خانواده هسته‌ای

خانواده هسته‌ای؛ خانواده‌ای متشکل از زن، شوهر و فرزندان یا زن و شوهر بدون فرزند.

امروزه جامعه شاهد تغییر شکل خانواده از گسترده به هسته‌ای است. خانواده‌ای که متشکل از والدین و فرزندان است. مهم‌ترین ویژگی خانواده هسته‌ای آن است که گروهی گسترده از خویشاوندان نسبی یا سببی را از زندگی روزمره خود کنار می‌گذارد.

تعریف

خانوادۀ هسته‌ای در مکانی واحد و از زوجی متأهل و فرزند(ان) تشکیل شده است که فرزندان می‌توانند تنی یا فرزندخوانده باشند. اساس خانوادۀ هسته‌ای بر ازدواج است و حول ازدواج شکل می‌گیرد؛ به همین دلیل به آن « خانوادۀ زن‌وشوهری» نیز می‌گویند. خانواده‌ هسته‌ای دارای رابطه‌ای قانونی در زمینۀ همکاری اقتصادی، فعالیت جنسی، فرزندآوری و فرزندپروری است و پایداری آن مورد انتظار اعضای خانواده است.

خانواده هسته‌ای، نوعی خانواده گذرا، مرکز گریز و خودویرانگر است. در واقع دوام این خانواده فقط تا هنگامی است که فرزندان از حیث اجتماعی ناتوان باشند و پس از آن زن و مرد ابتدایی دوباره تنها می‌شوند و اولاد آنها خانواده جدید تشکیل می‌دهند. رواج خانواده‌های هسته‌ای در جوامع رو به رشد، با خانواده‌های «زن و شوهری منفرد» غرب بسیار متفاوت است؛ چراکه در شبکه خویشاوندی بسیار گسترده‌ای شامل نیاکان و خویشاوندان جانبی قرار گرفته‌اند.

ویژگی‌های خانواده هسته‌ای

کنار گذاشتن گروهی گسترده از خویشاوندان نسبی یا سببی مهم‌ترین ویژگی خانواده هسته‌ای است که شبکه خویشاوندی آن دامنه‌ای وسیع ندارد. خصوصیات خانواده‌ی هسته‌‌ای عبارت است از:

محدود بودن ابعاد خانواده در حوزۀ اسلاف؛ معمولاٌ اعضای خانواده هسته‌ای جدا از والدین یا سایر اقوام زوجین زندگی می‌کنند.

داشتن شکل فرزندیاب (با هدف تولید نسل)؛ واژۀ فرزندیاب، اصطلاحی جامعه‌شناسی است که ارتباطات خانواده در راستای روابط زناشویی و تولید نسل، شکل گرفته است. این مفهوم در مقابل مفهوم خانوادۀ جهت‌یاب یا همان خانوادۀ سلفی، قرار دارد، خانواده‌ای که فرد در آن رشد کرده و بزرگ می‌شود. این خانواده به‌شدت بر روابط زن و شوهری متکی است و می‌توان آن را خانواده‌ای نکاحی دانست. خانوادۀ نکاحی، خانواده‌ای است که در آن، به‌جای تاکید بر ارتباطات خونی، بر روابط زناشویی تاکید می‌شود.

محدود بودن خانواده در تعداد فرزندان؛ معمولاٌ تشکیل این نوع خانواده با تعداد اندکی از کودکان است.

هرم قدرت افقی؛ به‌طور معمول، در خانواده هسته‌ای اتخاذ تصمیمات اساسی خانواده از طریق گفتگو و تبادل نظر است و هر یک از ساکنان خانه که دارای منطق قوی‌تری است، حق تصمیم‌گیری دارد.

نو مکانی: بر حسب معمول، تشکیل خانواده هسته‌ای در محلی جدا از والدین یا اقوام زوجین است و این امر در افقی شدن هرم قدرت تأثیر دارد.

در بیشتر موارد، خانوادۀ جدید به‌منظور امرار معاش و برای به‌دست آوردن یک موقعیت شغلی، مجبور به نقل مکان از موقعیت جغرافیایی خانواده‌های سلفی زن و شوهر است.

مؤسساتی خارج از محیط خانواده عهده‌دار کارکردهای خانواده؛ این امر به‌دلیل اشتغال والدین و تخصصی شدن نهادها است.

گسترش نیافتن خانواده هسته‌ای؛ چراکه به محض به سن قانونی رسیدن فرزندان و ورود به اجتماع، به‌عنوان عضوی فعال، به دنبال اشتغال و تشکیل زندگی جدید می‌روند و خانواده‌ای مستقل پدید می‌آید.

اصالت فرد؛ تامین نیازهای فرد در خانوادۀ هسته‌ای بسیار اهمیت پیدا می‌کند؛ حتی منافع فرد در صورت تزاحم، اولویت می‌یابد. این مسئله در خانواده‌ای به‌شکل جدید، بسیاری از ارزش‌های جمع‌گرایانه گذشته را غیرقابل پذیرش می‌کند و مسئله آزادی‌های فردی نیز اهمیت خاصی پیدا خواهد کرد.

منابع

• امین مجد، زهرا و کرمی، محمدتقی، «خانواده هسته‌ای از دیدگاه پارسونز»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1391ش.
• «خانواده»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 17 اردیبهشت 1402ش.
• «خانواده هسته‌ای»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
• «خانواده هسته‌ای»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1398ش.
• سمیعی، محمد، خانواده در بحران: کشاکش الگوهای سنت و نوگرایی، تهران، اطلاعات، 1393ش.
• عضدانلو، حمید، آشنايي با مفاهيم اساسي جامعه‌شناسي، تهران، نی، 1388ش.