حجاب قبل از اسلام در ایران

حجاب قبل از اسلام

یکی از مسائلی که امروزه مطرح است بحث پیشینه حجاب است. برخی می‌گویند که حجاب ابداع اسلام است. اما کاوش های تاریخی و متون به جا مانده از اعصار گذشته ثابت می کند که بشر همیشه از نوعی پوشش برای پوشاندن اعضای بدن خود استفاده می کرده است. خداوند متعال در آیه 22 سوره اعراف، اینگونه موهبت پوشش را به بشر یادآور می شود که: «يا بَني‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُواری سَوْآتِكُمْ وَ ريشا»؛ (اى فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستاديم كه زشتی های [برهنگی] شما را مى‏ پوشاند و مايه زينت شماست). یافته های باستان شاناسی و هنری اعم از تندیس ها، نقاشی ها، نقوش ظروف و سکه ها و... نشان از استفاده دیرین بشر از پوشش و حجاب کامل دارند. شهید مطهری در کتاب مسئله حجاب خود در خصوص تاریخچه حجاب می‌گوید:

«در ایران باستان و در میان قوم یهود و احتمالا در هند حجاب وجود داشته‌است و از آنچه در قانون اسلام آمده سخت‌تر بوده است. در کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت راجع به قوم یهود و قانون تلمود آمده است: «اگر زنی به نقض قانون یهود می‌پرداخت چنانکه مثلا بی‌آنکه چیزی برسر داشت به میان مردم می‌رفت و یا در شارع عام، نخ می‌رشت یا با هر سنخی از مردان درددل می‌کرد یا صدایش آنقدر بلند بود که چون در خانه‌اش تکلم می‌نمود همسایگانش می‌توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد.»

بنابراین حجابی که در قوم یهود معمول بوده است از حجاب اسلامی، بسی سخت‌تر بوده‌است. ویل دورانت در جلد اول تاریخ تمدن می‌گوید: «در زمان زردشت زنان منزلتی عالی داشتند، با کمال آزادی و با روی گشاده در میان مردم آمد و شد می‌کردند...»«... پس از داریوش مقام زن مخصوصا در طبقه ثروتمندان تنزل یافت. زنان فقیر چون برای کارکردن ناچار از آمد و شد در میان مردم بودند آزادی خود را حفظ کردند ولی در مورد زنان دیگر گوشه نشینی زمان حیض که برایشان واجب بود رفته رفته امتداد پیدا کرد و سراسر زندگیشان را فراگرفت، این امر خود مبنای پرده‌پوشی در میان مسلمانان به شمار می‌رود. زنان طبقات بالای اجتماع جرات نداشتند که جز در تخت روان روپوش‌دار از خانه بیرون بیایند و هرگز به آنان اجازه داده نمی‌شد که آشکارا با مردان آمیزش کنند. زنان شوهر‌دار حق نداشتند هیچ مردی را ولو پدر یا برادرشان باشد ببینند. در نقش‌هایی که از ایران باستان باقی مانده هیچ صورت زن دیده نمی‌شود و نامی از ایشان به نظر نمی‌رسد.»

چنانکه ملاحظه می‌فرمایید حجاب سخت و شدیدی در ایران باستان حکمفرما بوده، حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهر‌دار نامحرم شمرده می‌شدند. و اما منظور از " این امر خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان به شمار می رود" که ویل دورانت گفت چیست؟ آیا مقصود این است که علت رواج حجاب در میان مسلمانان نیز مقررات خشنی است که درباره زن حائض اجرا می‌شود؟! همه می‌دانیم که در اسلام چنین مقرراتی هرگز وجود نداشته است و ندارد. زن حائض در اسلام فقط از انجام برخی عبادات واجب معاف است و همخوابگی با او نیز در این مدت مجاز نمی‌باشد ولی زن حائض از نظر معاشرت با دیگران هیچ‌گونه منعی ندارد که موجب گوشه نشینی اون شود. و اگر مقصود این باشد که حجاب رایج میان مسلمانان عادتی است که از ایرانیان پس از مسلمان شدنشان به سایر مسلمانان سرایت کرد، باز هم سخن نادرستی است، زیرا قبل از اینکه ایرانیان مسلمان شوند، آیات مربوط به حجاب نازل شده است.

ویل دورانت درتاریخ تمدن راجع به ایرانیان می‌گوید:

«داشتن متعه بلامانع بود. این متعه ها مانند معشوقه‌های یونانی آزاد بودند که در میان مردم ظاهر و در ضیافت مردان حاضر شوند اما زنان قانونی معمولا در اندرونی خانه نگهداری می‌شدند. این رسم دیرین ایرانی به اسلام منتقل شد.» بدون شک زن جاهلیت همچنان بوده که ویل دورانت توصیف می‌کند ولی اسلام در این جهت تحولی به وجود آورد. عایشه همواره زنان انصار را اینچنین توصیف می کند: «مرحبا به زنان انصار، همینکه آیات سوره نور نازل گردید یک نفر از آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید. سرخود را با روسری‌های مشکی می‌پوشیدند گویی کلاغ روی سرشان نشسته است.» در سنن ابوداود هم همین مطلب را از ام سلمه نقل می‌کند بااین تفاوت که ام سلمه می‌گوید بعد از آیه سوره احزاب اینچنین شد.

کنت گوبینو هم در کتاب خود می‌گوید: «حجاب شدید دوره ساسانی، در دوره اسلام در میان ایرانیان باقی ماند. او معتقد است که آنچه در ایران ساسانی بوده است تنها پوشیدگی زن نبوده است بلکه مخفی نگه داشتن زن بوده است. معتقد است که خودسری موبدان و شاهزادگان آن دوره به قدری بوده که اگر کسی زن خوشگلی در خانه داشت نمی‌گذاشت کسی از وجودش آگاه گردد و حتی الامکان او را پنهان می‌کرد زیرا اگر معلوم می‌شد که چنین زنی در خانه‌اش است دیگر مالک او و احیانا مالک جان خودش هم نبود.» جواهر لعل نهرو هم معتقد است که حجاب از ملل غیرمسلمان روم و ایران به جهان اسلام وارد شد. در هند نیز حجاب سختی حکمفرما بوده است اما درست معلوم نیست که قبل از نفوذ اسلام در هند وجود داشته یا بعدها پس از نفوذ اسلام در هند رواج یافته است و هندوان غیرمسلمان تحت تاثیر مسلمانان و مخصوصا مسلمانان ایرانی حجاب زن را پذیرفته‌اند. آنچه مسلم است این است که حجاب هندی نیز نظیر حجاب ایران باستان سخت و شدید بوده است. البته اگر تمایل به ریاضت و ترک لذت را یکی از علل پدید آمدن حجاب بدانیم باید قبول کنیم که هند از قدیمی‌ترین ایام حجاب را پذیرفته است، زیرا هند از مراکز قدیم ریاضت پلید شمردن لذات مادی بوده است. پژوهش‏ها نشان می‌دهد که زنان ایران‌زمین از زمان مادها که نخستین ساکنان این دیار بودند، دارای حجاب کاملی، شامل پیراهن بلند چین‏دار، شلوار تا مچ پا و چادر و شنلی بلند بر روی لباس‏ها بوده‏‌اند. این حجاب در دوران سلسله‌‏های مختلف پارس‏ها نیز معمول بوده است. بنابراین در زمان بعثت زرتشت و قبل و بعد از آن، زنان ایرانی حجابی کامل داشته‌اند. پیراهن‌هایی که خانم‌های زرتشتی در آن دوران به تن می‌کردند در واقع بسیار رنگارنگ و شاداب و به صورت نوارهای عمودی از بالا به پایین دوخته می‌شد که این پیراهن‌ها بر روی شلوارهایی گشاد می‌افتاد و آن شلوارها نیز در قسمت مچ پا جمع می‌شدند. در عکس زیر می‌توانید نمونه‌ای از پوشش زنان زرتشتی را مشاهده فرمایید.

به هرحال آنچه مسلم است این است که قبل از اسلام حجاب در جهان وجود داشته است و اسلام مبتکر آن نیست. اما اینکه حدود حجاب اسلامی با حجابی که در ملل باستانی بود یکی است یا نه، و دیگر اینکه علت و فلسفه‌ای که از نظر اسلام، حجاب را لازم می‌سازد همان علت و فلسفه‌ای است که در جاهای دیگر جهان منشا پدید آمدن حجاب شده است یانه، که بعدا به آن پرداخته خواهد شد.

منابع

• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب ، انتشارات صدرا ، 1379
• ویل دورانت، تاریخ تمدن، نشر علمی فرهنگی، 1401
• زمخشری، تفسیر کشاف،انتشارات ققنوس، 1391
• ابوداود، سلیمان، سنن ابوداود، دارالفکر بیروت، 1420
• گوبینو، ژوزف آرتور، سه سال در ایران، نگارستان کتاب، 1385
• جواهر لعل نهرو، نگاهی به تاریخ جهان، انتشارات امیرکبیر، 1401
• ضیاءپور، جلیل، پوشاک باستانی ایرانیان، انتشارات اداره کل موزه‌ها، 1378
• پاتریشیال بیکر، جنیفر وردن، منسوجات ایرانی، انتشارات نظر، 1401
• ترنویل کاکس، روت، تاریخ لباس، نشر توس، 1397