جان استوارت میل

جان استوارت میل

اطلاعات شخصی
زاده	۲۰ مه ۱۸۰۶؛ لندن، انگلستان
مکتب	لیبرالیسم تجربه‌گرایی فایده‎‌گرایی
درگذشت	۸ مه ۱۸۷۳ (۶۶ سال)؛ آوینیون، فرانسه
همسر	هریت تیلور

جان استوارت میل، فیلسوف سکولار بریتانیایی، نویسنده، فعال سیاسی

جان استوارت میل،یکی از فیلسوفان سکولار سدهٔ نوزدهم بود. میل گذشته از آن که نویسنده بود و در زمینه منطق، شناخت‌شناسی، اخلاق و اقتصاد قلم می‌زد، در عرصهٔ سیاست نیز فعال بود. جان استوارت میل یكی از مشهورترین شاگردان جرمی بنتام است.

میل دوره‌ای دراز کارمند کمپانی هند شرقی بود و چندی هم رئیس آن شد. در دهه ۱۸۶۰ (میلادی) او نمایندهٔ مجلس عوام در پارلمان بریتانیا شد و به دفاع از سیاست لیبرال در مسائل قانون‌گذاری و آموزش همت نهاد. نوشته‌های سیاسی میل درباره مسائل مربوط به حقوق و آزادی سیاسی، حکومت پارلمانی و جایگاه زنان در جامعه بوده‌است. میل در شناخت‌شناسی قائل به تجربه‌گرایی و در فلسفه ی اخلاق فایده‌گرا بود. مکتبی که بنیانگذارانش جرمی بنتام و پدرش جیمز میل بودند.

او اعتقاد به همجنس‎‌گرایی و زندگی کمونی داشت و بیان می کرد باید در خانواده‌های گسترده و شبیه کمون زندگی کرد تا بعد از طلاق بچه ها دچار مشکل نشوند. مواجهه عملی استوارت میل با زنان با اندیشه‌های لیبرالیستی او فاصله زیادی دارد.

زندگی‌نامه

جان استوارت میل در سال ۱۸۰۶ در خانواده‌ای متوسط و شاید هم از لحاظ اقتصادی فقیر در لندن به دنیا آمد. پدرش جیمز میل فرزند یک کفاش روستایی در اسکاتلند بود. پدرش هرگز او را به مدرسه نفرستاد تا فرزندش را به شیوه خاص خودش تربیت کند. پدر وی، جیمز میل (1773 ـ 1836)، نیز از دوستان نزدیك و شاگردان بنتام بود. رابطه خاص جیمز میل و بنتام موجب شده بود كه استوارت میل از همان دوران‌ كودكی با ‌بنتام‌ ‌آشنایی داشته باشد و از این رو مطالعات فلسفی خود را با مطالعة اثری از ‌جرمی‌ ‌بنتام‌ ‌آغاز نماید. وی نیز، مانند پدر خود كه تا آخرین نفس از آیین بنتام‌ ‌با شدت و جدیت تمام دفاع كرد، در ابتدا بر اساس تعلیم و تربیت خانوادگی‌اش از نظریه سودگرایانه بنتامی دفاع می‌كرد و از طریق سخنرانی‌ها، نگارش مقالات و كتاب‌ها، نامه‌ها و امثال آن نقش فعالی را در تبلیغ و ترویج اصول «سودگرایی» بنتامی بر عهده داشت.

میل در سال ۱۸۲۳ موقعی که ۱۷ ساله بود، با استفاده از نفوذ پدر، شغلی در کمپانی هند شرقی پیدا کرد و این شغل را تا سال ۱۸۵۶ به‌عهده داشت. در همان سال‌ها ترفیع مقام پیدا کرد و به‌ ریاست اداره‌ی اسناد و مراسلات کمپانی هند شرقی منصوب گردید.

جان برای مدت کوتاهی عملا وارد سیاست شد و از سال ۱۸۶۶ تا ۱۸۶۸ نماینده رادیکال مجلس عوام بود. میل در پایان عمرش در ویلای خود به مطالعه، نگارش و پرورش گل و گیاه سرگرم بود؛ که در ۸ می‌۱۸۷۳ درگذشت. در اوایل سال ۱۸۳۰، میل با شخصی که پس از پدرش بیشترین تأثیر را بر او داشت، ملاقات کرد: هریت تیلور، زن متأهل بیست و دو ساله در آن زمان عاشق میل، که دو سال از او بزرگتر بود، شد؛ آنها پس از 21 سال رابطه‌ی خارج از ازدواج در سال ۱۸۵۱، پس از گذشت دو سال از مرگ همسر هریت تیلور، با یکدیگر ازدواج کردند. رابطه‌ای غیر عرفی که به طور مرتب یکدیگر را می‌دیدند و آخر هفته ها را با هم می‌گذراندند. هریت به عنوان یک «روشنفکر چپ رادیکال»، مدافعی برای حقوق زنان بود و تأثیرات تعیین‌کننده‌ای در افکار و آثار میل داشت . میل در كتاب «انقياد زنان»(1869) به دفاع از حقوق زنان پرداخت. او كه پیرو فايده‌گرايي ليبرالي بود و به اصل بيشترين منفعت براي بيشترين افراد مي‌انديشيد، عقيده داشت: «چنانچه روابط بين مردان و زنان بر مبناي مساوات قرار گيرد، استعدادهاي بيشتري در دسترس خواهد بود و پيشرفت معنوي سريع‌تر حاصل خواهد شد؛ در نتيجه مجموع نيك‌بختي بشر فزوني خواهد گرفت». ميل نيز مانند مری ولستون کرافت با رد تفكيك جنسيتي نقش‌ها مي‌نويسد: «آنچه امروز به نام طبيعت زن نام برده مي‌شود يك چيز كاملاً ساختگي است».ميل از مبارزان كسب حق‌رأي و طرف‌داران بهره‌مندي زنان از فرصت‌هاي برابر آموزشي و شغلي بود.

دیدگاه

«انقیاد زنان» رساله‌‎ای که است که جان استوارت میل در سال ۱۸۶۹، با موضوع نقد وضع زنان روزگار خود، در چهار فصل نوشته است.

جان استوارت میل در کلام رهبری

«آزادی اجتماعی» به همین معنایی که امروز در فرهنگ سیاسی دنیا ترجمه می‌‏شود، یک چنین ریشه قرآنی دارد. هیچ لزومی ندارد که ما به لیبرالیسم قرن هجدهم اروپا مراجعه کنیم و دنبال این باشیم که «کانت» و «جان استوارت میل» و دیگران چه گفته‌‏اند! ما خودمان حرف و منطق داریم....کسانی هستند که در کلماتشان، مرتّب از گفته‌های فلاسفه‌ی دو، سه قرن اخیر غربی برای مسأله‌ی «آزادی» شاهد می‌آورند: فلان‌کس این‌طور گفته است، فلان کس آن‌طور گفته است. البته اینها نجیب‌ها هستند که اسم این فلاسفه را می‌آورند؛ اما بعضی فیلسوف‌نماهای مطبوعاتی هم هستند که حرف «جان استوارت میل» و حرف فلان فیلسوف فرانسوی یا آلمانی یا امریکایی را می‌آورند، ولی اسمش را نمی‌آورند؛ به نام خودشان می‌گویند! اینها هم تقلّب می‌کنند، لیکن باز هم به این‌که این فکر به وجود آید که تفکّر آزادی و مفهوم آزادی اجتماعی، یک فکر غربی و یک هدیه از سوی غرب برای ماست، کمک می‌کنند!

آثار میل

1. انقیاد زنان؛ با توجه به اینکه جان استوارت میل، بیست و یک سال با هریت تیلور در رابطه خارج از ازدواج بوده و هر دو با هم مقالاتی را نوشتند، اصحاب نظر عموما بر این عقیده اند که مقالات اولیه در باب ازدواج و طلاق ایده ی مشترکشان، مولف کتاب اعطای حق رأی به زنان، هریت تیلور و مولف کتاب نقیاد زنان، جان استوارت میل است.
2. اصول اقتصاد سیاسی؛ این کتاب، اصلی‌ترین کتاب درسی، قبل از انتشار کتاب "اصول علم اقتصاد" مارشال بود.
3. رساله‌ای در منطق؛ که مشهورترین آثار او محسوب می‌شود.
4. رساله‌ای در آزادی؛ که با همکاری هریت تیلور تصنیف نمود و در مبحث توزیع ثروت، بدون آن‌که مطلب جدیدی را واقعا ارائه دهد، عقاید ریکاردو را توجیه کرد.
5. حکومت انتخابی مفصل‌ترین و منظم‌ترین رساله‌ی جان استوارت میل در فلسفه‌ی سیاسی است که هدف از نگارشش بازنمایاندن نتیجه‌ی تفکرات وی در باب برترین ساختار حکومت دموکراتیک، بحث درباره‌ی نظریه‌ی عمومی حکومت و نهادهای دموکراتیک و نیز بازتاباندن پرورده‌ترین نگرش‌های او بر مسائل بنیادین سیاست در عصر خویش است.میل ضمن آن‌که هشدار همه‌ی صاحب‌نظران سیاسی در باب مخاطرات نهفته در راه دموکراسی را به‌دقت از نظر می‌گذراند و همه‌ی مسائل رویاروی نهادهای دموکراتیک را در معرض اعتنایی بایسته قرار می‌دهد، حکومت انتخابی یا در حقیقت دموکراسی غیرمستقیم را برترین نوع حکومت می‌شمارد. در تشریح نوع حکومت مطلوب خویش، ابتدا با جان لاک هم‌داستان می‌شود که تحقق دموکراسی جز از راه نافذبودن رأی اکثریت امکان‌پذیر نیست، ولی به تأکید می‌گوید که رأی اکثریت فقط شرط لازم است نه شرط کافی. مجلس قانون‌گذاری که مهم‌ترین رکن دموکراسی در هر کشور است هنگامی اصالت دارد که در آن هم اکثریت و هم اقلیت نمایندگان خود را داشته باشند.یک اقلیت فرهیخته همین‌قدر که فرصت ابراز نظرات خود را داشته باشد، بهترین عامل فراکشیدن سطح معنوی نمایندگان اکثریت و برترین وسیله‌ی تعدیل تندروی‌ها و تخفیف هیجانات سیاسی خواهد بود.
6. تأملاتی در حکومت انتخاباتی؛ که مفصل‌ترین رساله میل در فلسفه سیاسی است. او در ساختار کلی دموکراسی مطلوب خویش، بر مقوله مهم مشارکت فعّال هرچه بیشتر مردم در امور سیاسی و اجتماعی و دموکراتیک بودن نهادهای انتخابی در سطوح مختلف، تاکید می‌کند.اصالت فایده (Utilitarianism)، انقیاد زنان، اتوبیوگرافی، اندیشه‌هایی در اصلاح پارلمان، بررسی فلسفه سر ویلیام هامیلتون، آگوست کنت و پوزیتیوسم و... از اصلی‌ترین کتاب‌های وی محسوب می‌شوند.
7. ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن.
8. زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل.
9. فایده‌گرایی. فایده‌گرایی نظریه‌ای است درباره‌ی مبانی اخلاق، اما از آن فراتر می‌رود و حوزه‌هایی چون فلسفه‌ی سیاست و حقوق را نیز دربرمی‌گیرد. این متاتئوری، که در پی تبیین عام رفتارهای بشری، و نیز تعیین معیار کردار درست بوده، داوری‌های متعارضی را برانگیخته است: بسیاری ممکن است آن را به بداهت درست بینگارند، اما کم هم نبوده‌اند بزرگانی که آن را نه فقط آشکارا غلط، بلکه خطرناک و خسارت‌خیز دانسته‌اند. جان استوارت میل، برجسته‌ترین مدافع فایده‌گرایی، در این کتاب می‌کوشد مخاطب را نسبت به راستی و درستی و کارسازی این نظریه متقاعد کند.

جستارهای وابسته

• هریت تیلور میل
• مری ولستون کرافت
• بتی فریدان

منابع

• زیبایی نژاد، محمدرضا؛ «ملاحظات بر مقاله فمینیسم از سوزان جیمز»، مترجم: عباس یزدانی، در: مجموعه مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، 1388ش
• حسینی زاده، سیدعلی، «جنسیت و تربیت از منظر اسلام و فمینیسم لیبرال»، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1393ش
• قائمی نیا، علیرضا، «چیستی عقلانیت»، مجله : ذهن شماره 17 ،1383ش
• اَلِسدر مك‌اینتایر، «تاریخچة فلسفه اخلاق»، مترجم: انشاء الله رحمتی، نشر حکمت، تهران؛چاپ سوم، 1396ش
• تی.بی. باتومور سید حسن منصور، « جامعه شناسی،تعلیم وتربیت »، مترجم: سیدحسن حسینی کلجاهی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی،1357ش
• کار، ای.اچ، «تاریخ چیست؟»، مترجم:حسن کامشاد، تهران، شرکت سهامی انتشار، بی تا،1396ش
• مصباح یزدی، محمدتقی، «نقد و بررسی مكاتب اخلاقی»، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، 1384ش
• ژید، شارل، «تاریخ عقاید اقتصادی»، مترجم:کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، جلد اول، ۱۳۷۰ش
• کری، جان، «فلسفه سیاسی»، مترجم: خشایار دیهمی، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1379ش
• لوئی، بدن، «تاریخ عقاید اقتصادی» ، مترجم: هوشنگ نهاوندی، چاپخانه، تهران، بهمن، ۱۹۴۹ش
• نمازی، حسین، «نظامهای اقتصادی»، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، 1378ش
• تفضلی، فریدون، «تاریخ عقاید اقتصادی»، تهران، چاپ اول، تهران، نی، 1372ش
• دادگر، یدالله، «تاریخ تحولات‌اندیشه اقتصادی»، مفید، ازمونی مجدد، چاپ اول، 1383ش
• قدیری، اصل باقر، «سیر‌اندیشه‌های اقتصادی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴ش
• رامین، علی، «تاملاتی در حکومت انتخابی»، تهران، نی، چاپ اول، 1369ش
• میل، جان استوارت، «رساله‌ای در آزادی»، مترجم: جواد شیخ‌الاسلامی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹ش
• سوزان آليس واتكينز و دیگران؛ «فمينيسم، قدم اول»، مترجم: زیبا جلالی نائینی؛ نشر شیرازه، چاپ چهارم، سال 1390ش
• ريك ويلفورد، ««فمینیسم»، مقدمه‌ای بر ايدئولوژي‌هاي سياسي»، مترجم: محمد، قایدشرفی؛ نشر مرکز، چاپ دوم 1385ش
• تانگ، رزماری، «نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی»، مترجم: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی، چاپ سوم، 1393ش
• دایانه كالینسون، «پنجاه فیلسوف بزرگ»، مترجم: محمد رفیعی مهر آبادی، نشر عطائی، چاپ اول 1380ش
• فردریک‌چارلز، كاپلستون، «تاریخ فلسفه،(از بنتام تا راسل)»، مترجم: بهاء الدین خرمشاهی، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1393ش
• لین و. لنكستر، «خداوندان اندیشه سیاسی»، مترجم: علی رامین،نشر: امیرکبیر، چاپ هفتم، 1393ش
• ژكس، «فلسفه اخلاق (حكمت عملی)»، مترجم: ابوالقاسم پور حسینی،دانشکده‌تهران، شماره 8، مهر 1355ش
• «جان استورات میل»، در ویکی فقه، بازدید 27 بهمن 1401ش
• «فایده گرایی»، فروشگاه آنلاین کتاب دنیای اقتصاد، بازدید 27 بهمن 1401ش
• «فایده‌گرایی»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
• «زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل»، در سایت طاقچه، بازدید 27 بهمن 1401ش
• «ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
• «متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل»، خبرگذاری ویستا، بازدید 27 بهمن 1401ش