تشکیلات دموکراتیک زنان ایران

مریم فیروز رئیس تشکیلات دموکراتیک زنان ایران

تشکیلات دموکراتیک زنان ایران، سازمان صنفی سیاسی زنان، است، که زیر مجموعه حزب توده محسوب می شود.این تشکیلات در ۱۸ بهمن ماه سال ۱۳۲۱ با نام «تشکیلات زنان ایران» توسط عده ای از زنان که اغلب در حزب توده ایران فعالیت داشتند تحت مسئولیت مریم فیروز تشکیل شد. از جمله فعالیت‌های این سازمان تلاش برای برابری حقوقی مثل داشتن حق رای، لغو برخی قوانین ، لغو تعدد زوجات، حق طلاق مرد، دستمزد برابر در مقابل کار برابر و تلاش برای سوادآموزی زنان و ارتقای سطح آگاهی جنسیتی در جامعه بود.

پیشینه

تشکیلات دموکراتیک زنان ایران، سازمان صنفی سیاسی زنان، است که زیر مجموعه حزب توده محسوب می شود این تشکیلات در ۱۸ بهمن ماه سال ۱۳۲۱ با نام «تشکیلات زنان ایران» توسط عده ای از زنان که اغلب در حزب توده ایران فعالیت داشتند تحت مسئولیت مریم فیروز و با تلاش زنان مثل بدری علوی، نجمی علوی، زهرا اسکندری، مهرانگیز اسکندری، جمیله صدیقی، خدیجه کشاورز، اختر کامبخش، ایران اِرانی، فروهید کباری، عالیه شرمینی، هما هوشمند راد و… تاسیس و به فعالیت در میان زنان پرداخت.نیاز به تاسیس سازمانی پیشرو برای زنان در شرایطی در کشور ما شکل گرفت که اکثر نشریات و انجمن های مترقی زنان که پس از انقلاب مشروطیت بوجود آمده بودند توسط رژیم رضاخان تعطیل و سرکوب شدند. تا جائی که در دیکتاتوری رژیم رضا خان، تنها «کانون بانوان» به عنوان سازمان زنانه اجازه فعالیت داشت تا در چارچوب سیاستهای دربار، زنان را به کارهای خیریه و اموری از قبیل خانه داری، بچه داری و آشپزی تشویق و از شرکت در زندگی سیاسی برحذر دارد. سازمان زنان ایران برای تحقق پیام فدراسیون دموکراتیک بین المللی زنان فعالیت زیادی کرد و کنفرانس های زیادی برگزار کرد که در نتیجه 45هزار زن شرکت کردند.

تشکیلات زنان ایران در سال ۱۳۲۵ به عضویت فدراسیون دمکراتیک بین المللی زنان در آمد و از سال ۱۳۲۵ به تشکیلات دموکراتیک زنان ایران تغییر نام داد.در بهمن ۱۳۲۷ با غیرقانونی اعلام شدن «حزب تودهٴ ایران» و سازمان ‏های دمکراتیک و توده‏ ای از جمله «تشکیلات دمکراتیک زنان ایران»، بسیاری از فعالان این سازمان‏ ها تحت تعقیب قرارگرفته و به زندان‏ های طولانی مدت محکوم شدند. فعالان تشکیلات به اجبار در سراسر ایران به فعالیت مخفی روی آوردند. از آنجایی که تشکیلات غیرقانونی اعلام شده بود و نمی ‏توانست به طور علنی در میان توده زنان فعالیت و آگاهی رسانی کند، تصمیم برآن شد که سازمان جدیدی به نام «سازمان زنان» توسط تعدادی از مسئولین تشکیلات تاٴسیس گردد. «سازمان زنان ایران» اعلام موجودیت کرد. سازمان های شکل گرفته در دوره پهلوی عموما با فعالیت های اینچنینی به ترویج افکار خود در میان بانوان می پردازند. و سرفصل اموری که برای زنان می پرداختند همین موارد ذکر شده ایت که متاسفانه جامعه آماری مشخصی از تعدادسوادآموزان ،شرکت کنندگان در کلاس ها و دریافت کنندگان خدمت در دسترس نیست تا صحت و سقم این اقدامات و عمق اثرگذاری سنجیده شود.

فعالیت «سازمان زنان ایران» نیز با کودتای امریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ متوقف شد و دفتر سازمان به اشغال سربازان درآمد و ارگان آن نیز متوقف شد. بدینگونه هر دو سازمان زنان ایرانغیرقانونی اعلام شدند.

با انقلاب اسلامی، دوران کوتاه فعالیت علنی با بازسازی سازمان های خود به یکی از سازمان های فعال زنان تبدیل شود که با ایجاد کلاسهای مختلف آموزشی در جهت پیوند با توده زنان فعالیت گسترده خود را شروع و نشریه «جهان زنان» را با تیراژ بسیار بالایی منتشر کند. در سال ۱۹۸۳ دفتر تشکیلات در تهران مهر و موم و نشریه آن توقیف شد. مریم فیروز و بسیاری از فعالان تشکیلات دستگیر و زندان شدند و برخی نیز مجبور به مهاجرت شدند، اما اقدامات خود را ادامه دادند.

نگرش ها و اقدامات

خواسته های برابرحقوقی مثل داشتن حق رای، لغو برخی قوانین ، لغو تعدد زوجات، حق طلاق مرد، دستمزد برابر در مقابل کار برابر و تلاش برای سوادآموزی زنان و ارتقای سطح آگاهی جنسیتی در جامعه، از جمله مواردی است که نام می برند این اقدامات در قالب ، برگزاری متینگ های محلی (در جریان تجدید نظر در قانون انتخابات)، برگزاری کنفرانس های هفتگی و ایجاد کلاس های سواد آموزی، خیاطی، بهداشت و کمک رسانی به مناطق محروم، ایجاد و فعالیت در تشکل هایی مانند اتحادیه زنان زحمتکش، شورای مادران، جمعیت هواداران صلح، جمعیت حمایت کودک.به گسترش و افکندن نگرش های جنسیتی در جامعه پرداختند.

مخالفت با انقلاب مردمی ایران

آنها پس از انقلاب نیز به مبارزه با انقلاب پرداختند و مسائلی مثل برابری طلبی با نام رفع تبعیض جنسیتی در حوزه کار و اشتغال، پرداخت دستمزد برابر با مردان به همه زنان، می پرداختند. آنها بر مطالبات کارگری سوار می شدند تا نگرش خود را نشر بدهند و در نارضایتی ها سهم خواهی کنند و جامعه مخاطب خود را جذب کنند به همین دلیل افزایش حداقل دستمزد زنان کارگر بر اساس سبد معیشت خانواده، را در نظر داشتند

عناوینی مثل حذف سهمیه‌های جنسیتی پذیرش دانشجو، پایان دادن به تفکیک جنسیتی در فضاهای آموزشی، پایان دادن به سیاست اجباری افزایش جمعیت، تصویب حقوق برابر در قوانین، تغییر سن مسئولیت کیفری و سن ازدواج دختران و پسران به ۱۸ سال، تصویب قوانین حمایتی در زمینه منع خشونت خانوادگی، آزار خیابانی و آزار جنسی، به رسمیت شناختن انتخاب پوشش و جلوگیری از هر نوع برخورد خشونت‌آمیز با معترضان به حجاب اجباری و مجرم شناختن آن‌ها از جمله شعارهایی است که با تعابیر خود آنها ذکر شد. به طور کلی برابری طلبی مبنای چنین شعارهایی است که اقتضائات طبیعت زنانه، فرزندآوری، شرایط زنانه و... در آن درنظر گرفته نشده است. این جریان با عناوین زنانه، مسائل جامعه کارگری و عناوین کلی به مخالفت با نظام می پردازند و پس از انقلاب در ایجاد تنش های خیابانی و فقتنه ها حضور داشتند و در کنار سایر گروه های زنانه در نقش اپوزیسیون رسانه ای و خیابانی مشارکت می کنند به طور مثال سایت تشکیلات به این موضوع اشاره کرده است:

«حضور پر رنگ زنان در پیکار علیه رژیم استبدادی جمهوری اسلامی فقط به مسایل حوزه زنان ختم نمی شود. آنان با پیوند خواسته های خود و دیگر نیروها، همواره و به ویژه در اعتراض های اخیر(آبان و دی ۹۸) که پایه های رژیم دیکتاتوری را لرزاند، نقش و حضوری چشمگیری داشتند و در اطلاع رسانی و فیلم‌ های منتشر شده آن روزها، این حضور پرشور به خوبی دیده می شود. خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران چهارشنبه ۲۹ آبان ۹۸ در گزارشی از اعتراضات آبان ماه ۹۸ نوشت «میان داری ومیدان داری ویژه زنان در اغتشاشات اخیر، چشمگیر به نظر می رسد…».» از حق رای زنان تا حق زنان بر بدن خویش‌ادعای مجموعه مذکور در توانمندی سازماندهی زنان و سهمی که در اغتشاشات دارد قابلیت راستی آزمایی ندارد و اینکه تشکیلات بتواند قدرت سازماندهی برای جذب زنان و استفاده از آنها دراغتشاشات داشته باشد تردید برانگیز است هرچند که تشکیلات دموکراتیک زنان برخلاف ادعاهای خود، همراه با جریان های لیبرال سرمایه داری در یک صف برای مخالف با انقلاب قرار گرفته اند و تمام تلاش خود را برای براندازی انقلاب می کنند و سعی می کندد در جریان رسانه ای سهم خود را در براندازی گسترده نشان دهند.

یکی دیگر ز تناقضات این گروه مخالفت با دموکراسی و جمهوری خواهی مردم است با اینکه نام خود را دموکراتیک می نامند. در سال های پس از انقلاب، انتخابات های متعددی در جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است که مشارکت رای مردم بسیار بالا بوده است و در همه این انتخابات ها مردم به خصوص زنان به نحوی وجود جمهوری اسلامی رای داه اند اما تشکیلات دموکراتیک زنان در کف خیابان به دنبال جامعه دموکراتیک هستند و هنوز نتوانسته اند اقبال عمومی برای خود ایجاد کنند.

استفاده از مطالبات کارگران زن و اضافه کردن خواسته های تشکیلاتی برای مخالفت با نظام ، انقلاب از جمله اهداف این گروه هست به طور مثال در یکی از اطلاعیه های این گروه در مورد مطالبات زنان کارگر آمده است: « زنان کارگر و زحمتکش علاوه بر خواست‌های عام و مشترک با برادران زحمتکش خود، از قبیل لغو قراردادهای موقت و سفیدامضا، افزایش عادلانهٔ مزدها بر پایهٴ نرخ واقعی تورّم و… خواست‌های ویژه‌ای نیز دارند که از جمله عبارتند از:دریافت مزد مساوی در برابر کار مساوی با مردان؛ لغو حجاب اجباری؛ رفع تبعیض در اشتغال و...» مخالف با حجاب قانونی در این اطلاعیه از این گونه اقدامات است.

مبنای فکری فمنیسم مارکسیست

تحلیل مسائل زنان از زاویه فمنیسم مارکسیسیت که همه ظلم به زنان را ناشی از پدرسالاری و سرمایه داری می دانند در نظریات این گروه مشهود است هرچند در نقد برنامه های جمهوری اسلامی نتوانسته اند این دو عامل را جمع کنند.

در کتاب مسئله ی زن آمده است تنها با از بین رفتن مالکیت خصوصی و ایجاد جامعه ی سوسیالیستی است که زمینه آزادی زنان و برابری کامل زن و مرد فراهم می شود.

تساوی خواهی

در بسیاری از برنامه هاو حقوقی که برای زنان می طلبیندند معتقد به برابری خواهی زن و مرد بودند.

حق رای زنان در دوره پهلوی

در بحبوحه تصویب قانون جدید، در دوره پهلوی، سازمان زنان ایران مبارزه ای را برای تجدید نظر در قانون اساسی ایران آغاز کرد و با جمع ‏آوری امضا در پای فرم‏ هایی که در اختیار مردم قرار می‏ داد عملا دست به کار زار وسیعی زده بود تا نظر عموم را در مورد شرکت زنان در انتخابات مجلس به دست آورده و به گسترش آن در بین مردم یاری رساند. در همین رابطه با ارسال نامه ‏هایی به رجال سرشناس کشور(مانند علی اکبر دهخدا که ضمن تایید و اعلام همکاری در جواب نوشت: هر کس را عقیده بر این باشد که بانوان نباید از حقوق اجتماعی خود بهره مند شوند، نباید او را انسان آزاد و آزادیخواه فرض کرد…) و یا به سازمان ‏های زنان از جمله «کانون بانوان ــ زنان حزب ایران» و… خواستار همکاری و مشارکت در این میتینگ جهت مبارزه برای به دست آوردن «حق انتخاب کردن و انتخاب شدن» شد. در این دوران روزنامه جهان زنان روزانه در یک ورق منتشر می شد و با برگزاری تظاهرات منطقه ای (که بیشتر مواقع زنان مورد ضرب و شتم قرار می گرفتند) این مبارزه با تمام قوا به پیش برده شد. با این حال در قانون جدید آن زمان این حقوق همچنان از زنان سلب شده بود. سازمان زنان ایران طی ارسال تلگرافی به سازمان ملل اعتراض خود را علیه قانون جدید انتخابات بر طبق منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام داشت

حق انتخاب شدن

یکی از حقوقی بود که در کنار حق انتخاب کردن به دنبال آن بودند و حتی نمایندگان توده ای مجلس سعی کردند سایر نمایندگان را به این کار دعوت کنند . تا زنان به مجلس راه پیدا کنند.

مخالفت با کشف حجاب اجباری

تشکبلات معتقد است رضا خان هیچ اعتقادی به آزادی زنان نداشت (خود او هم زمان چند زن عقدی داشت) و به دستور او بود که سازمان های مترقی زنان منحل و فعالان آن سر از زندان ها درآوردند، بنابراین دستور خشن کشف حجاب اجباری او را بایستی در این راستا جستجو کرد. احسان طبری،در کتاب «جامعه ایران در دوران رضا شاه»، «وادارکردن دهقان ایرانی که حتما کلاه نمدی خود را به کلاه کِپی بی قواره تبدیل کند و یا کشیدن چادرنماز از سر پیرزنان در میدان های عمومی و دهها اقدام خشن از این نوع، در دوران رضاشاه، درحالی که یک مبارزه جدی با بیسوادی، تریاک، امراض عمومی به عمل نمی آمد» این اقدام خشن رضا شاه علیه زنان را نمی توان در جهت آزادی زنان دانست، بلکه اقدامی نمایشی بود برای کتمان واقعیت های تلخ جامعه ایران، که در راس آن بیسوادی بسیار بالای زنان و بی حقوقی آنان در عرصه های سیاسی، اجتماعی و مدنی قرار داشت که درعین حال هیچ کاری جدی علیه آن صورت نمی گرفت.

مخالفت با حجاب قانونی

تشکیلات در سال1401 بیانیه ای را در مخالفت با حجاب اجباری در رور عفاف و حجاب منتشر کرده است و در آن اتهامات نادرست و افتراهای بسیاری را به نظام جمهوری اسلامی نسبت داده است در متن این بیانیه آمده است:« تشکیلات دموکراتیک زنان ایران خواهان لغو حجاب اجباری است!پیروز باد مبارزهٔ زنان و مردان آزادی‌خواه ایران که دست در دست هم علیه حجاب اجباری و تبعیض جنسیتی مبارزه می‌کنند!»

شوراهای مادران

تشکیلات در دوران فعالیت ‏های مخفی خود در سال ۱۳۳۰ مادران را در «شوراهای مادران» برای مبارزات محلی و موضعی متشکل کر «شورای مادران» در راستای اهداف خود، اقدامات متعددی را در مناطق کارگر نشین که زنان زیادی را به دور خود جمع کرده بود، به دست آورد.

تشکیل اتحادیه های صنفی

در دهه30 تشکیلات دموکراتیک زنان اتحادیه های مختلفی ایجاد شد مثل اتحادیه زنان فرشباف

برگزاری 8مارس

«سازمان زنان ایران» روز جهانی زن «۸ مارس» را هر ساله چه در شرایط علنی و چه در شرایط مخفی برگزار می ‏کرد. جشن ۸ مارس سال۱۳۳۱ به صورت نمایش بزرگی در خیابان‏ های تهران برگزار شد. خبرنگار یونایتد پرس خبر این واقعه را چنین بیان داشته بود: اجتماع پنج هزار زن با پلاکارت ها و شعارهایی مانند «مادرانی که زندگی می ‏بخشند، باید از آن دفاع کنند!» و کودکان با داشتن شعارهایی «مادر از من دفاع کن ـ ما نان و بهداشت می ‏خواهیم!»

نقد جذب زنان به کار بدون حمایت در دوره پهلوی

تشکیلات معتقد بود: در دوره پهلوی با گسترش سرمایه داری نوپا و وابسته ایران، استفاده از نیروی کار زنان به غیر از کشاورزی، قالیبافی و صنایع دستی، در صنایع نوپا، کارخانه ها و کارگاهها نیز رواج می یافت و به تدریج زنان از سهم بیشتری در خدمات اداری، بهداشتی و آموزشی بهره می گرفتند. اما این مهم بدون ارائه امکانات رفاهی و حمایت های قانونی چه در عرصه کار و چه در عرصه سیاسی و مدنی، که تا آن زمان زنان بسیاری از کشورهای جهان به مدد مبارزات خود به آن دست یافته بودند (مانند دستیابی به حق رای و برابری دستمزد) صورت می گرفت.

بیانیه‏ٴ صلح استکهلم

یکی از کارزارهای که می ‏توان از آن نام برد جمع ‏آوری امضا در زیر بیانیه‏ٴ صلح استکهلم بود. دختر جوانی که با تشویق تشکیلات توانسته بود هزاران امضا در زیر ورقه بیانیهٴ صلح جمع ‏آوری کند موفق به دریافت جایزه صلح شد.

«جمعیت حمایت کودک»

این جمعیت با الهام از فدراسیون بین ‏المللی زنان تشکیل شد نیز یکی دیگر از اقدامات تشکیلات دمکراتیک زنان ایران بود. این جمعیت با انتشار نشریه ‏ای زندگی کودکان ایرانی که در دوره ی پهلوی در کارگاه ‏های نمناک قالی بافی و در کارخانه‏ ها کار می کردند منعکس می‏ ساخت و در مورد عدم امکانات تحصیلیِ کودکان روستایی و فقر و مرگ میر آنها نیز به افشاگری می ‏پرداخت.

حضور در کنفرانس های بین المللی

حضور در کنفرانس های بین المللی مثل کنفرانس مکزیکو و کنگره جهانی زنان و گزارش از وضعیت زنان ایران و ارائه مطالب و سخن رانی ها در این رابطه و چاپ آن در مطبوعات ادامه دادند. زنانی مثل ملکه محمدی، مریم فیروز، عالیه مرامی، هما هوشمند راد… که در مهاجرت ناخواسته ضمن تلاش در راه ارتقای سطح علمی و دانش خود، به اقدامات تشکیلات به شکلی دیگر ادامه دادند.

تاسیس کلوپ زنان ایران

این کلوپ در تهران آغاز به کار کرد و با تاسیس کتابخانه، باشگاه ورزشی دختران کلاس های مبارزه با بی سوادی تدریس خیاطی، گلدوزی از فعالیت های کلوپ بود.

آثار

نشریه «بیداری ما»

«بیداری ما»(۱۳۲۳) اولین ارگان تشکیلات دمکراتیک زنان ایران (با صاحب امتیازی زهرا اسکندری) که با شعار «ما هم در این خانه حقی داریم» که زنان را با حقوق خود، در خانه و جامعه، آشنا می کرد در سال ۱۳۲۶ به دستور محمد رضا شاه توقیف شد

نشریه های جهان تابان و جهان زنان

پس از غیر قانونی شدن حزب توده و تعطیلی نشریه بیداری ما، تشکیلات دموکراتیک زنان ایران، دو نشریه مخفی برای زنان و دختران به طور جداگانه اقدام کردند. نشریات دیگری مثل «جهان تابان»(۱۳۲۶) و «جهان زنان»(۱۳۳۰) که خواسته ها و مطالبات زنان را گسترش می دادند، پا به عرصه مطبوعات آن زمان گذاشتند. درسال ۱۳۲۹ هیئت اجرائیه تشکیلات برای ادامه مبارزه و آگاهی رسانی بیشتر یک نشریه علنی به نام «جهان تابان» با شعارهای «تساوی حقوق زنان با مردان» و «مبارزه در راه حفظ صلح و دفاع از حقوق کودکان» انتشار داد در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۳۰ با کمک هیئت تحریریه «جهان زنان» و با حضور و همکاری تعدادی از زنان مترقی کنفرانس بزرگی در تهران برگزار شد در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۳۰ روزنامه ارگان سازمان را به نام «جهان زنان» با شعار «زنان ایران برای به دست آوردن حقوق خود متحد شوید!» انتشار داد که در اولین شماره آمده بود “این نامه در حقیقت صدای تمام زنان ایرانی می باشد و منعکس کننده دردها، محرومیت ها و خواسته های آنها است. در این روزنامه کوشش می شود که راه و رسم مبارزه برای بدست آوردن حقوق پایمال شده خود و کودکان مان نشان داده شود…

کتاب درباره ی مسئله ی زن

این کتاب توسط انتشارات حزب توده به چاپ رسیده است و به مسائل زنان پرداخته است و تمام موضوعات ذکر شده که مربوط به به دوره پهلوی است اظهار نظر کرده و به نقد وضع زنان در دوره ی پهلوی می پردازد و نظریات خود را بیان کرده است. در ابتدا به زنانی اشاره می کند که در راه اهداف حزب توده کشته شده اند و با نام رفیق شهید از آن ها نام برده است و در ابتدای کتاب این شعار نوشته شده است:«انقلاب آزادی بخش تنها راه رهائی میهن». این کتاب به مناسبت 8 مارس در سال 54 شمسی چاپ شده است.

منابع

• منصورنژاد، محمد؛ محمدشاهی‌، حجت‌الله، «مساله زن، اسلام و فمینیسم»، برگ زیتون، 1381ش
• احمدی خراسانی،نوشین،اردلان،پروین، «سناتور»، تهران، توسعه آموزش،1382ش
• «خاطرات مریم فیروز(فرمانفرمائیان)»، موسسه تحقیقاتی انتشاراتی دیدگاه‌، اطلاعات، چاپ چهارم، تهران،1393ش
• «تشکیلات دموکراتیک زنان ایران»، در سایت تشکیلات دموکراتیک ایران، بازدید 10اسفند 1401ش