امنیت اجتماعی زنان

امنیت اجتماعی زنان؛ ایجاد محیطی سالم و آرام.

امنیت اجتماعی زنان به معنای فراهم کردن محیطی سالم و آرام برای پرداختن به امور شخصی، اجتماعی و خانوادگی است. با توجه به ارزش والای بانوان در دین مبین اسلام و نقش مهم آن‌ها در تربیت نسل‌های آینده، اسلام به امنیت بانوان در جامعه توجه زیادی داشته و با دستورات و احکامی که در برخورد و مواجهه با بانوان بیان نموده و توجهاتی که در مراقبت از آنها متذکر شده است زمینه‌های تامین امنیت اجتماعی را برای آنها فراهم کرده است..

مفهوم شناسی

امنیت اجتماعی به معنای آسودگی خیال همه افراد جامعه بابت در امان بودن جان، مال ، آبرو، ناموس و شغل از هر نوع تهدید و تعرض است. نگرانی از امنیت، با توجه به تغییرات اجتماعی و تحولات اجتماعی در هر سطحی نمود پیدا کرده است. فراز و فرودهای اقتصادی و فرهنگی جامعه ما در دهه‌های اخیر زندگی اجتماعی زنان را به‌شدت متحول کرده است. این تغییرات، ناامنی اقتصادی و شغلی را با خود همراه کرده و با شدت گرفتن ناامنی اقتصادی، ناامنی ذهنی افراد رو به افزایش است.

مصادیق امنیت اجتماعی در قرآن

قرآن کریم مهم‌ترین هدف از امنیت اجتماعی را فراهم کردن محیطی سالم و آرام برای پرداختن به امر عبادت و بندگی خدا معرفی می‌کند، محیطی که در آن کوچکترین اثری از ناامنی و عوامل ایجاد آن نباشد و مردمان با آسودگی خاطر و به دور از فتنه‌های رنگارنگ و آشوب‌های گوناگون، تنها در جهت خشنودی و رضای پروردگار گام بردارند. به هدف خلقت خویش یعنی عبودیت خالصانه خداوند نزدیک شوند، زیرا هرگاه محیط زندگی و جامعه ناامن باشد، هرگونه فعالیّت و تلاشی چه در عرصه مادی و چه در عرصه معنوی ابتر و به عبارت صحیح‌تر غیر ممکن می‌باشد و این مطلبی است که تجربه چندین هزارساله تمدن بشری در سرزمین‌های مختلف برآن صفحه گذارده و نگاهی به برخی جوامع ناامن و یا فاقد امنیت مناسب در جهان کنونی نیز موید این مطلب است.

با توجه به ارزش والای بانوان در دین مبین اسلام و نقش مهم آن‌ها در تربیت نسل‌های آینده، اسلام به امنیت بانوان در جامعه توجه زیادی داشته و با دستورات و احکامی که در برخورد و مواجهه با بانوان بیان نموده و توجهاتی که در مراقبت از آنها متذکر شده است. که این به خوبی نمایان می‌شود، که بانوان در خانواده و جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند و مسئولیت خطیر آنها در امر مدیریت خانه، همسرداری، تربیت فرزند، زمانی به خوبی اجرا خواهد شد که، زن در آرامش و امنیت باشد. امنیت اجتماعی دارای اهمیت و نقش فراوانی در ابعاد مختلف زندگی انسان است. نیاز به امنیت، از قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین نیازهای انسان‌ها است. در هیچ برهه‌ای از تاریخ، انسان فاقد این درخواست نبوده است و برای تأمین و ارضای آن، هرگز بیکار ننشسته است. مبالغه‌آمیز نخواهد بود اگر گفته شود که شکوفایی بسیاری از علوم و فنون، مرهون چنین درخواستی در وجود انسان بوده است.

ایمان در تمامی مراحل حیات، پیوستگی انسان را با خدا و در نتیجه با پدیده‌های او و موضع‌گیری درست او را در قبال امور تضمین می‌کند. ایمان به خدا ضامن اجرای او امر وجدان اخلاقی و سایر سجایای انسانی است. بهترین پناهگاه بشر ، بزرگترین عامل اطمینان روح و آرامش نفس است. در طوفان‌های زندگی، در تحریک‌های و جنبش‌های خطرآمیز نفس، هیجان‌ها را تعدیل و کنترل می‌کند. انسان در پیمودن راه حق، با دو سلاح ایمان و توکل هیچ تزلزلی به خود راه دهد. یکی از عوامل عمده و مهم بازدارنده انسان از گناه، فساد و فرومایگی اخلاقی، یاد خداست. اگر یاد خدا نباشد، شیطان همنشین انسان می‌شود. پایبندی به اعتقادات و هنجارهای اخلاقی جامعه که البته بخش قابل توجهی از هنجارهای اخلاقی جامعه بر اساس مذهب است، می‌تواند به عنوان یک عامل کنترل و نظارت بر فرد عمل کرده و از انحراف بازداری نماید.

راهبردهای اخلاقی - روان‌شناختی در امنیت مصونیت بخشی به زنان

مدیریت و ترغیب بانوان به سمت شغل‌های متناسب با خلقت و توانایی آن‌ها: به منظور شکل‌گیری نظام احسن و تحقق اهداف خلقت انسان‌ها، خالق متعال به زن مرد ظرفیت‌ها و به دنبال آن نقش‌های ویژه‌ای عنایت کرده است. بسیاری از محققان، با بررسی تفاوت‌های زن و مرد به این نتیجه رسیدند که تفاوت‌های روان‌شناختی، زیستی و فیزیولوژیکی زیادی بین زن و مرد وجود دارد و بایستی فعالیت آنان و حتی مدل‌های آموزشی آنان متفاوت از همدیگر باشد.

پسران، تفاوت آشکاری به لحاظ زیستی و جسمانی و قدرت بدنی با زنان دارند و زنان ظریف‌تر از مردان هستند. جنسیت تأثیر مهمی بر توانمندی‌ها و استعدادهای افراد دارد. زن و مرد به لحاظ شناختی، تفاوت آشکاری دارند. هوش اختصاصی و هوش هیجانی زن و مرد متفاوت است.

ایجاد هم‌ترازی بین نقش‌های خانوادگی و اشتغال: در نگرش اسلامی بر ضرورت مراقبت‌های زنانه و به ویژه نقش مادری تأکید شده است. این تأکید از یک سو بر مبنای لزوم تفکیک وظایف زن و مرد دور می‌زند، و در نتیجه، اسلام این موضوع را اولویت و نه امری الزامی می‌داند؛ و از سوی دیگر، این تأکید برخاسته از تفاوت‌های طبیعی است که اسلام آن‌ها را بین زن و مرد مفروض می‌گیرد. البته این بدان معنا نیست که مراقبت از کودکان وظیفه اختصاصی زنان است، بلکه زن و مرد، هر دو وظیفه دارند که از کودکان خود مراقبت و حمایت کنند. از این رو در نگرش اسلامی، زن می‌تواند در قبال برخی مراقبت‌ها، از شوهر خود اجرت طلب کند.

بهینه‌سازی و اصلاح محیط و فضای اشتغال زنان: ایجاد امنیت روانی و اخلاقی در محیط اشتغال از راهبردهای مهم در کاهش آسیب‌های اشتغال زنان است. اگر چنان‌چه زنان شاغل در محیط اشتغال احساس امنیت روانی و اخلاقی نداشته باشند و در معرض ارتباط با جنس مخالف باشند ممکن است زمینه برای کاهش حساسیت به جنس مخالف و پاکدامنی زنان و مردان ایجاد گردد. رعایت عفت و پاکدامنی در آموزه‌های قرآنی و روایی جایگاه ویژه و در خور توجهی دارد. قرآن کریم از این ارزش انسانی و اسلامی با عظمت خاصی یاد می‌کند و یکی از ویژگی‌های مؤمنان راستین را پاک‌دامنی و عفت می‌داند.

پیامدهای اخلاقی و روان‌شناختی بهینه‌سازی فضای اشتغال زنان

بهبود امنیت روانی و اخلاقی زنان: رعایت چارچوب‌ها در روابط زن و مرد نه تنها به پیشگیری از آسیب روانی زنان کمک می‌کند بلکه در سلامت اخلاقی و خانوادگی او اثر مثبت دارد. محیط مختلط می‌تواند حساسیت زنان و مردان را آرام آرام نسبت به جنس مخالف تغییر دهد و نوعی بی مبالاتی را ترویج کند. محیط مختلط امنیت روانی زن و مرد را مرتب تهدید می‌کند و زمینه آزادی و راحتی زنان را در نوع پوشش و ارتباطات کلامی سد می‌کند. زنان نیاز دارند با اطمینان خاطر در محیط کار به فعالیت بپردازند.

کاهش آسیب‌های اخلاقی: مطالعات نشان داده که اگر اشتغال زنان در محیط‌های مختلط باشد، احتمال آسیب‌های اخلاقی افزایش پیدا می‌کند. بر طبق برآوردها، در انگلستان از هر ده زن، هفت زن در دوره زندگی شغلی خود به مدتی طولانی دچار آزار جنسی می‌گردند. تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از زنان اروپایی شاغل، تجاوز جنسی را تجربه کرده‌اند.

افزایش عزت نفس زنان و افزایش رضایت‌مندی: رعایت عدم اختلاط در محیط اشتغال به افزایش بازدهی کار، رضایت شغلی و افزایش عزت نفس زنان نیز کمک می‌کند. خویشتن‌داری زن در برابر مرد، او را دوست داشتنی‌تر و جذاب‌تر کرده و رضایت از زندگی را در او افزایش می‌دهد.

افزایش اعتبار خانوادگی و کاهش خیانت جنسی: اختلاط زن و مرد می‌تواند زمینه‌های بی اعتمادی و خیانت را در خانواده‌ها افزایش دهد. اختلاط زن و مرد در محیط‌های عمومی و شغلی و با توجه به محرک‌های پرجاذبه‌ای که دو جنس به طور طبیعی برای ورود به دنیای هم دارند، زمینه مناسبی برای رشد تمایلات شهوانی و کام‌جویی‌های حرام و زمینه بی رغبتی به همسر خواهد شد.

امنیت زنان در پارک‌ها

فضاهای شهری با کاربری‌ها و فعالیت‌های متنوع که رضایتمندی از خدمات در آنها بیشتر است و نهادهای کنترل و نظارت در آنها فعال‌تر هستند، دارای امنیت بیشتری می‌باشند. می‌توان گفت پویا و فعال بودن فضا، میزان آشنایی، خوانایی، نظارت بر فضا و دسترسی داشتن به امداد از دیگر شاخص‌های اصلی و مؤثر در برنامه‌ریزی کالبدی و اجتماعی برای ارتقای امنیت زنان در فضاهای عمومی شهری از جمله پارک‌ها هستند.

همچنین، بخش عمده‌ای از مشکلات ناامنی زنان در فضاهای عمومی شهری به زمان‌های پس از تاریک شدن هوا باز می‌گردد که با افزایش رونق و حیات شبانه از طریق کاربری‌ها و فعالیت‌های دایر در شب و روشنایی و نظارت ناشی از آنها، عابران بیشتری در فضا حضور خواهند داشت و موجب ارتقای امنیت خواهد شد. بنابراین، ضرورت تأمین نیازها و استانداردهای خاص زنان و بهره‌گیری از رویکردهایی مانند فضای قابل دفاع، انتخاب عقلانی و امنیت عمومی و سایر نظریات مرتبط که در طراحی محیط‌ها و فضاهای عمومی در شهرها بتوانند تأمین کننده این نیازها و استانداردها باشند، باید مورد توجه برنامه‌ریزان و طراحان شهری قرار گیرند. تأمین امنیت در پارک به عنوان فضای عمومی، به عوامل زیادی مانند رضایتمندی از خدمات موجود در پارک، کاربری‌های پیرامون، طراحی محیطی داخل پارک و نحوه دسترسی و نقش نهادهای کنترل و نظارت و غیره به آن وابسته است.

فضاهای شهری و احساس امنیت زنان

یافته‌های پژوهش نشان داد که عناصر محیطی موجود در فضاهای شهری این منطقه، در احساس امنیت زنان مؤثر هستند. در ادامه تأثیر عناصر محیطی مذکور به تفکیک بیان می‌شود.

فضاهایی که در آنها نظارت پلیس و پاسگاه‌های امنیتی وجود داشته، بیشترین تأثیر بر احساس امنیت زنان در فضاهای شهری را در پی داشته است. فضاهای شهری که زنان و شهروندان به آنها احساس تعلق و وابستگی دارند، به میزان زیادی احساس امنیت زنان را بالا می‌برند. فضاهای پویا و سرزنده که فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و تجاری در آنها رونق بیشتری دارد، در ایجاد احساس امنیت زنان مؤثر هستند. در دو گویه «ساختار فضا و مدیریت مطلوب و طراحی مناسب شهری»، حدود ۱۸ و نیم درصد پاسخ دهندگان هر دو مورد را دارای تأثیر خیلی کم و کم در ایجاد احساس امنیت بیان کرده‌اند. بنابراین مشخص می‌شود که هنوز فضاهای پیچیده و پر پیچ و خم در شهر ری وجود دارد که می‌تواند در ایجاد حس ناامنی زنان برای تردد و فعالیت در فضاهای شهری اثرگذار باشند. به علاوه طراحی و مدیریت مناسب شهری نیز مورد سؤال و ابهام قرار می‌گیرد. با توجه به یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود:

در جهت افزایش تعاملات پلیس و شهروندان به ویژه زنان برنامه‌ریزی مناسب انجام شود و یا جلسات اجتماع محور به ویژه توسط پلیس زن برگزار شود تا احساس امنیت، اعتماد و مشارکت شهروندان افزایش یابد. فعالیت‌هایی که مستقیما ویژگی امنیتی دارند (عملکرد پلیس) بر احساس امنیت اثرگذار است؛ اما نیازمند به کارگیری مناسب عوامل محیطی و فعالیت سایر نهادهای خدماتی و عمومی از جمله مراکز مشاوره و سرای محله است که باید مورد توجه مسئولان شهری قرار گیرد. پیوندهای محله‌ای و همسایگی، ارتقای شرایط فرهنگی محلات، ارتقای کمی و کیفی حضور، نظارت نیروی انتظامی، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی از فعالیت‌های پلیس به منظور افزایش سرمایه اجتماعی شهروندان تقویت شود. مشارکت زنان در فعالیت‌های مختلف شهری ضمن ایجاد حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مشارکت شهروندی در اداره شهر، افزایش امنیت و احساس امنیت را در پی دارد؛ از این رو برنامه‌ریزی‌های لازم به منظور افزایش مشارکت زنان در فعالیت‌های شهری انجام شود. برای بازسازی و نوسازی ‌بافت‌های فرسوده با نمادها و ‌المان‌های شهری جدید با مشارکت شهروندان اقدام شود. این اقدامات به گونه‌ای صورت گیرد که نشانه‌های هویت ساز و فرهنگ سنتی را به منظور ایجاد حس تعلق به فضا تا حد امکان حفظ کند.

منبع

• پناهی، علی‌احمد، راهبردهای اخلاقی- روان‌شناختی اساسی در بهینه‌سازی امنیت شغلی بانوان، فصل‌نامه علمی پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاقی، سال یازدهم، زمستان 1397، شماره 42
• مسعود صفائی پور، فاطمه پیری، سعید امانپور، على شجاعیان؛بررسی احساس امنیت زنان در پارک‌های شهری با تأكید بر شاخص‌های محیطی (کالبدی) و اجتماعی (نمونه موردی: شهر ایلام)، مطالعات پلیس زن، پاییز و زمستان 1394 ، شماره
• صادقی، علی؛ پور غلامی، محمدرضا، تحلیلی بر عناصر محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان در فضاهای شهری مورد مطالعه: شهر ری بررسی نقش عوامل اجتماعی- فرهنگی موثر در کاهش باروری، مجله پژوهش‌های انتظامی ـ اجتماعی زنان و خانواده، پاییز و زمستان 1399، شماره 2.
• بنی فاطمه، حسین، علیزاده اقدم، محمدباقر و صبوری، رباب، بررسی احساس امنیت اجتماعی زنان شاغل در سازمان‌ها و ادارات دولتی شهر تبریز و عوامل مرتبط با آن، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال پنجم، شماره پیاپی 12، شماره اول، بهار 1395.
• نجفی زمردیان، سمیه،امنیت بانوان از دیدگاه آیات و روایات، قم، مرکز نشر هاجر، 1399، چاپ اول.
• شربتیان، محمد‌حسن، دانش، پروانه، احمدی، اعظم، مطالعه جامعه‌شناختی عوامل موثر بر امنیت اجتماعی زنان کلان شهر مشهد، فصلنامه علمی پژوهشی دین و جامعه، سال ششم، شماره اول، 1394.