آیه ۲۳۰ بقره

متن آیه

فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يَتَراجَعا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقيما حُدُودَ اللَّهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُها لِقَوْمٍ يَعْلَمُون‏

ترجمه آیه

اگر (بعد از دو طلاق، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر اينكه همسر ديگرى انتخاب كند؛ اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهى ندارد كه بازگشت كنند در صورتى كه اميد داشته باشند كه حدود الهى را محترم مي‌شمرند. اينها حدود خداست كه آن را براى گروهى كه آگاهند، بيان مى‌نمايد.

تفسیر آیه

در دوران جاهلیت برای طلاق حد و اندازه‌ای نبود؛ به‌طوری که برخی مردان با طلاق‌های مکرر و رجوع مجدد، موجب آزار و سرگردانی همسرانشان می‌شدند.از آنجا که طلاق منجر به فروپاشی خانواده‌ها شده و به‌تبع آن آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای فرد و جامعه به بار می‌آورد،اسلام، طلاق را محدود و برای آن احکام و قوانینی وضع کرد. از جمله این‌که اگر مردی همسرش را سه بار طلاق دهد، دیگر نمی‌تواند مجددا با آن زن ازدواج کند و زن بر او حرام می‌شود. در این وضعیت برای این‌که ازدواج زن با همسر سابقش حلال شود، باید به عقد دائم مرد دیگری دربیاد.به این ازدواج در اصطلاح فقهی تحلیل (حلال کردن) و به شوهر دوم مُحَلِّل (حلال کننده) می‌گویند.تحلیل دارای شرایطی است از جمله این‌که باید حتما آمیزش جنسی صورت گیرد.اگر شوهر دوم زن را طلاق دهد یا فوت کند، زن بعد از انقضای عده، در صورت سازگاری با شوهر قبلی، می‌تواند با او ازدواج کند.خداوند در این آیه برای بازگشت زن و شوهر قبلی به یکدیگر شرطی را لحاظ کرده که اگر احتمال قوی بدهند که می‌توانند احکام الهی را اجرا کرده و به وظایف متقابل همسرداری خود عمل کنند به زندگی مشترک برگردند.البته این شرط یک حکم ارشادی است که زن و شوهر را به رعایت حدود الهی تشویق و ترغیب کرده و هشدار می‌دهد که بازگشت به یکدیگر با عدم اطمینان از داشتن زندگی سالم، احتمال طلاق مجدد را بیشتر و در پی آن زمینه حرمت ابدی را فراهم می‌کند.

اگر مردی همسرش را سه بار طلاق دهد و بعد از تحلیل، زن را به عقد جدید خود درآورد و این کار را دو دور دیگر تکرار کند، یعنی مجموعا همسرش را نه مرتبه طلاق دهد، زن و شوهر با حصول شرایطی،حرام ابدی می‌شوند و دیگر هرگز نمی‌توانند باهم ازدواج کنند.

خداوند حرمت زن بعد از طلاق سوم و حکم تحلیل و همچنین حرمت ابدی بعد از طلاق نهم را قرار داد تا مانعی برای طلاق‌های مجدد و سد بزرگی بر سر راه مردان هوسران باشد تا با قانون طلاق بازي نکرده و جایگاه زن، شكوه همسر و جلالت خانواده را كوچك نشمارند؛همچنین این حرمت‌ها مانعی برای سبک انگاشتن طلاق و آسیب رساندن به زنان است.علاوه بر این، حرمت زن بعد از طلاق سوم فرصتی از جانب خداوند برای زن و شوهر است که به مرد مهلت می‌دهد تا اگر به زن تمایل پيدا كرد يا خشمش فرو نشست، بتواند دوباره با او زندگي كند؛ و براي زن نيز تأديبی است تا او را از نافرماني شوهر بازدارد.

نکات تفسیری

• تنبیه شوهران؛ شرط آمیزش جنسی محلل در حرمت موقت، برای مردان غیرتمند منزجرکننده است و این انزجار می‌تواند مانعی برای تکرار طلاق‌های بی‌دلیل شوهران باشد.کماینکه حکم حرمت ابدی بعد از طلاق نهم ، عبرتی است برای شوهر که تا بداند با قوانین طلاق بازی نکند.

• پاسداشت حریم‌های الهی در نظام زوجیت؛ خداوند برای بازگشت زن و شوهر سابق به یکدیگر بعد از تحلیل، شرط اطمینان از رعایت حدود الهی را قرار داده است؛ این امر نشان می‌دهد توجه به تعالیم اسلامی و انجام وظایف خانوادگی در زندگی مشترک، عنصری حیاتی برای حفظ نظام خانواده از گزند طلاق و تبعات ناخوشایند آن است.

• ارزشمندی زن؛ خداوند حکم تحلیل و حرمت ابدی را قرار داد تا مرد دیگر نتواند با طلاق‌های متعدد زن را بازیچه خود ساخته و به او آسیب رساند.

• کرامت‌بخشی به زنان؛ اسلام با ظهور خود، برخی سنت‌های دوران جاهلیت از جمله بی‌شماری طلاق‌های رجعی را تقبیح کرد و با محدود کردن طلاق‌های رجعی به دو طلاق مانع سرگردانی زنان شد و جایگاه آنان را بزرگ داشت.

منابع

1.قرآن کریم

2.مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن

3.جوادی‌آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، ج۱۱، چ2، 1385ش.

4.«حکم ارشادی»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 29 مهر 1401ش.

5.«سه طلاقه»، سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 29 مهر 1401ش.

6.طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، موسوی همدانی، محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، 1378ش.

7.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ج۲، چ24، 1371ش.