حیا در تفسیر تسنیم

در جستجوی واژه «حیا» در 24 جلد از نسخه الکترونیکی تفسیر تسنیم 65 صفحه یافت شد که اکثر واژه های یافت شده در معنای «حیّا»: حیات و زندگی هستند و تنها ذیل 3 آیه در باب حیا توضیحاتی وارد شده‌است:

حیاء در برابر «وقاحت» است. حیا و استحیاء، از حیات مأخوذ است. به این معنا كه بر اثر شرم و انفعال و احساس قبح ممكن است تغییری در حیات پدید آید و مقداری از آن بكاهد؛ چنانكه گفته می‏‌شود: فلان‏‌كس از «حیا» مرد، هلاك شد یا آب‏‌شد یا از روی خجالت جامد شد و مانند آن. منشأ حیا ادراك چیزی است كه صدور آن زشت باشد و اثر آن ابتدا در چهره مشهود می‌‏شود. حیا به معنای انفعال طبیعی ذاتاً از فضایل اخلاقی محسوب نمی‏‌شود؛ زیرا حیا از ارتكاب قبیح، فضیلت است و حیا در فراگیری احكام دینی رذیلت، بنابراین حیا بر محور متعلَّقْ به حسن و قبح متصف می‌‏شود و از اوصاف كمالی است. «یستحیی» یعنی «شرمنده می‏‌شود و شرم می‏‌كند» نه «شرم را از بین می‏‌برد و آن را زایل می‏‌كند» . حیا و شرم گاهی بر اساس رسوم، عادات، آداب قومی، نژادی، زبانی و مانند آن است كه از پشتوانه حقیقت تهی است و به صِرف اعتبار معتبران هر عصر و مصر و نسلی قابل تحول است و زمانی بر پایه حقایق‏ تكوین استوار است كه نشانه ثبوت یا سقوط كمال وجودی است . مدار حیا و عدم حیای الهی حق و باطل بودن چیزی است، نه قراردادهای اعتباری و منظور از حق و باطل همان كمال وجودی و نقص آن است كه امری است تكوینی، نه اعتباری.

قرآن كریم كه سراسر با ادب و حیا و عفت همراه است بدین سبب زنان را كمتر مخاطب ساخته و از آنان با ضمیر مغایب یاد می‏‌كند تا افزون بر حفظ حیا، عفت و حجاب، ادب و شیوه محاوره و سخن گفتن با آن‏ها را نیز به ما بیاموزد. برخی از تجارب روان شناسی شدّت حیا در زن و شدت جرئت در مرد را تأیید می‌كند.

• واژه «حیا» در قرآن تنها در آیه 25 سوره قصص در خصوص حیا و حجاب زنان مطرح شده‌است. اما مشتقات این واژه علاوه بر 3 آیه مذکور در سوره‌های بقره، قصص، احزاب و نساء در آیات: 26 و 49 سوره بقره، 127 و 141 سوره اعراف، 4 سوره قصص و 6 سوره ابراهیم نیز ذکر شده‌اند.

منابع

• جوادی آملی؛ عبدالله؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ ج 2 و4 و11 و17؛  تحقیق و تنظیم شهرودی، رزقی و اشرافی، حسین؛ چاپ اوّل؛ مرکز نشر إسراء؛ قم؛ 1396ش.