جایگاه زنان
نقش اسلام در تعالی جایگاه زنان؛ امتیاز اساسی اسـلام در توجه به موقعیت و جایگاه اصیل زنان
در بررسی تاریخی نقشی که اسلام در تغییر سبک زندگی زنان دارد، این مقاله در صدد است جایگاه زن در دیدگاه اسلامی را بیان کند و به تشریح منزلت زن به صورتی عملی و آن‌چه اتفاق افتاده و نه آرمـانی و خیال پردازانه بپردازد و برای تحقق این هدف بر آیات قرآن و مصادیقی از زنان برجسته مسلمان تکیه نموده است. قـرآن کريم و رسول گرامی اسلام زنان را با حقوق خود آشنا نموده‌اند و به آنان اين جرأت و شجاعت داده شده که به حق خود دست یابند و اين امر تکليفی بود که خداوند بر دوش پيامبر گذاشته بـود، حجاب، قوانين حقوقي، سلامت اخلاقي و حضور زنان، تنها قسمتی از تلاش الهی است برای احياء حقوق زنان که به وسیله اسلام ظهور یافته و نتیجه آن تحولی عظیم در سبک زندگی زنان بـود. در این مقاله، نویسنده ابتدا به بیان پیشینه تاریخی وضعیت زنان می‌پردازد، سپس نقش اسلام را در تعالی جایگاه زنان بر اساس قرآن کریم و تلاش‌های پیامبر (ص) را بیان می‌کند.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | شفیعی، صادق؛ توحیدی، امین رضا |
| عنوان مقاله | بررسی تاریخی نقش اسلام در تغییر سبک زندگی زنان |
| نام مجله | زن و فرهنگ |
| سال چاپ | پاییز 1392 |
| شماره مجله | 17(10 صفحه - از 55 تا 64 ) |
| امتیاز مقاله | ISC |
پیشینه تاریخی
دوران باستان، وضعیت حقوقی و زندگی چندان محترمانه‌ای را برای زنان رقم نزده است. در یونان باستان زن محروم از حق مالکیت بود و نمی‌توانست کسب قانونی داشته باشد.[۱] در ایران باستانی نیز هیچ نشانه‌ای از حضور قابل توجه زنان در امور اجتماعی قابل مشاهده نـبود و مـوانع اجـتماعی بسیاری در راه ترقی زنان وجود داشت.[۲]
دوران قرون وسطی و سیطره‌ی اندیشه‌های حکمایی مسیحیی بر اروپا، وضع نـاهنجاری را بـرای زنان به همراه داشت.[۳] در دوران رنسانس نیز زنان هـم چنان از حـقوق اولیه خود محروم بودند و نگاه به آن ها بـه عـنوان شـهروندان درجـه ی دوم بود. در قرن نوزدهم و برای اولین بار زنان در اروپا به تحصیلات دانشگاهی و انجام خدماتی که تا آن مـوقع مـخصوص مردها بود پرداختند.[۴]
نگاه عرب به زن نیز ناشی از وضعیت خاص اجتماعی و واقعیت های فرهنگی و اقتصادی ناشی از اوضـاع ناهنجار زمانه بوده است.[۵]
دوران اسلامی و تـلاش بـرای تعالی جـایگاه زنان
دین مبین اسلام و قرآن کریم از همان ابتدا و به عنوان هدفی اساسی احیای جایگاه زن و احیای مبانی حقوق پایمال شده این جماعت مهم را مد نظر قرار داد. اسلام کوشید تـدریجاً و بـا بـهره گیری از توانمندی های خود زنان، مشکلات و ناهنجاری‌های ناشی از آن را که شامل آنان شده بود از بین ببرد. حضرت خدیجه (س) نمونه ی بارز این جریان اسـت. او نـخستین زن مـسلمان بود. حضرت خدیجه (س) حتی در زمان جاهلیت با عناوینی چون طاهره و سیده قریش شناخته می‌شد.پیشوایی، تاریخ اسلام، [۶]
پس از حضرت خدیجه (س) زنان بسیاری از جمله سمیه همسر یاسر و مادر عمار، ام عبیس – زنیره - نهدیه و دخترش و کنیزکیی از قبیله بنی عدی و... که همگی سختی‌ها، شکنجه‌های روحی و جسمی و شماتت‌های قـریش را تـحمل کـردند. در کتاب ارزشمند الاصابه فی تمییز الصحابه تعداد ١٥٥٢ نفر از صحابی رسـول خـدا که بانوان بودند، آمده است.
شیوه‌های قرآنی و سیره پیامبر (ص) برای تکریم زنان
از جنبه‌های تلاش حضرت محمد (ص) و دین مبین اسـلام بـرای تکریم و پاس داشت حقوق زنان، تأکید بر شخصیت اجتماعی مستقل زن است کـه در آیات مـتعدد قرآن کریم به این مسئله توجه شده است. آیات [۷] سـوره مبارکه توبه، نمونه‌ای از این دسته آیات است.
قرآن کریم حس احقاق حق و جرأت دادخواهی را در وجـود زن تـقویت نموده است. چنان که در آیات [۸] سوره مبارکه تـکویر در بـاب زنده بـه گـورکـردن دختران آورده است.
نویسنده در این بخش از مقاله به مواردی از مشارکت سیاسی زنان در زمان پیامبر اکرم (ص) اشاره می‌کند:
هجرت:
بیعت، جلوه مشارکت سیاسی زنان:
جـهاد، صحنه احیای قابلیت‌های زن مسلمان:
حضور 14 زن در جنگ احد از جمله:
- حضرت فاطمه (س) به جهت تهیه خوراک برای رزمندگان و زخم‌‌بندی مجروحان
- ام ایمن برای وظیفه آب دادن به مجروحان [۱۲]
- نسبیه دختر کعب که مادر عـماره و همسر عزیز بن عمرو [۱۳]
تلاش‌های اسلام برای احیای جایگاه الهی، مصادیق و پیامدها
پیامد نگاه محترمانه اسلام به زن و حقوق او بود که تحولی شـگرف در وضـعیت حیات اجتماعی زنان به وجود آورد. در عـرصه اجـتماعی، حـضور زنان شاخص مسلمان باعث کمرنگ شدن عنصر جنسیت در تـعیین پایگاه اجتماعی افراد شد. بی‌شک عبارات تمجید گونه حضرت محمد(ص) در مورد بزرگانی نظیر حضرت خدیجه (س)، حضرت زهرا (س) و... علاوه بر بـیان واقـعیتی کـه در وجود ایشان نهفته بود، نوعی بسترسازی برای حاکمیت فرهنگی بـود که نفی نگاه تحقیرآمیز نسبت به زنان اساس آن به شمار می‌رفت . این رویه خصوصاً توسط فرزندان و اهل بیت عـصمت و طـهارت (ع) بـه جِدّ ادامه یافته است.
این تـفکر عدالتخواه باعث شد که گروهی بزرگ از محدثان و دانشمندان زن در بین مسلمانان بـه وجـود آمـدند. ابـن ندیم نویسنده الفهرست باب مجزایی را به معرفی کتب نوشته شده به وسیله زنان اختصاص داده است. حـتی بـعضی از زنان مسلمان به مدارج بالای حکومتی رسیدند؛ از جمله سیده خاتون حاکم خردمند آل بـویه و مـادر مجدالدوله[۱۴] و نیز شجرالدور نخستین پادشاه دولت اول ممالیک مصر و رضیه الدین سلطان دهلی در هند.[۱۵] هم‌چنین تـدریس زنان، الگو بودن زنان و... در بـین مـسلمانان امری شـایع و پذیرفـته بـوده است.
کلید واژگان
زن، حقوق، پایگاه اجتماعی، اسلام، طبقات، جنسیت.
پانویس
- ↑ کیتو، یونانیان، ترجمه عاقلی، 1370، ص358
- ↑ گیرشمن، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه معین، 1366، ص363
- ↑ لیدمان، تاریخ عقاید سیاسی، ترجمه مقدم، 1379، ص170
- ↑ دولاندلن، تاریخ جهانی، ترجمه بهمنش، 1370، ص373
- ↑ فیاض، تاریخ اسلام، 1369، ص7
- ↑ 1382، 118
- ↑ سوره توبه، آیات ٧١-٧٢
- ↑ سوره تکویر، آیات ٨ و ٩
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ترجمه روحانی، 1370، ص896
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، تحقیق عبدالقادر، 1997م، باب بایعت
- ↑ همان، ص94
- ↑ واقدی، مغازی، ترجمه مهدوی دامغانی، 1366، صص194-196
- ↑ همان
- ↑ اقبال، تاریخ ایران، 1370، ص182
- ↑ شبارو، دولت ممالیک، ترجمه بختیاری، 1380، ص19
منبع
- نویسنده:صادق شفیعی، امین رضا توحیدی، مجله زن و فرهنگ، پاییز 1392، دوره پنجم، شماره هفدهم، صفحات 55 تا 64 .
- لینک نورمگز
- پرتال جامع علوم انسانی
- پایگاه جهاد دانشگاهی
- سامانه مدیریت نشریات علمی
- لینک زن و فرهنگ