نقش زنان در انقلاب اسلامی
نقش زنان در انقلاب اسلامی، بهدلیل چهرهی تازهای که از زن به دنیا معرفی شد که علاوه بر دینداری و حفاظت از آرمانهای انقلاب اسلامی، توانست با آگاهی و مسئولیتپذیری، به عنوان زن انقلابیگر شیعی، پویا و فعال در عرصههای گوناگون علمی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... قدمهای موثری بردارد، مورد توجه این نوشته است. دیدگاه اسلام گرایان بر این نکته تأکید دارد که زنان مسلمان شیعی با تکیه بر دانش اسلامی، تحولات عظیم و قابل توجهی را برخلاف دیدگاه روشنفکران و سلطنتگران داشته است. این پژوهش بر آن است، تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با بهرهگیری از اسناد و متون موجود، کتابخانه و اینترنت به بررسی این موضوع بپردازد. در این راستا، ابتدا ویژگیهای یک زن انقلابی را برشمرده و سپس با ذکر نمونههایی از زنان انقلابیگر شیعی به عملکرد آنان پرداخته میشود. یافتهها حاکی از آن است که زنان انقلابی، زنانی هستند که از قالب یک زن سنتی و صرفا خانه نشین بیرون آمده و در عرصههای گوناگون ایفای نقش کرده و در چارچوب اسلام و تشیع، تبدیل به زنانی انقلابیگر، پویا و اجتماعی شدند.
مقدمه
با آغاز عصر جدید و پس از دوران رنسانس، در نتیجۀ تغییرات و دگرگونیهایی که در ملل غرب پدید آمد، موقعیت زنان بهتر شد. به تدریج و با فرآیند جهانی شدن و مطرح شدن مفاهیمی همچون حقوق بشر و حقوق زنان، از سویی شاهد رشد سازمانهای زنان در سطوح ملی و بین المللی هستیم و از سوی دیگر، شاهدیم که افزایش مشارکت سیاسی زنان در سطح مدیریت به یكی از خواستههای اصلی زنان در جهان و به ویژه جهان اسلام تبدیل میشود. با پیروزی انقلاب اسلامی، چهرۀ تازهای از زن مسلمان به دنیا معرفی شد که مشخصۀ بارز آن علاوه بر دینداری، آگاهی، مسئولیتپذیری و مهمتر از همه زن انقلابیگر است و همین ویژگی، اصلیترین پشتوانه برای تداوم حضور فعال زنان در عرصههای مختلف کشور محسوب میشود. مدرنیته در قبل از انقلاب اسلامی ایران و همچنین تطبیق شرایط از دوران مدرن به نظام مبتنی بر ارزشهای دینی در پس از انقلاب اسلامی، بیشترین سطح تحول و دگرگونی را در میان این بخش از جامعه ایجاد نموده است.
ویژگیهای نقش زن انقلابی گر شیعی
زنان انقلابی کسانی هستند که، بافکر، تمایلات انقلابی و معتقد به ضرورت دگرگونی وضع موجودند و راه حل این دگرگونی را، در خروج از باور سنتی به مذهب میدانند. رهبران انقلاب اسلامی ایران، توجه ویژهای به تکریم جایگاه و مقام زنان مسلمان داشتهاند. از جمله ویژگیهای زنان انقلابیگر شیعی برای حفظ، تداوم و رشد نهضت اسلامی: وحدت کلمه و هوشیاری در جهت شكوفایی نهضت و خنثی کردن توطئهها، بیداری و استقامت در جهت حفظ خون شهدا، بهرهگیری از نمادهای دینی مانند مساجد و اجتماعات مذهبی، پاسداری از نهضت اسلامی به عنوان امانت الهی، احساس مسئولیت در قبال تربیت فرزندان و حفظ حریم خانواده، دخالت مستقیم در سیاست و حضور در عرصههای ضروری و مقاطع مختلف، پرهیز از روی آوردن به غرب و دیدگاههای روشنفكرانه که به ابزار انگاری زنان میانجامد (همچون دیدگاههای فمینیستی) و... میباشد.
نقش و جایگاه زنان انقلابیگر شیعی در صحنههای مختلف انقلابی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، الگوی جدیدی از زن انقلابی ظهور میکند. زنان انقلابیگر شیعی و متعهد، در راستای پیشبرد انقلاب نقشی پویا در عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و... داشتهاند. در دوران جنگ تحمیلی، به وضوح نقش زنان و مادران انقلابی در دفاع و ترقی اهداف انقلاب خودنمایی میکند. در ایام بعد از جنگ، حضور فعال زنان در عرصههای مختلف علمی-پژوهشی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و میزان مشارکت آنها در این عرصهها رشد چشمگیری داشته است. حضور زنان در جایگاههای مدیریتی کلان، گواه این رشد روزافزون میباشد.
نمونههایی از زنان انقلابیگر شیعی در انقلاب اسلامی
زنان انقلابیگر شیعی، علاوه بر انجام رسالت همسری و مادری در خانواده؛ در جامعه نیز دارای جایگاه و پستهای دولتی شدند و در تصمیمگیریهای کلان کشور نقش موثری ایفا کردند. از جمله این زنان میتوان به: عاتقه صدیقی: از مبارزان سیاسی قبل از انقلاب و نماینده چندین دوره مجلس شورای اسلامی، طاهره سجادی: از مبارزان سیاسی قبل از انقلاب، منیره علی: عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، خدیجه ثقفی: از جمله بانوان تأثیرگزار در تاریخ تشیع و همراه همیشگی امام خمینی(ره)، مریم بهروزی: از مبارزان سیاسی قبل از انقلاب و نماینده چندین دوره مجلس شورای اسلامی و موسس تشکل جامعه زینب(س)، بانو مجتهده امین: اولین زن مجتهده و موسس مدرسه علمیه مکتب فاطمه(س)، بهجت افراز: فعال سیاسی در دوران قبل از انقلاب و مدیر مجتمع زینب(س) کرج، زهره صفاتی: از زنان دارای درجه اجتهاد و مشاور امور فقهی معاون رئیس جمهور، زهرا شجاعی: رئیس مرکز امور مشارکت زنان و مشاور وزیر کشور، طاهره دباغ: از مبارزان سیاسی قبل از انقلاب، از بنیانگذران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نماینده مجلس شورای اسلامی، فاطمه مقیمی: فعال در امور اقتصادی اشاره کرد.
تحلیل دیدگاه اسلام گرایان نسبت به زنان
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، وجود جامعۀ سنتی و نگرش برخی از علماء مذهبی سنتی که به حضور زن در خانه تأکید داشتند و پروژۀ مدرنیزاسیون که توسط حكومت پهلوی اول در اثر مواجهه با مذهب و روحانیون اجرا شد، باعث عدم حضور زنان انقلابیگر شیعی در صحنههای مختلف شده بود. اما پس از پیروزی انقلاب، تغییر نگرش نسبت به نقش و جایگاه زنان در عرصههای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مشارکت سیاسی، رزمی، دفاعی، امدادی، پشتیبانی و…… به وجود آمد. روحانیان شیعی، خواهان این بودند که زنان با حفظ شئونات اسلامی، حضور پررنگی در عرصههای مختلف داشته باشند. نقش مذهب و تأکید اسلام گرایان، بر حضور زنان، باعث یك نوع دگرگونی در همۀ فعالیتهای آنان شد؛ که برجستگانی مانند: آیت الله مطهری، آیت الله طالقانی و دکتر شریعتی به زعامت امام خمینی(ره) نقش محوری در آن داشتند. امام خمینی(ره) رهبر انقلاب اسلامی، به عنوان یك رهبر دینی خواستار حضور زنان در اکثر فعالیت های جامعۀ اسلامی بود.
نتیجهگیری
مطالعاتِ انجام شده نشان داد که همگام و همزمان با تحولات نوین در نظام بین الملل و رشد اندیشههای آزادیخواهانه در جهان، در ایران نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، الگوی جدیدی از زن در جامعه عرضه شد، که کاملاً متفاوت با الگویی بود که در دورههای پیشین تلاش میشد از زن نشان داده شود. درواقع، با پیروزی انقلاب اسلامی چهرۀ تازهای از زن ایرانی به دنیا معرفی میشد که مشخصۀ بارز آن دینداری، آگاهی و مسئولیت پذیری است و زنان به تدریج، با رشد فكری و ارتقای آگاهی خود، از قالب یك زن سنتی و خانه نشین بیرون آمده، در صحنههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... گامهای موثری برداشتند. ایشان در چارچوب اسلام و تشیع، تبدیل به زنان انقلابی گر شیعی یا به عبارتی زنان فعال، پویا و اجتماعی شدند. در این نوشتار، به نمونههایی از زنان انقلابیگر شیعی و نقش و جایگاه آنان پرداخته شد. خدیجه ثقفی، عاتقه صدیقی، طاهره سجادی، زهرا شجاعی، طاهره دباغ، فاطمه مقیمی همگی نمونههایی از زنان انقلابیگر شیعی هستند که با حفظ و رعایت شرع و موازین اسلامی، در عرصههای گوناگون اجتماعی، علمی -پژوهشی، اقتصادی، سیاسی، امدادی، دفاعی و... به فعالیت پرداختهاند.
کلیدواژگان
زن، انقلابی، تشیع، زنان انقلابیگر شیعی، انقلاب اسلامی ایران، اسلامگرایان