حکم تعدد زوجات
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | احمد شکوهی، علیرضا ابراهیمی |
| عنوان مقاله | حکم اولیه تعدد زوجات از منظر فقه امامیه |
| نام مجله | مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب |
| سال چاپ | بهار و تابستان 1399 |
| شماره مجله | 1 |
| امتیاز مقاله | علمی_ پژوهشی |
چکیده
زمینه و هدف: مسئله تعدد زوجات از جمله احکام امضایی است که در نظام حقوقی اسلام مورد شناسایی قرارگرفته است. پدیده چند همسری از مباحثی است که در قرن اخیر بسیار مورد توجه اندیشمندان اجتماعی قرار گرفتـه اسـت نکته درخور تأمل در این تبیین‌ها، اتخاذ سرسختانه موضع دفاع یا مخالفت با چند همسری اسـت. هدف پژوهش حاضر، بررسی فقهی حکم اولیه تعدد زوجات است. بدین منظور منابع دست اول فقهی به دقت نقد و بررسی گردید.
مواد و روش‌ها: یافته‌ها به روش کتابخانه‌ای و توصیفی - تحلیلی مقایسه و تحلیل گردید.
نتیجه‌گیری: و نتایح ذیل به دست آمد: اگرچه اصل جواز تعدد زوجات براساس ادله قطعی مورد اجماع و اتفاق همه مذاهب اسلامی است، ولی پرسش جدی درباره خصوصیت این حکم وجود دارد. مشهور میان متقدمین ادعای اجماع بر جواز تعدد زوجات و استحباب اکتفای به یک زن در اصل شرع جدای از حیثیات افراد و شرایط متفاوت شده است. بنابر این حکم فی نفسه تعدد زوجات از نظر شرع اباحه می‌باشد و با عروض شرایطی تعدد زوجات مستحب، مکروه و احیانا حرام می‌شود.
کلید واژه
استحباب، اباحه، تعدد زوجات، حکم اولیه، ازدواج دائم.
مقدمه
دین مبین اسلام در حوزه حقوق زنان دگرگونی‌های بسیاری ایجاد کرد و خانواده را بـه منزلـهٔ نهادی مــقدس و مسققل به رسمیت شناخت. سیاقی که شارع در این مـسیر بـنیـان نهـاد بـر ایـن اصل استوار شد که آنچه در خانواده اهمیت وافر دارد و ضروری است سایر مـسائل حول آن باشند، مبنا قرار دادن منفعت‌های جـمعی بر منفعت‌هـای شخصی اسـت.
تک همسـری طبیعی‌ترین شکل زناشویی است که در آن روح اختصاص یعنی مالکیت فردی و خصـوصی و نیز روح تعامل یعنی تشریک مساعی طرفینی، حکم فرماست در تک همسری هر یک از زن و شوهر احساسات، عواطف و منافع جنسی دیگری را مخصوص خود دانسته و متوقع است که در مسیر زندگی از یاری تفاهمی و تشریکی او برخوردار گردد. نقطه مقابل تک همسری، چند همسری و زوجیت اشتراکی است که به چند شکل ممکن است فرض شود: کمونیسم جنسی، چند شوهری و تعدد زوجات؛ و شکل اخیر برخلاف دو قسم دیگر ظهور بیشتری داشته است. اسـلام برای نهاد خانواده شأن و جایگاه ویژه‌ای قائل شده است و در این زمینه آیات و روایات بسیاری وارد شده است. علاوه بر این اسلام ازدواج مرد با چند زن را نیز جایز دانسته است که از آن با عنوان تعدد زوجات یاد می‌شود.
گزارش مقاله
نویسنده برای تبیین مسئله به مباحث ذیل اشاره کرده است.
دیدگاه‌ها
صـرف نظر از جواز و اباحه چند زنی در اسلام که مشهور و بلکه اکثریت قریب به اتفاق قائل به آن شده بودند در مورد مطلوبیت یا عدم مطلوبیت تعدد زوجات به دو دیدگاه کلی برمی‌خوریم: رجحان تک همسری؛ مطلوبیت چند همسری.
الف) رجحان تک همسری: از میان فقهای امامی که رجحان تک همسـری را پذیرفته‌اند می‌توان به شیخ طوسی اشاره کرد که اکتفا نمودن مرد به یک همسر را مستحب شمرده است.
ب) رجحان چند همسری: در مقابل نظریه قبل ظاهرا اولین کسـی که فتوی به استحباب و مطلوبیت تعدد زوجات داده مرحوم صــاحب جواهر است که قائل‌اند استحباب نکاح به اختیار کردن یک زن از بین نمی‌رود، بلکه تعدد زوجات نیز مستحب است.
ادله مطلوبیت یا عدم مطلوبیت تعدد زوجات
بعد از نقل اقوال به بیان ادله هر یک از این دو نظریه پرداخته و اگر نقد یا مطلبی پیرامون آن نظریه وجود داشت ذیل همان کلام مرقوم خواهد شد.
الف) ادله رجحان تعدد زوجات
در این مبحث به بررسی ادله مطلوبیت تعدد زوجات پرداخته می‌شود. سوال اصلی در این مبحث آن است که آیا از ادله، استحباب تعدد زوجات قابل استفاده هست یا خیر؟ از جمله ادله‌ای که بر اسـتحباب تعدد زوجات در کلمات فقهاء به چشم می‌خورد تمسک آنها به قرآن، روایات، اطلاق روایات استحباب ازدواج، سیره عملی معصومین علیه السلام و از برخی روایات مانند مطلوبی تکثیر نفوس و زیاد شدن گوینده لا اله الا الله نام برد.
۱.قرآن کریم: از جمله ادله‌ای که بر اسـتحباب تعدد زوجات ذکر شده، کتاب عزیز می‌باشد و اکثر علماء از آیه سه سوره نساء استحباب تعدد زوجات را برداشت کرده‌اند. »وَ إِنْ خِفْتم أَلا تّقْسطّوا فی الْیَتامی فَانْکِحّوا ما طابَ لَکمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثّلاثَ وَ رباعَ فإِنْ خِفْتم أَلاَّ تَعْدِلّوا فواحِدَةً أَوْ ما ملکت ایْمانّکم ذلِکَ أَدْنی أَلَّا تَعّولّوا«
مرحوم سید یزدی در کتاب عروه الوثقی در استحباب تعدد نکاح می‌گوید: اسـتحباب نکاح به واسـطه گرفتن یک زن از بین نمی‌رود، بلکه تعدد زوجات نیز مستحب است. سپس آیه 3 سوره نساء را متذکر می‌شود فانکحوا ما طاب له من النساء مثنی و ثلاث و رباع. ظاهر از کلام سید آن است که برای استحباب تعدد زوجات تمسک به آیه کرده و آیه را به دلیل فتوای خود بیان داشته است.
۲. روایات: صاحب وسائل در کتاب النکاح در باب ۱۴۰ از ابواب مقدمات النکاح و آدابه، احادیثی را بیان می‌کند در اثبات عنوان باب که عبارتست از باب استحباب کثرت الزوجات و المنکوحات و کثرت اتیانهن بغیر افراط. فقهاء نیز در اثبات استحباب تعدد زوجات به بعضی از این روایات استناد کرده‌اند که در ذیل آنها را بیان می‌کنیم و مناقشـاتی که حول این روایات از سوی بعضی از فقهاء مطرح شده را که در مقاله بیان شده است.
۳. سیره عملی معصومین علیهم السلام: یکی دیگر از ادله‌ای که به اسـتحباب تعدد اقامه شده است ناشی از سیره معصومین می‌باشد با توجه به سیره معصومین به خوبی می‌توان دریافت که ایشان زنان متعدد در زندگی‌شان از زنان آزاد و یا کنیز به عقد خود در آوردند.
۴. مطلوبیت تکثیر نفوس: از دیگر ادله‌ای که برای اسـتحباب تعدد زوجات بدان تمسک شده است مطلوبیت تکثر نفوس می‌باشد که از روایاتی که در ارتباط با تکثیر نفوس می‌توان استفاده کرد. که در مقاله بیان شده است.
۵. اطلاقات استحباب نکاح: از دیگر ادله‌ای که برای استحباب و مطلوبیت تعدد زوجات در کلمات فقها به چشم می‌خورد تمسک به اطلاق نصوص استحباب نکاح است؛ چون ازدواج دوم، سوم و چهارم خود نکاح دیگری است. در مقاله این ۵ مورد و نقد آنها به طور کامل بیان شده است.
ب) ادله رجحان تک همسری
مرحوم اشتهاردی در کتاب مدارک العروه می‌گوید: اما در مورد استحباب تعدد زوجات بر خبری که دلالت بر آن کند آگاه نشده‌ام، و تمسک به آیه هم مفید نیست، زیرا آیه در مقام ترغیب بر اصل نکاح نیست، بلکه در مقام دیگری است به خصـوص هنگامی که به صدر آیه توجه شود. اولین کسی که ادعای رجحان تک زنی را داشته مرحوم شیخ طوسی در مبسوط است: هیچ اختلافی نیست در این که برای مرد جایز است با چهار زن ازدواج کند و مستحب آن است که به یک زن بسنده کند.
نتیجه
در جمع‌بندی آنچه تاکنون گفته شد می‌توان به راحتی دریافت که فتوای آیت‌الله العظمی خامنه‌ای مبنی بر جواز تعدد زوجات و نفی استحباب تعدد زوجات دارای پشتوانه استدلالی عمیق، قوی فقهی و دارای اعتبار بسـیار قوی در میان محققین از فقهای بزرگ متقدم نظیر شیخ طوسی (ره)، قاضی ابن براج، طبرسی و علمای معاصر نظیر صاحب مدارک العروه، مرحوم آیت الله شیخ علی پناه اشتهاردی است.
بلکه مشهور میان متقدمین ادعای اجماع بر جواز تعدد زوجات و اسـتحباب اکتفای به یک زن در اصل شرع جدای از حیثیات افراد و شرایط متفاوت شده است و باید گفت از آیات قرآن کریم و روایات ما کراهت فی نفسه تعدد زوجات را نمی‌توانیم اثبات کنیم، بله از باب ضرورت‌های اجتماعی و در شرایط خاص می‌توان کراهت یا احیانا حرمت تعدد زوجات را اثبات کرد و این مطلب خارج از این مقاله است زیرا عنوان مقاله حکم اولیه تعدد زوجات فی حد نفسه است. در بحث ادله اسـتحباب تعدد زوجات بیان شد اکثر روایات مورد استنادی از نظر سندی ضعیف بودند.
منبع
- نویسندگان:احمد شکوهی، علیرضا ابراهیمی؛ مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب بهار و تابستان 1399، سال سوم - شماره 1 (17 صفحه - از 144 تا 160 )
- لینک نورمگز
- لینک مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب