رهیافت‌های تربیتی فمینیسم
هدف پژوهش حاضر، تحلیل رهیافت‌های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن و نقد آن بر مبنای تعلیم وتربیت اسلامی با استفاده از روش‌های تحلیل تطبیقی و انتقادی است. یافته‌های پژوهش، بیانگر آن است که در فمینیسم مدرن تربیتی بر برابری حقوق زن و مرد، پرداختن به نظریات عام و جهان شمول، تأکید بر نقد فرهنگی و مخالفت با دوگانه انگاری جنسیتی و در فمینیسم پست مدرن تربیتی بر اصل تفاوت انسان‌ها به ویژه تفاوت‌های میان زنان و مردان، تردید در روایت‌های کلان، تقویت گفتمان و ساختارشکنی، تأکید شده است.
فمینیسم مدرن و پست مدرن تربیتی، در عین اینکه، یک سری موانع و مشکلات را از زنان گرفت و حقوقی را به آنان اعطا کرد، ولی موانع و چالش‌هایی را برای بشریت و به ویژه زنان ایجاد کرد که بر مبنای آموزه‌های اسلامی می‌توان آنها را مورد نقد و بررسی قرار داد. از جمله این نقدها می‌توان بر چشم پوشی فمینیسم مدرن از تفاوت زن و مرد در راستای تناسب محوری؛ نسبیت‌گرایی و بی‌ثباتی اخلاقی در فمینیسم پست مدرن؛ غایت‌های متفاوت در اکتساب علوم در آموزه‌های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن و اسلام؛ تأکید افراطی فمینیسم پست مدرن بر گفتمان به جای عمل، عینیت و تضعیف نهاد خانواده به مثابه اصلی‌ترین کانون تربیتی در فمینیسم مدرن، اشاره کرد.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | احمدآبادی آرانی، نجمه؛ شکاری، عباس؛ احمدی هدایت، حمید |
| عنوان مقاله | تحلیل رهیافت‌های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن و نقد آن بر مبنای تعلیم و تربیت اسلامی |
| نام مجله | پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی |
| سال چاپ | تابستان 99 |
| شماره مجله | 93 |
| امتیاز مقاله | علمی - پژوهشی |
کلیدواژه
فمینیسم مدرن، فمینیسم پست مدرن، تربیت اسلامی، نقد و بررسی.
گزارش مقاله
نویسنده در این مقاله به مباحث ذیل می‌پردازد:
چارچوب نظری و تعریف مفاهیم
- الف- فمینیسم به طور کلی فمینیسم به مجموعه حركت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی كه بر تمامی ابعاد زندگی زنان در غرب و تاحدودی در كشورهای دیگر تأثیر گذاشته است و هدف آن احقاق حقوق زنان و رفع تضییق از آنان است كه عموماً به وسیله خود زنان انجام می‌گیرد. مهم‌ترین ویژگی فمینیسم مدرن، خلق و نهادینه كردن ادبیات فمینیستی، تأكید بر نقد فرهنگی و ارائه نظریه‌های فرهنگی جدید است و طرفداران آن می‌كوشیدند در تحلیل وضعیت زنان، علل فرودستی، وضعیت آرمانی و ارائه راهبردهای فمینیستی جهت رسیدن به وضعیت مطلوب آنان، به نظریه‌های عام و جهان شمول نائل آیند. برابری و تشابه، گفتمان غالب فمینیسم مدرن به حساب می‌آید.
- ب- تعلیم وتربیت اسلامی دین، با ارائه مبادی تصدیقی و اصول موضوعه خاصی كه متناسب با جهان‌بینی الهی‌ست، در نظریه‌های علوم، اثر می‌گذارد. تربیت؛ رفع موانع و ایجاد مقتضیات است تا استعدادهای انسان از قوه به فعل درآید و شكوفا شود و چون در تعلیم و تربیت اسلامی مقصد و مقصود «كمال مطلق» است، می‌توانیم تربیت را چنین تعریف كنیم: تربیت عبارت است از رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنكه استعدادهای انسان در جهت كمال مطلق شكوفا شود.
یافته‌های پژوهش
نویسنده ابتدا به بررسی رهیافت‌های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن می‌پردازد:
فمینیسم مدرن: یكی از محوری‌ترین آرمان‌های فمینیسم مدرن، اصل برابری كامل و یكنواخت و به دور از هرگونه تفاوت بین حقوق زنان و مردان است. براین اساس، گفتمان مدرن با مفاهیمی چون برابری،آزادی، حقوق فردی، خودگرایی، عام گرایی، اندیشه ترقی و... زمینه را برای زنان در جهت تقاضا برای بسط اصول بنیادی مدرنیته به نحوی كه آنها را نیز شامل شود، آماده می‌كرد. در فمینیسم مدرن، فمینیست‌ها فراتر از حقوق سیاسی زنان، به برابری همگانی در آموزش، كار و امور خانه توجه كردند.
از اهداف تربیتی مهم فمینیست‌های مدرن، دستیابی به برابری كامل زنان و مردان در كلیه ابعاد زندگی است و در جهت حذف معیارهای دوگانه‌ای مثل عمومی - خصوصی، عینی- ذهنی و... است. آنها تلاش كردند در این باب از ابزارهایی همچون حذف كلیشه‌های جنس گرا استفاده نمایند و بر آن بودند تا با حذف كلیشه‌های جنس گرا تغییراتی در نگرش افراد ایجاد كنند.
فمینیسم پست مدرن:از متأخرترین گرایش‌های فمینیسم تحت تأثیر آموزه‌های پست مدرن شكل گرفته است. فمینیسم پست مدرن، تداعی كننده مجموعه‌ای از مفاهیم و طرز تلقی‌هایی است كه پیرامون زنان و مسائل زنانه وجود دارد كه این مفاهیم، بعضاً متضاد و متعارض نیز می‌باشند. فمینیست‌های پست مدرن با تأكید بر اصل تفاوت انسان‌ها، معتقدند كه باورهای جهان‌شمول و فراانسانی یا حكایت‌های برتر، نه تنها غیرقابل قبول و دسترس هستند، بلكه خود بنیانگذار ستم‌های جدید علیه زنان خواهند بود.
به نظر این گروه، نه نقش ازدواج و نقش مادری، بلكه دسته‌ای از روابط تحمیل شده بر زنان، موجب بردگی آنها شده است. علت زیر سلطه رفتن زنان، وجود رفتارهایی است كه از بدو تولد میان دختر و پسر، تفاوت و تفاریق ایجاد می‌کند. فمینیست‌های پست مدرن در موضوع تربیت، بر گفتمان و گفتگو و یادگیری مشاركتی تأكید دارند.
نویسنده در ادامه به بررسی سؤال دوم پژوهش می‌پردازد: مهم‌ترین نقدهای وارده بر فمینیسم تربیتی مدرن و پست مدرن بر مبنای تعلیم و تربیت اسلامی چیست؟ به بررسی چالش‌ها و نقدهای ایجاد شده برای زنان توسط فمینیست‌های مدرن و پست مدرن می‌پردازد و آنها را این طور بیان می‌کند:
- چشم پوشی فمینیسم مدرن از تفاوت زن و مرد در راستای تناسب محوری.
- نسبیت‌گرایی و بی‌ثباتی اخلاقی در فمینیسم پست مدرن
- غایت‌های متفاوت در اکتساب علوم در آموزه‌های تربیتی فمینیسم (مدرن و پست مدرن) و اسلام
- تأکید افراطی فمینیست پست مدرن بر گفتمان به جای عمل و عینیت.
- تضعیف نهاد خانواده به مثابه اصلی‌ترین کانون تربیتی در فمینیست مدرن.
نتیجه
یكی از جریانات مدعی دفاع از حقوق زنان، رویكرد فمینیستی است كه برخی سابقه آن را به قرن ۳۹ میلادی می‌رسانند. فمینیسم مدرن و پست مدرن به عنوان گرایش‌های اصلی این رویكرد، دارای رهیافت‌های متفاوتی است. در فمینیسم مدرن به برابری حقوق زن و مرد، پرداختن به نظریات عام و جهان شمول، تأكید بر نقد فرهنگی و مخالفت با دوگانه‌انگاری جنسیتی اما در فمینیسم پست مدرن بر اصل تفاوت انسان‌ها و به ویژه تفاوت‌های میان زنان و مردان، تردید در روایت‌های كلان، تقویت گفتمان و ساختارشكنی، تأكید شده است. بنابراین، فمینیسم تربیتی مدرن و پست مدرن به عنوان اندیشه‌ای برآمده از اومانیسم و سكولاریسم غربی با نهضت دفاع از حقوق و كرامت انسانی زن در اسلام، تفاوت مبنایی دارد. اسلام بر نظام عادلانه و تناسب محور كه تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسد، تأكید دارد. در اندیشه اسلامی با آنكه زن و مرد هردو از یک حقیقت آفریده شده‌اند، اما در عین حال همین تفاوت‌هاست كه مایه كمال هر دو می‌شود. فمینیسم تربیتی مدرن و پست مدرن درعین اینكه، یک سری موانع و مشكلات را از زن گرفت و حقوقی را به او اعطا كرد، ولی موانع و چالش‌هایی را برای بشریت و به ویژه زنان ایجاد كرد كه بر مبنای تعلیم و تربیت اسلامی، می‌توان آنها را مورد نقد و بررسی قرار داد. مواردی از بررسی انتقادی را اشاره كرده است.
با توجه به آنچه بحث شد، در جهت رفع موانع و چالش‌ها، پیشنهادهای ذیل را می‌توان ارائه كرد:
- ارتقای نقش و جایگاه خانواده در تعلیم و تربیت مخصوصاً كتب و متون درسی؛
- حمایت از پژوهش‌ها و مطالعات برای شناسایی نگرش‌های غیراسلامی از قبیل: اومانیستی، سكولاریسمی، فمینیستی در متون آموزشی و اصلاح آنها براساس آموزه‌های اسلامی؛
- ارتقای نقش مناسب زن و مرد در خانواده و جامعه با اصلاح سازوكار متون درسی؛
- تحول در نگرش ها، روش‌ها و محتواهای آموزشی براساس جهان بینی و تعلیم و تربیت اسلامی به منظور ارتقای توانایی‌ها و تقویت تفكر منطقی، خلاق و جستجوگر در دانش آموزان و دانشجویان، منطبق با آموزه‌های اسلامی در زمینه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی؛
- بازنگری برنامه‌ها و محتواهای آموزشی.
منبع
- نویسندگان: نجمه احمدآبادی آرانی، عباس شکاری، حمید احمدی هدایت، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و ششم، دوره جدید، شماره 93، تابستان 99
- لینک پرتال جامع علوم انسانی
- لینک فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
- لینک پایگاه جهاد دانشگاهی