
  2. . الحجرات : 13
  3. . الأحزاب : 35