تاثیر افزایش سن ازدواج بر جمعیت
ترغیب به ازدواج
برخلاف برخی ادیان و مکاتب فلسفى، که به ازدواج با نظرى کراهت‌آمیز می‌نگرند و آن را مذموم و مختص وقت ضرورت می‌دانند و تجرد را مقدم بر ازدواج و ازدواج را تنها به عنوان راهى براى فرار از بدکارى به رسمیت می‌شناسند، اسلام با تأکیدهاى فراوان به ازدواج، تشکیل خانواده را مورد تشویق قرار می‌دهد. در اسلام، خانواده یکى از نهادهاى زیربنایى بنیاد هستى و از ساختارهاى اصلى جامعه اسلامى است.
خانواده مرکز ثقل جامعه اسلامی است. از نگاه اسلام، تشکیل خانواده آنچنان محبوب است که هیچ سازمان و بنایى محبوب‌تر از آن در نزد خداوند، وجود ندارد [۱] از منظر قرآن، ازدواج مایهٔ آرامش روان آدمی و یکی از نشانه‌های رحمت و بزرگی خداوند است[۲] از سوى دیگر، در منابع اسلامى بر این نکته تأکید شده است که ازدواج، زمینه‌ساز رشد و کمال است.
عزوبت زمینه‌ساز انحطاط و عقب‌ماندگى است [۳] و براى اینکه انسان‌ها را به تشکیل خانواده تشویق و ترغیب کند، آن را سنت پیامبر دانسته، و پیروى از آن را پیروى از سنت و شیوه زندگى وى به شمار آورده است [۴]. اسلام، به صراحت دستور می‌دهد که افراد مجرد را به تشکیل خانواده وادارید. در این راه، از فقر و ندارى هراس نداشته باشید که خداوند بی‌نیازتان خواهد کرد ([۵] )، و ازدواج را جزء حقوق فرزندان بر پدر و مادر می‌داند [۶]. از یکسو، جامعه اسلامى و همه مسلمانان را تشویق می‌کند که در امر تشکیل خانواده به جوانان کمک کنند [۷].از سوى دیگر، با هشدار نسبت به بی‌توجهى به تشکیل خانواده، آسیب‌هاى آن را مورد توجه قرار می‌دهد.
تاکید همراه با تشویق به آن، بیانگر تمایل اسلام به زادآوری است. بی‌شک اجتناب از ازدواج، به معنای کاهش زادآوری و تمایل به آن زمینه‌ساز افزایش جمعیت است.[۸]
تشویق به ازدواج در سنین پایین‌تر
امروزه یکی از عوامل مهم کاهش باروری، بالارفتن سن ازدواج و تأخیر در ازدواج است. درحالی که اسلام با رویکردی مثبت به ازدواج نگریسته و خواستار تحقق این رویداد مهم در آغازین سال‌های بلوغ است [۹] ترغیب مسلمانان به ازدواج، بخصوص در سن جوانی و ناپسنددانستن تجرد و رهبانیت، در سخنان پیشوایان دین مورد توجه قرار گرفته است. در اسلام از یکسو، برای ازدواج کارکردهای بسیاری چون پیروی از سنت پیامبر [۱۰] به خشم آوردن شیطان [۱۱]، کامل شدن ایمان [۱۲] زیادشدن روزی [۱۳]و برتری عبادت [۱۴]بیان شده است. از سوی دیگر، تأخیر در ازدواج، عملی ناپسند و کنشی با کارکردهای منفی بسیار معرفی شده است. در روایتی مردان بدون همسر را سرزنش کرده، و تجرد را موجب شرور شدن می‌داند [۱۵] از سوی دیگر، مسلمانان را تشویق می‌کند که ازدواج را به تأخیر نیندازند [۱۶].در برخی روایات یکی از نشانه‌های خوشبختی مرد این دانسته شده که دخترش در خانه پدری حیض نبیند [۱۷] کسانی که زمینه ازدواج دیگران را فراهم می‌آورند، تحسین کرده و از زمره کسانی می‌داند که روز قیامت زیر سایهٔ نگاه خدا هستند [۱۸]. بی شک تشویق به تشکیل خانواده و عدم تأخیر ازدواج، بستری مقبول و مشروع برای زادآوری و زادآوری زیاد است. وقتی جوانان در سنین پایین ازدواج کنند، بازۀ زمانی بیشتری برای فرزندآوری در اختیار خواهند داشت. اهمیت این مسئله، تا بدان میزان است که بدانیم نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که 23 درصد کاهش باروری، ناشی از تعویق ازدواج بوده است[۱۹]
کودک همسری حربه‌ای برای افزایش سن ازدواج
هرچند افزایش سن ازدواج دختران و پسران پیش از عقل و بلوغ امری پسندیده نیست اما مخالفان کودک همسری هر نوع ازدواجی زیر سن قانونی را تقبیح می‌کنند به این معنا که حتی یک دختر15 یا 17 ساله نباید ازدواج کند، چون عاقل و بالغ تصور نمی‌شود آنچه در تاریخ معاصر ایران و سایر کشورها رخ داده است تقبیح ازدواج در سنین نوجوانی در کشورهای مسلمان و در حال توسعه هست و این افزایش مرحله به مرحله افزایش می‌یابد تا سن ازدواج حتی در برخی کشورها تا بیش از 20 سال رسیده است.[۲۰] [۲۱] اما این رویه در آمریکا وجود ندارد و در بسیاری از ایالت‌ها سن ازدواج زیر 18 سال است.[۲۲]
افزایش سن ازدواج در ایران
ترسیم وضعیت
در سرشماری سال ۹۰ میانگین سن ازدواج در مردان ۲۶/۷ و در زنان ۲۳/۴ سال بوده است و این ارقام در سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۲۸ سال برای مردان و ۲۴ سال برای زنان بوده و همچنان در حال افزایش است.[۲۳]
فاصله بینش و عمل در مورد سن ازدواج
در پیمایش‌های ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴ و پیمایش زندگی خانوادگی در ایران در سال ۱۳۹۶ یکی از پرسش‌های پیمایش، مناسب‌ترین سن برای ازدواج دختران و پسران بوده‌است. بر این اساس در سال ۱۳۸۲ میانگین سن مناسب ازدواج برای پسران و دختران، به ترتیب ۶/۲۴ و ۴/۲۰ سال بوده‌است. این میزان با افزایش اندکی در سال‌های بعد به ۹/۲۴ و ۸/۲۰ برای پسران و دختران رسیده‌است. در سال ۱۳۹۶، ۸/۴۹ درصد از مردم معتقد بوده‌اند که مناسب‌ترین سن ازدواج برای پسران ۲۱ تا ۲۵ سال است. ۳۶ درصد ۲۶ تا ۳۰ سال را بهترین سن ازدواج پسران عنوان کرده و ۸/ ۸ درصد نظرشان ازدواج در سنین ۱۵ تا ۲۰ سالگی بوده‌است. تنها ۵/ ۵ درصد از پاسخگویان ازدواج بالای ۳۰ سال را برای پسران مناسب دانسته‌اند.
از طرف دیگر برای دختران، ۵/۴۵ درصد از مردم ۱۶ تا ۲۰ سالگی و ۹/۴۱ درصد ۲۱ تا ۲۵ سالگی را به‌عنوان بهترین سن ازدواج دختر دانسته‌اند. ۳/۹ درصد نظرشان به مناسب بودن ازدواج بعد از ۲۵ سالگی بوده و تنها ۳/۳ درصد از مردم ۹ تا ۱۵ سالگی را سن مناسب ازدواج دختران قلمداد کرده‌اند.
مقایسه میانگین سن مناسب ازدواج از نظر مردم با میانگین سن ازدواجی که در کشور رخ می‌دهد، نشان می‌دهد بین خواسته مردم و آنچه در عمل اتفاق می‌افتد حدود سه سال تفاوت وجود دارد.[۲۴]
عوامل افزایش سن ازدواج
سن ازدواج در هر جامعه‌اى بر حسب شرایط محیطى، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى خاص آن جامعه تعیین مى‌گردد. سن ازدواج نه تنها در جوامع گوناگون متفاوت است، بلکه در جامعه‌اى واحد نیز در طول زمان، ثابت نمى‌ماند و بر طبق شرایط یاد شده، کم و زیاد مى‌شود. کارشناسان امور اجتماعى عوامل زیادى براى افزایش سن ازدواج عنوان کرده‌اند که ما این عوامل را در سه بخش عمده، مطرح مى‌کنیم:
عوامل اجتماعى:
1.افزایش جرایم و آسیب‌هاى اجتماعى و خانوادگى: بالارفتن جرایم و آسیب‌هاى اجتماعى و خانوادگى مانند: اعتیاد، بى بند و بارى، همسرآزارى، طلاق، روابط سرد همسران، دخالت اطرافیان و مانند آن، نه تنها موجب از هم پاشیدگى خانواده‌ها شده، بلکه موجب سلب اعتماد جوانان از ازدواج گردیده و سبب شده است جوان امروز به ازدواج به عنوان عامل خوش‌بختى، نگاه نکند.
2. طولانى بودن تحصیلات دانشگاهى: طولانى بودن مدت تحصیلات دانشگاه و افزایش نسبت دختران به پسران، که طبق بعضى آمارها تنها 35/43 درصد کسانى که در کنکور شرکت مى‌کنند، پسر هستند،18 سبب شده است اولاً، اغلب پسران و دختران تا پایان تحصیلات و بعد هم تا هنگام اشتغال، از ازدواج سرباز زنند. ثانیاً، دختران به علت داشتن تحصیلات دانشگاهى، حاضر به ازدواج با پسران پشت کنکور مانده نباشند. در جوامع سنّتى، بیشتر فنون و مهارت‌ها در خانواده و به صورت غیر رسمى به نسل جدید آموخته مى‌شد و کودکان غالباً وقتى به سن نوجوانى مى‌رسیدند، مهارت شغلى خود را فراگرفته بودند و نیاز به طیکردن مدارج دانشگاهی نبود.
عوامل اقتصادى
عوامل اقتصادى که در تأخیر ازدواج نقش دارند، به اختصار عبارتند از: مهریه‌های گران، عروسی‌های پرهزینه، جهیزیه تجملاتی; تهیه مسکن اگرچه در حد اجاره یک منزل کوچک; بیکارى پسران و نداشتن شغل مناسب و بالا رفتن هزینه‌هاى زندگى. این موضوع با قدرى تفاوت در رسوم، در سایر کشورها نیز نمود پیدا مى‌کند.
عوامل فرهنگى
مواردی مثل متروک شدن ارزش‌هاى معنوى، نفوذ فرهنگ آزادى جنسى غرب، آرمان‌گرایى جوانان، تجمل‌گرایی و... تز عوامل فرهنگی است[۲۵] [۲۶]
تاثیر افزایش سن ازدواج بر کاهش جمعیت
بالا رفتن سن ازدواج برای دختران آسیب‌زا است زیرا فرزندآوری آنان شرایط سنی خاصی را می‌طلبد كه در صورت تاخیر در آن امكان باروری و داشتن فرزندان زیاد را از آنان سلب می‌كند. هم اكنون تفاوت سن ازدواج و سن آمادگی برای ازدواج برای دختران 10 سال و پسران 15 است. این دوره ریاضت جنسی می‌تواند یكی از عوامل كاهش باروری باشد كه در نهایت به كاهش رشد جمعیت می‌انجامد.
هم‌اكنون تفاوت سن ازدواج و سن آمادگی برای ازدواج برای دختران 10 سال و پسران 15 است. این دوره ریاضت جنسی می‌تواند یكی از عوامل كاهش باروری باشد كه در نهایت به كاهش رشد جمعیت می‌انجامد.
یك كارشناس ارشد حوزه مامایی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی مشهد در این باره می‌گوید: سن طلایی بارداری زنان بین 20 تا 30 سال است كه می‌توانند در این دوره بیشترین فرزندآوری را داشته باشند. فروغ برهانی اظهار كرد: هر چه سن دختران بالاتر رود، درصد باروری آنان كاهش می‌یابد و در تمام دنیا شرایط بارداری دختران بعد از 35 سال به خوبی شرایط بارداری آنان قبل از این سن نیست. وی گفت: تحقیقاتی كه تاكنون در این زمینه در كل جهان انجام شده، درصد دقیق كاهش باروری زنان در سنین بالا را اعلام نكرده اما براساس این تحقیقات هرچه سن ازدواج در دختران افزایش یابد به همان نسبت درصد باروری آنان كاهش پیدا می‌كند. وی اظهار كرد: هم اینك در خراسان رضوی سن نخستین زایمان در زنان به بیش از 30 سال رسیده است و به ندرت دختری بین 20 تا 30 سال نخستین زایمان خود را انجام می دهد.[۲۷]
در تمامی گروه‌های سنی بالای ۱۵ سال، حدود ۱۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر مجرد وجود دارد که این شامل افرادی می‌شود که یا هرگز ازدواج نکرده‌اند و یا ازدواج کرده‌اند و به دلایلی چون فوت همسر یا طلاق، مجرد هستند و به تنهایی زندگی می‌کنند. در سنین متعارف ازدواج، یعنی بازه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال، ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار مجرد داریم[۲۸] روند افسارگسیخته افزایش مجردان و افزایش سن ازدواج و طلاق گرفتن متاهلین باغث هدر رفت توانمندی باروری و فرزندآوری می‌شود و این موضوع یکی از کشلات پیش روی برنامه‌ریزان فرهنگی و سیاست‌گذاران است.
جستار وابسته
پانویس
- ↑ صدوق 1413ق ج 2 ص 383
- ↑ روم: 21
- ↑ حرعاملى، 1374، ج 14، ص 5
- ↑ حرعاملى، 1374، ج 14، ص 3
- ↑ نساء: 4
- ↑ مجلسى، 1403ق ،ج 14، ص 80
- ↑ (حرعاملى، 1374 ج، 14 ص، 26
- ↑ اسماعیل چراغی کوتیانی، رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری، معرفت فرهنگی اجتماعی سال هشتم بهار 1396 شماره 2 (پیاپی 30)
- ↑ مجلسی، 1403ق، ج 103، ص 221
- ↑ کلینی، 1388، ج 10، ص 583
- ↑ مجلسی، 1403ق ،ج 100، ص 221
- ↑ (همان ،ج 103، ص 220
- ↑ (کلینی، 1388، ج 10، ص 586 )
- ↑ همان, ص 584
- ↑ مجلسی، 1403ق، ج103، ص 221
- ↑ کلینی 1388، ج 10، ص 603
- ↑ مجلسی، 1403ق، ج 101، ص 92
- ↑ کلینی، 1388، ج 10، ص 589
- ↑ اسماعیل چراغی کوتیانی، رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری، معرفت فرهنگی اجتماعی سال هشتم بهار 1396 شماره 2 (پیاپی 30)
- ↑ ازدواج دختر در مصرزیر سن ۱۸ سال ممنوع
- ↑ سن ازدواج در بنگلادش برای مردان 21 و برای زنان 18
- ↑ حداقل سن قانونی ازدواج در آمریکا چندسال است؟
- ↑ خبرگزاری میزان،افزایش سن ازدواج؛ معضلی پیش روی برنامه ارتقای باروری
- ↑ جوان آنلاین
- ↑ سنّ ازدواج; عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن
- ↑ مرکز پژوهش‌های مجلس
- ↑ افزایش سن ازدواج علل و پیامدها
- ↑ افزایش سن ازدواج؛ معضلی پیش روی برنامه ارتقای باروری
منابع
- قرآن کریم
- اسماعیل چراغی کوتیانی، رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری، معرفت فرهنگی اجتماعی سال هشتم بهار 1396 شماره 2 (پیاپی 30)
- ازدواج دختران در مصرزیر سن ۱۸ سال ممنوع
- سن ازدواج در بنگلادش برای مردان 21 و برای زنان 18
- عباس رجبى، سنّ ازدواج; عوامل افزایش و راهبردهاى کاهش آن ، معرفت 1386 شماره 112
- جوان آنلاین
- افزایش سن ازدواج علل و پیامدها
- خبرگزاری میزان،افزایش سن ازدواج؛ معضلی پیش روی برنامه ارتقای باروری