بررسی مباحث خانوادگی زنان در آیه 221 بقره

متن آیه

وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ يُبَيِّنُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ‏(221)

ترجمه

و با زنان مشرك و بت‏‌پرست، تا ايمان نياورده‏اند، ازدواج نكنيد! (اگر چه جز به ازدواج با كنيزان، دسترسى نداشته باشيد؛ زيرا) كنيز باايمان، از زن آزاد بت‏‌پرست، بهتر است؛ هر چند (زيبايى، يا ثروت، يا موقعيت او) شما را به شگفتى آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت‏‌پرست، تا ايمان نياورده‏‌اند، در نياوريد! (اگر چه ناچار شويد آنها را به همسرى غلامان باايمان درآوريد؛ زيرا) يك غلام باايمان، از يك مرد آزاد بت‌‏پرست، بهتر است؛ هر چند (مال و موقعيت و زيبايى او،) شما را به شگفتى آورد. آنها دعوت به سوى آتش مى‏‌كنند؛ و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود مى‏نمايد، و آيات خويش را براى مردم روشن مى‏‌سازد؛ شايد متذكر شوند!

تفسیرآیه

خداوند در آیه به زنان مسلمان امر می‌کند که با مردان مشرک ازدواج نکنند، کماینکه مشابه چنین امری به مردان مسلمان می‌شود. علت چنین امری، مطابقِ متن آیه آن است که زن مشرکْ شوهر را، و مرد مشرکْ خانواده را به سمت آتش می‌کشاندمشرک در آیه بت پرستان را شامل می‌شود. شرک، زمانی مانع از ازدواج برای دو صنف زن و مرد مسلمان است که در زمان ازدواج برای زوج یا زوجه محقق باشد و الا شرک قبل از اسلام مانعیت ندارد.

طبق آیه مردان مسلمان در قبال زنان مسلمان دو وظیفه دارند. اولین وظیفه ناظر به همه مردان است؛ و آن این‌که مردانِ مسلمان، باید از بین زنان همسر برگزینند و اگر زن مسلمان آزاد پیدا نکردند، کنیز مسلمان را نسبت به زن مشرکِ آزاد در اولویت قرار دهند. دومین وظیفه ناظر به پدران است؛ خداوند پدران را به‌وسیلۀ آیه مورد خطاب قرار می‌دهد، که دختران مسلمان خودشان را به عقد مرد مشرک در نیاورند؛ اگر چه مرد مشرک مزایای فراوان دنیوی داشته باشد. این حرمتِ ازدواج با مشرک در آیه، حکم وضعی را هم در بر می‌گیرد به این معنی که اصلا عقدی واقع نمی‌شود و هیچ یک از مرد و زن نسبت به یکدیگر زن و شوهر نمی‌شوند.

تعیّن ازدواج با عبد و کنیز مسلمان در برابر مرد و زن مشرکِ آزاد دارای امتیازات دنیایی فراوان ، علاوه بر نشانِ اهمیت ایمان، برعلت حکم حرمت ازدواج با مشرک نیز تاکید می‌کند؛ زیرا احکام الهی براساس مفاسد و مصالح دنیوی واخروی بیان شده‌اند و این فتوا مطابق صورت ملکوتی ازدواج است و با حقیقت شرک که آتش است ، جمع نمی‌شود.

نکات تفسیری

• تعظیم زنان مسلمان؛ اسلام به زن شرافتی می‌دهد که بواسطۀ آن هر مردی در خور شأن ازدواج با او نیست، پس شرک که در مقابل اسلام و توحید است در زندگی مسلمانان جایگاهی ندارد.

• همسنخی همسران مسلمان؛ در ازدواج همواره تاکید بر هم کفوی بین همسران است. مسلمانان با یکدیگر سنخیت دارند زیرا اعتقادات دو مسلمان بسیار نزدیک به یکدیگر است و با مشرک تفاهمی ندارد.

• ضمانت اذن پدر بر صحت و سلامت ازدواج دختر؛ دختران تحت ولایت پدران خود هستند بنابراین در امر ازدواج دختران باکره بدون اذن پدر حق ازدواج ندارند ، اما گروهی از زنان مانند زنان مطلقه در ازدواج تحت ولایت کسی نیستند یعنی در امر ازدواج مجدد نیاز به اجازه کسی ندارند؛ اما با این حال بهتر است با مردان خانواده هماهنگ باشند زیرا این همراهی سبب سلامت ازدواج و شخصیت آنان خواهد بود.

منابع

1. قران کریم.

2. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن.

3. جمعى از پژوهشگران زير نظر شاهرودى، سيد محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج3، چ1، 1426ق.

4. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر إسراء، ج11، چ1، 1380ش.

5. خمينى، سيد روح الله موسوى، استفتاءات (امام خمينى)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، ج3، چ5، 1422ق.

6. شاهرودى، محمد ابراهيم جناتى، ادوار فقه و كيفيت بيان آن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.