زنان در ایران معاصر
بررسی وضعیت تاریخی و قانونی زنان در ایران معاصر موضوعی است که در این مقاله بررسی شده است. نویسنده بیان می‌کند که در روند تـحولات مـعاصر نباید نقش زنان را فراموش کـرد. امـروزه تـوانایی و کارآیی زنان هـم‌پای تـوانایی‌های مردان و شاید هم فـراتر اسـت. زنان به حقوق خود آگاه شده‌اند؛ هر چند تا رسیدن به نتیجه مطلوب هـنوز فـاصله زیادی دارند. باید اذعان داشت مـوضوع زن و آزادی‌های قانونی وی از جـمله پدیـده‌های ویژه عصر حاضر اسـت و این حرکت از قرن نوزدهم به صورت یک جنبش اجتماعی در جوامع اروپایی ظهور کرده است. هـر چـند امروزه وجوه افراطی این جنبش بـه شـکل فمینیسم خـود را نـشان داده، اما جـنبش آزادی زنان در اشکال سالم خود دارای مضامینی انسانی و عدالت خواهانه است. امروزه مساله آزادی زن، هم چون مبحث مشارکت سیاسی و آزادی بیان، یـکی از چـالش‌های مـهم میان اندیشه دینی و مکاتب بشری به شـمار مـی‌رود.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | مومنی، فاطمه |
| عنوان مقاله | بانوان در تاریخ معاصر |
| نام مجله | زمانه |
| سال چاپ | شهريور 1385 |
| شماره مجله | 48 (7 صفحه - از 30 تا 36 ) |
حرکت های سـیاسی زنان پیـش از مشروطه
زنان ایـرانی تـا پیـش از مشروطیت در یک وضعیت سنتی به سر می‌بردند و در جامعه جایگاهی برای زنان وجود نداشت. در این‌زمان گروه اندکی از زنان تحصیل‌کرده که بیشترشان وابسته به طبقات بالای جامعه بودند، حـرکت‌هایی را در راستای کسب حقوق زنان انجام دادند.
از جمله تحولاتی که زنان پیـش از مشروطیت در آن نـقش‌آفرینی کـرده‌اند عبارتند از:
- جنبش اعتراض‌آمیز زنان علیه امتیاز توتون و تنباکو در سال 1269 ش در زمان ناصرالدین شاه،
- جنبش اعتراض‌آمیز زنان در قـحطی بـزرگ سال 1277 ش.
با این وجود، چنین فعالیت‌هایی کافی نبود و اکثریت زنان هنوز از حقوق مسلم خود آگاه نبودند و به دلیل عدم آگاهی، زندگی سنتی نزد ایشان مقبول‌تر می‌نمود.
نقش زنان در مشروطه و رویدادهای آن
نهضت مشروطه، حاصل تـلاش و جـانبازی افـراد بسیاری بود که زمینه آن را مهیا کردند و در راه تحقق آرمان های آن کوشیدند. زنان در تـمام لحـظات این حرکت مهم سیاسی - اجتماعی فعالانه حضور داشتند. زنان حتی سعی می‌کردند خودشان با شاه سخن بگویند اما محافظان مظفرالدین‌شاه اجازه نمی‌دادند. در جریان اعتراض و تـحصن عـلما و مردم در مقطع مهاجرت کبری نـیز زنان شرکت فعال داشتند. زنان علیرغم این مبارزاتشان که سرانجام به پیروزی مشروطه انجامید، حقوقی را که مختص به خودشان باشد، حتی در دوران حکومت مشروطه به دست نیاوردند؛ اما باز هم در وقایع پس از مشروطه مردان سـیاستگذار را تنها نگذاشتند.
نویسنده بیان می‌کند که به نظر می رسد در زمینه تاسیس بانک ملی، اولین قشری که به فکر ایجاد بانک ملی در ایران افتادند، زنان بودند. هم چنین زنان به محض اعلام تحریم کالای وارداتی، حمایتشان از صنایع داخلی را اعلام کردند. در دوره استبداد صغیر نیز زنان با کمک‌های مالی و حتی مسلحانه سعی داشتند از مشروطه نوپا مـحافظت کـنند.
در مورد دستاوردهای مشروطه برای زنان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاپ نشریه،
- تاسیس انجمن،
- تاسیس مدارس دخترانه.
وضعیت زنان در دوره پهلوی
در عـصر پهـلوی، با توجه به خفقان حاکم و در افتادن رضاشاه با مذهب و روحانیون، به رغم گام های مثبتی که به لحاظ شرایط خاص جهانی در جهت آموزش زنان برداشته شد. مقوله کسب حقوق زنان مـفاهیم دیگری یافت. رضاخان به زور زنان را وادار به کشف حـجاب کـرد، درحالی‌که زنان به مقام و ارزش اجتماعی خود به‌طور کامل واقف نبودند و برای رسیدن به حقوق حقه خویش مبارزه و تلاش نکرده بودند. رضاخان از یک طرف با ایـجاد مـراکز آموزشی و تشویق زنان برای تـحصیل و کـسب تخصص و اشتغال، بخشی از جمعیت زنان را فعال کرد اما در همان‌حال با کشف اجباری حجاب و اقدامات ضد دینی، بخش بزرگی از مردم را رو در روی خود قرار داد. در واقع کشف حجاب در زمان رضاشاه و اختناق سیاسی حاکم بر جامعه، در کل باعث شدند عموم زنان نـتوانند در تمام فعالیت‌های اجتماعی شرکت نمایند.
این روند در دوره محمدرضاشاه نیز ادامه یافت و جمعیت اندکی از زنان که به مراتب بالا می‌رسیدند و مسئولیت‌هایی را برعهده می‌گرفتند، چه‌بسا به دلیـل وابـستگی به دربار نمی‌توانستند نماینده طـیف گـسترده زنان باشند.
زنان در دوره انـقلاب و پس از آن
زنان ایرانی در دوره انقلاب نیز مانند تحولات گذشته تاریخ معاصر به نقش‌آفرینی پرداخـتند و در تـمام راهپیمایی‌ها علیه رژیم نقش اول را ایفا کردند. آنـان همسران و فـرزندان خود را برای مقابله با دولت پهلوی تـشویق مـی‌کردند و از هیچ کوششی دراین‌راستا دریغ نداشتند.
نقش زنان در دوره انقلاب و پس از آن در دوره هشت سال دفاع مقدس، غیرقابل‌انکار است. زن ایرانی این بار با حضور خود در صحنه انقلاب دو هدف داشت:
- اعتراض بـه وضـع موجود،
- درخواست تحولی بـنیادین در دیـدگاه های حاکم بر جامعه در مورد زنان.
روشنفکران مسلمان و انقلابی در طول دوره انقلاب تاکید بسیاری بر نقش زن داشتند. آنان به نقش کلیدی زنان در عـرصه انقلاب اعتراف داشتند و سعی می‌کردند زنان را به این نقش آگاه سازند.
زن در انـدیشه امام‌خمینی(ره)
امام‌خمینی (ره) به نقش زنان و حضور آن ها در اجتماع اهمیت زیادی می‌داد. نقش جدید زن در قالب اسلام و الگوگرفتن از حضرت فاطمه(س) مفهوم می‌یافت. زنان در دوره دفاع مقدس ثابت کـردند نـقش مهمی را به عهده گرفته‌اند، چه‌بسا اگر همراهی آنان نبود، هیچ تحولی به موفقیت ختم نمی‌شد. امام‌خمینی (ره) با اشاره به نقش کلیدی زنان می‌فرماید: «... آنچه ما امروز داریم، از زنان داریم... .»
امام به رد دیدگاه رایج نسبت به زنان و تبلیغات منفی مبنی براین‌که اسلام زنان را به کنج خانه‌ها خواهد برد، پرداخت و ایـن نـگرش جـدید شور و هیجان خاصی در میان زنان ایـجاد کـرد تا جایگاه خویش را بازیابند.
زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی
قانون اساسی جـمهوری اسـلامی ایـران در موارد مختلف توجه خاصی به حقوق زنان، فراهم‌کردن امکانات بیشتر برای آن‌ها جهت شرکت در فـعالیت‌های اجـتماعی و حق مساوی آنان با مردان در برابر قانون ضمن قید «با رعایت مـوازین اسـلامی» نـموده است. قـانون اساسی ابتدا بر نقش زن در خانواده بـه عنوان شغل اصلی تـاکید مـی‌نماید و سپس اشتغال بانوان در مشاغل فـرهنگی، اجـتماعی، اقتصادی و اداری را از جمله شرایط تحقق عدالت اجتماعی و تعالی جامعه بر می‌شمارد.
نتیجه‌گیری
نویسنده در این مقاله به این نتیجه می‌رسد که با بررسی وضعیت تاریخی و قانونی زنان در ایران معاصر، با بهبود وضعیت علم آموزی، آنان خواستار بهبود شرایط خود و کسب برخی حقوق احقاق‌نشده خویش هستند. در دوره پس از انقلاب، تلاش‌های زیادی بـرای ایجاد موقعیت بهتر برای زنان انجام شد و حتی زنان توانستند بـرخی مـسئولیت های کـلیدی جامعه را به‌دست گیرند. با این کار، زن ایرانی توانست توانایی‌های خود را در اجتماع نشان دهد و ثابت شد که مـوضوع فـعالیت سیاسی زن از دیدگاه اسلام با نوسازی اندیشه اسلامی معاصر مغایرتی ندارد و خروج امت اسـلامی از حـالت بـحرانی امروز جز با مشارکت فعالانه زن در اصلاح و توسعه امکان‌پذیر نیست.
حضور فعال زنان ایرانی در عرصه‌های مـختلف، خط بطلان بر اندیشه‌های ارتجاعی کشید و نشان داد که اسلام و به‌ویژه فقه شیعه بـهترین دفاع را از حقوق زنان بـه عـمل می‌آورد. ازاین‌رو باید گفت مشارکت زنان در اجتماع در واقع نیازمند درکی نو از واقعیت‌های موجود است.