سيره عملی حضرت زهرا
سیره عملی حضرت زهرا در دفاع از ولایت موضوع مورد توجه این مقاله است. حق ولایت و خلافت و امامت هرگز سازش‌پذیر نیست، و پیامبر صلی الله علیه و آله در این راه هیچ‌گونه کوتاهی‌ای روا نداشت و از بخشش مال و جان و حتی فرزند خویش دریغ ننمود. حضرت باور داشتند که ولایت بنیان اسلام است، و ترک آن همچون بازگشت به کفر و ارتداد است. این همان موضوعی است که در فرمان شریف امام غایب (عج) به ابوعمر عامری بیان می‌شود: «و فی ابنه رسول اله اسوه حسنه: و دختر رسول خدا برای من الگویی نیکوست».
از جمله عملکردهای حضرت زهرا سلام الله علیها در دفاع از ولایت، یادآوری و تذکر، بیعت نکردن با خلیفه، مقاومت در مقابل بیعت اجباری و استغاثه، یادآوری غدیر خم، تهدید به نفرین، گریستن‌های پیاپی، بازگویی حقایق نزد زنانی که به قصد عیادت می‌آمدند، اعتصاب سخن و اعلام نارضایتی از غاصبان خلافت، وصیت نامه سیاسی و مطالبه فدک است، که بارزترین بخش مبارزه ایشان در خطبه فدک نمایان شده؛ زیرا این منطقه پشتوانه اقتصادی مهمی برای حضرت علی علیه السلام به شمار می‌رفت و از سوی دیگر غصب این منطقه عملی غیر شرعی و مخالف اصول قرآنی بود زیرا متعلق به حضرت زهرا سلام الله علیها بود.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | طبیبی، معصومه |
| عنوان مقاله | بررسی سیره عملی حضرت زهرا (سلام اله علیها) در دفاع از ولایت |
| نام مجله | منهاج |
| سال چاپ | بهار و تابستان 1390 |
| شماره مجله | 12(18 صفحه - از 175 تا 192 ) |
| امتیاز مقاله | علمی-ترویجی(وزارت علوم) |
کلید واژه‌ها
قرآن، حضرت فاطمه سلام الله علیها، سیره عملی، ولایت، بیعت، غدیر خم، فدک
گزارش مقاله
نگارنده در این مقاله به دنبال بررسی سیره عملی حضرت زهرا سلام الله علیها در دفاع از ولایت است، تا از این طریق همگان سیره فاطمی را بیاموزند و دفاع از ولایت را اولویت خود قرار دهند. وی در ابتدا به بررسی حیات عقلی و احساسی حضرت زهرا سلام الله علیها اشاره می‌کند، و به بررسی مشی سیاسی حضرت زهرا سلام الله علیها می‌پردازد؛ لذا می‌بینیم حضرت زهرا سلام الله علیها با در نظر گرفتن دو بعد احساس و منطق انسان از ابزارهای گوناگونی برای روشن کردن اذهان و ایجاد بصیرت بهره می‌جوید.
تحلیل سیره فاطمی در دفاع از ولایت
- یادآوری و تذکر : بدین صورت که اصحاب کساء علیه السلام بعد از جریان سقیفه، شبانه به خانه بزرگان مهاجر و انصار می‌رفتند و موضوع غدیرخم، فداکاری‌های پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام، آثار اطاعت از خلیفه واقعی پیامبر و حدیث ثقلین را به آن‌ها گوشزد می‌نمودند.
- عدم بیعت با خلیفه: اهل بیت علیهم السلام به همراه چند تن از صحابه با ابوبکر بیعت ننمودند. زیرا بیعت با وی مهر تاییدی بر موضوع غصب خلافت و تصدیق اعمال خلاف کتاب خدا و سنت پیامبر بود که از سوی آن‌ها و با برچسب اسلام اجرا می‌شد و مجوزی بر بدعت‌های بعد می‌گردید.
- مقاومت در مقابل بیعت اجباری و استغاثه: بعد از آن که پیک خلیفه غاصب، برای گرفتن بیعت به خانه اهل بیت علیهم السلام آمد و با عدم همراهی آن‌ها مواجه شد، به دستور اربابان خود قنفذ و یارانش بدون اجازه به خانه یورش بردند و عمر دستور آتش زدن خانه را داد. اینجا بود که حضرت پس از مقاومت در را باز نمود و صدا به ضجه و شیون بلند کرد و شروع به استغاثه و ناله نمود و با گرفتن عبای علی علیه السلام با تمام توان مانع بردن همسرش به مسجد شد و آن قدر پایداری نمود تا با ضربات تازیانه او را از علی علیه السلام جدا کردند.
- یادآوری غدیر خم: حضرت زهرا سلام الله علیها با استناد به آیات شریفه 49 سوره آل عمران و 110 سوره مائده می‌فرماید که امر مهمی چون جانشینی خاتم الانبیاء نمی‌تواند توسط مردم صورت گیرد و این ودیعه‌ای است که پیامبر صلی الله علیه و آله به فرمان خداوند در روز غدیر خم به علی علیه السلام واگذار نمود.
- تهدید به نفرین: آن گاه که حضرت علی علیه السلام را به زور به مسجد بردند، حضرت زهرا سلام الله علیها در حایل که پیراهن رسول اکرم صلی الله علیه و آله را روی سر گذاشته بود و دست حسنین علیه السلام را در دست داشت به سوی مزار پیامبر حرکت کرد تا قوم را نفرین کند اما امیرالمومنین علیه السلام مانع او شد و حضرت زهرا سلام الله علیها وقتی پیام امام خود مبنی بر ترک نفرین را دریافت کرد بی چون و چرا اطاعت نمود.
- گریستن‌های پیاپی حضرت زهرا سلام الله علیها: گریستن‌های شبانه‌روزی حضرت همراه با سخنانی تامل برانگیز مردم را به این سئوال وا می‌داشت که چرا فاطمه این قدر گریه می‌کند و چرا با گذشت زمان مصیبت پدر را فراموش نکرده است؟
- مطالبه فدک و بازگویی حقایق نزد زنانی که به قصد عیادت می‌آمدند.
- اعتصاب سخن و اعلام نارضایتی از غاصبان خلافت: در جریان احتجاج، پیرامون موضوع فدک و خلافت پیامبرصلی الله علیه و آله، بعد از آن که ناتوانی خلیفه غاصب در مقابل منطق قرآنی حضرت زهرا سلام الله علیها آشکار شد و خلیفه، زبان به اهانت باز کرد. آن حضرت اعتصاب سخن و روگردانی از ظالمان را برگزید. و هنگامی که خلیفه و همراهان برای عیادت و صلح با دختر پیغمبر آمدند حضرت صورت از آن‌ها برگرداند و با طرح سئوالی، بار دیگر موضع خویش را اعلام نمود.
- وصیت‌نامه سیاسی: سفارش حضرت زهرا سلام الله علیها به تدفین شبانه و عدم حضور برخی افراد در مراسم تشییع و تدفین پیکر مطهرش، حاکی از مبارزه ای دامنه دار و عمیق به وسعت تاریخ است.
ارتباط فدک و ولایت حضرت علی علیه السلام
پیامبر صلی الله علیه و آله از سوی خداوند مأمور بود حضرت علی علیه السلام را به جانشینی تعیین کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله به خوبی آگاه بود که اگر حضرت علی علیه السلام و خاندان او در مضیقه مالی باشند، توان سیاسی آن‌ها تحلیل می‌رود و با توجه به کینه های اقوام عرب نسبت به علی علیه السلام در امر امامت ایشان کارشکنی خواهند کرد. آن حضرت می دانست برای ادامه راه اسلام و اداره امت، به بودجه نیاز است تا با صرف آن برای جامعه به ویژه نیازمندان، دل‌ها به سوی علی علیه السلام متمایل گردد. لذا بخشیدن فدک به فاطمه سلام الله علیها پشتوانه ای برای ولایت علی علیه السلام بود، یعنی علاوه بر هدیه مالی، هدیه ای معنوی نیز به شمار می‌رفت.
از سوی دیگر دستگاه خلافت برای بیعت گرفتن از قبایل خارج مدینه، نیازمند لشکرکشی بود و برای این لشکرکشی و گذران سایر کارهایش احتیاج به اموال و دارایی داشت. از طرف دیگر آن‌هایی که داخل مدینه و اطراف حضرت امیر علیه السلام بودند برای دستگاه خلافت خطرناک بودند. لذا خلیفه و مشاوران اش به زعم خود برای پراکنده کردن یاران حضرت علی علیه السلام و پیشگیری از شورش‌های داخلی، اموال اهل بیت علیهم السلام را از ایشان گرفتند تا خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله فقیر شوند و مردم از گرد ایشان پراکنده شوند.
بنابر این مطالبه فدک از سوی حضرت زهرا سلام الله علیها به دلیل رغبت به تعلقات دنیوی نبوده است. ایثار سه شب پیاپی این خاندان، که نزول آیات مبارکه سوره انسان را به دنبال داشت، گواهی روشن بر عدم تعلق خاطر ایشان به دنیاست و مطالبه فدک، ارتباطی به دنیاطلبی ندارد، بلکه اصرار و پافشاری بر بازپس گرفتن فدک، از سویی درخواست احقاق حق قانونی اهل بیت علیهم السلام با استناد به سنت نبوی و آیات قرآن کریم است و از سوی دیگر درخواست و بازپس گیری این حق، تاثیری بسزا در بازگرداندن خلافت به صاحب اصلی آن دارد. اثبات ناحق بودن عمل تصرف فدک توسط خلیفة غاصب، نمونه ای روشن است تا برای جماعت آن روز آشکار شود که خلیفه مدعی در اجرای دین پیامبر اسلام، هرگز نمی تواند جانشینی مناسب و عادل باشد. یکی از آن جهت که به آیات قرآن واقف نیست و به فرض آگاه بودن آن‌ها را اجرا نمی کند، دیگر آن که جاعل حدیث از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله است. بنابراین اگر حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها موضوع فدک را پیگیری نمودند، با هدف تثبیت امر ولایت و جلوگیری از انحراف در خلافت پیامبر و امت اسلام بود همان‌طور که وقتی هارون از امام موسی بن جعفر علیه السلام با اصرار می خواهد تا حدود فدک را تعیین نماید، امام حدود آن را مرزهای حکومت اسلامی آن روز بیان می‌نمایند.
نتیجه‌گیری
در توقیع شریفی از امام عصر علیه السلام از دختر پیامبر حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها به عنوان اسوۂ حسنه یاد شده است حال آن‌که قرآن کریم این ترکیب را برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به کار برده است. در تحلیل برخی کارشناسان چنین آمده است که منظور امام در این توقیع شریف، اسوه بودن زهرای مرضیه سلام الله علیها در موضوع ولایت است. تحلیل عملکرد سیره صدیقه طاهره سلام الله علیها نشان می‌دهد حمایت حضرت فاطمه سلام الله علیها از دو جهت کامل است و در دفاع از مقام امامت و جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله می‌توان به این سیره، تأسی جست از آن جهت که دو بعد اصلی انسان اعم از عقل و احساس را به حرکت وا می دارد و از آن جهت که از مال و فرزند و جان می‌گذرد، یعنی تمام آن‌چه خداوند، مایه امتحان بشر قرار داده است و آدمی به سبب زمینی بودن خود به آن‌ها تعلق خاطر دارد در این جایگاه رنگ می‌بازد و باید در طبق اخلاص و در پیشگاه امام معصوم علیه السلام قربانی کرد.
منابع
- نویسنده: معصومه طیبی، منهاج، بهار و تابستان1390،دوره7 شماره 12از صفحه175 تا صفحه192
- نورمگز
- لینک پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی