خشونت نسبت به زنان
خشونت نسبت به زنان، به دلیل وجود برخی واژگان در قرآن کریم، دلیلی است که برخی را وادار کرده است که اسلام را متهم به تجویز خشونت علیه زنان کنند. «واضربوهنَّ» در آیه 34 سوره نساء یکی واژه‌های به کار رفته در قرآن است که عده‌ای به آن استناد کرده‌اند. نویسنده در این مقاله با روش تحلیل محتوا، نظرات جامعه شناسان در بـاب خـانواده، خـشونت خـانوادگی و كـج رفتـاری اجتماعی را با واژه شناسی، ایجاد شبكه مفـاهیم قرآنـی، آیـات و روایات تفسیری مربوطـه بررسی کرده است. نگارنده در این پژوهش، مغـایرت واژه «واضـربوهنَّ» را بـا بنیادهـای نظریـات جامعه‌شناسی در باب خشونت علیه زنان به اثبات رسانده و از نشوز مدنظر در این آیـه بـا توجـه به نظریات كج رفتاری اجتماعی، تبیین جامعه شناسانه را اثبات می‌کند و نـشان می‌دهد كـه گفتمـان آیه، متفاوت از سایر گفتمان‌هایی است كه در انتقادات از آن استفاده شده است. واژه مذكور یـك امر ارشادی و در پی تنظیم زندگی خانوادگی مخدوش شده بر اثر فقـدان رعایـت حـدود خـانواده است؛ و پس از دو مرحله «فعظوهن» و «واهجروهن فی المـضاجع» و پاسخ‌گو نبودن آنها و در شرایط بسیار محدود و مشخص قابل اجرا است. اسلام به عنوان كامل‌ترین دین، راهكارهایی در قرآن کریم برای تنظیم روابط خـانوادگی توصیه می‌كند که تعبیـر «فـلا تبغـوا علیهن سبیلا» و روایاتی که واژه «واضربوهنَّ» را تفسیر می‌کنند بیانگر مخالفت قرآن با خشونت علیه زنان است.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | ریحانه سادات رئیس الساداتی |
| عنوان مقاله | خشونت نسبت به زنان از منظر تفاسیر قرآنی |
| نام مجله | مطالعات زن و خانواده |
| سال چاپ | بهار و تابستان 1392 |
| شماره مجله | 1 |
| امتیاز مقاله | علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC |
واژگان كلیدی
زن؛ «واضربوهنَّ»؛ قرآن؛ خشونت؛ تعارض خانوادگی
مقدمه
پیوند زناشویی امری غریزی و از نیازهای اولیه و اساسی انسان است که در هر جامعه‌ای به شکل خاص خود برگزار می‌شود. به تبع در جامعه اسلامی نیز بر اساس قواعد و اصول اسلامی این پیوند انجام می‌شود. اما امروزه آنچه شاهد آن هستیم افزایش سال به سال طلاق در کشورهاست. امروزه یکی از علل طلاق به مسئله خیانت برمی‌گردد که نه تنها گریبان خانواده‌های غربی را گرفته بلکه، جوامع اسلامی نیز از آن رنج می‌برند. اسلام مدعی است که کامل‌ترین روش زندگی را توصیه کرده و شیوه پیشنهادی آن مناسب‌ترین راهکار زندگی با ماهیت انسان را در بر می‌گیرد. لازم است دیدگاه او در درباره زنان در خانواده بررسی شود.
گزارش مقاله
نویسنده در این مقاله در صدد تبیین خشونت نسبت به زنان از منظر تفاسیر قرآنی می‌باشد و برای تبیین متقن به مطالب ذیل اشاره دارد.
معناشناسی خانواده از منظر جامعه‌شناسی
اولین مفهوم مشترکی که از مجموعه تعاریف ذکر شده در مقاله و دهها تعریف ارائه شده دیگر استنباط می‌شود، این است که خانواده پیوند عمیق ، پایدار جسمی و روحی چند نفر برای زیستن در فضای واحد است. یعنی بدون تحقق این پیوند، خانواده معنایی ندارد؛ قوام این بنا به میزان پیوند اعضای آن بستگی دارد. بنابراین، برای تعالی کارایی خانواده، لازم است بر تحکیم پیوند و روابط اعضای خانواده تاکید شود. فلذا، تحکیم روابط در خانواده از جمله مهم‌ترین مسائل در سلامت و رشد فرد، همچنین پویایی و توسعه همه جانبه در جامعه است.
خشونت علیه زنان از منظر جامعه شناسی: هومنز یکی از نظریه‌پردازان نظریه مبادله است، که بیشتر به مبادله میان دو نفر توجه دارد و بر این باور است که اساس مبادله اجتماعی پر منفعت شخصی و ترکیبی از نیازهای اقتصادی و روانی استوار است و سعی کرده است که قضایای خود را بر مبانی روانی استوار سازد.
زن از منظر قرآن کریم
برای بررسی و فهم دقیق موضوع ابتدا ضروری است دیدگاه قرآن نسبت به زنان در یک نگاه کلی بررسی شود از همین رو تا به ادله قرآن برای بیان فقدان اختلاف در آیات توجه شود تا بتوان به استناد به آیات مرتبط شبکه‌ای از مفاهیم را تشکیل داد.
طبق آیه ۹ سوره حجر و آیه ۸۲ سوره نساء به چون خداوند متعال واحد بوده و قرآن از سوی او بر پیامبر نازل شده از هرگونه تحریف در امان بوده است و در آن اختلافی وجود ندارد. با استفاده از این نتیجه می‌توان بیان کرد که درباره مسائلی که قرآن به آنها اشاره کرده است هیچ اختلافی وجود ندارد، و اگر موضوعی اختلافی به نظر می‌رسد نشان از فقدان تدبر در آیات است. با توجه به این نتیجه‌گیری می‌توان گفت در موضوع زن نیز باید نگاه دقیق‌تری به آیات داشت. نگارنده آیات مربوط به زنان در قرآن را در ۴ دسته بیان کرده است که به مقاله رجوع کنید.
دو منظر متفاوت قرآن نسبت به زنان: الف) از منظر انسان بودن ب) از منظر جایگاه اجتماعی در جامعه.
نگاه قرآن نسبت به زنان با توجه به جنسیت: این نگاه در آیاتی است که درباره احکام و حقوق او سخن می‌گوید و همچنین درباره زنانی است که از آنها در قرآن یاد شده است مانند حضرت مریم. یا در آیاتی که مسائل زناشویی و خانواده را در نظر دارد. در این آیات به وضوح میان مردان و زنان در قرآن تفاوت قائل شده است. حتی این تفاوت گاهی باعث می‌شود این تفکر در ذهن انسان جای بگیرد که مردان بر زنان در پیشگاه الهی برتری دارند، اما این برداشت اشتباه است. کوچکترین واحد جامعه خانواده است که سالم نگه‌داشتن این نهاد برای قرآن بسیار با اهمیت است، واژه واضربوهن در آیه ۳۴ سوره نساء قرار دارد و آیه مذکور مربوط به فضای خانواده و روابط درونی آن است.
دیدگاه قرآن کریم نسبت به خانواده: الف) مودت به عنوان اساس شکل‌گیری روابط خانوادگی ب) الگوی اخلاقی تعامل با زن در خانواده.
نگارنده در مقاله به توضیحاتی در این زمینه و واژه شناسی به صورت کامل پرداخته است، روایات و نظرات مفسران را در این باب آورده است. و ما تنها به توضیحی مختصر از واژه نشوز بسنده می‌کنیم.
نشوز: معنای لغوی کلمه نشوز طبق گفته راغب اصفهانی در کتاب المفردات چنین است: نشز: مکان مرتفع از زمین. و معنای اصطلاحی آن: زن در عین حالی که نسبت به مرد بغض دارد چشمش به غیر زوجش است. نشوز : برتری و عصیان کردن مرد است بر زن و زن است بر مرد.
نمادهای مخالفت قرآن با خشونت علیه زنان
زمانی که ضرب به عنوان آخرین راه حل به صورت رفیقانه اعمال شد و زن به فراش خود بازگشت و تمکین کرد، دیگر جای تعرض به او وجود ندارد. آیه ۳۴ سوره نساء نشان دهنده فقدان جواز از سوی خداوند برای خشونت علیه زنان است. در آیه مذکور واژه واضربوهن یکی از راه های بازگشت زن از عصیان خویش به محیط مودت و رحمت خانواده است و در این راستا نباید هیچ‌گونه تعرضی بر زن وارد شود و چنانچه زن از موضع عصیان‌گری خویش بازگشت، دیگر رفتار قهرآمیز به هیچ وجه نباید اعمال شود تا جایی که حتی مرد نباید انتظار عشق ورزی از زن داشته باشد. برای قرآن به اندازه‌ای کانون خانواده مهم است که بعد از طلاق نیز به زن توصیه می‌کند اگر امکان صلح بین او و همسر پیشین او وجود دارد، او بر دیگران برای ازدواج با زن ارجحیت دارد.
مغایرت واژه واضربوهن با نظریات خشونت علیه زنان در جامعه شناسی
طبق منظر قرآن و روایات ثابت شده است که موضوع مهم حفظ بنیان خانواده است و منفعت اعضاء در همین چارچوب قرار می‌گیرد. چنانچه اگر توصیه‌ای به مرد یا زن می‌شود، برای حفظ کیان خانواده است. بر اساس نظریه نظارت اجتماعی لزوم دخالت نهادهای دولتی در خانواده برای کنترل رفتار افراد در خانواده توصیه می‌شود در صورتی که بنای قرآن بر برطرف کردن مشکلات زوجین در خانواده است. البته، نه تنها در خانواده، بلکه در فضای خصوصی میان زوجین است. هنگامی که یک نفر نشوز می‌کند یعنی از وظایف خود سر باز می‌زند لازم است این مسئله در فضای دو نفره حل شود و نیازی به نظارت خارجی نیست.
توصیه قرآن در باب نشوز زنان از منظر جامعه شناسی
در آنچه گذشت اثبات شد نه تنها قرآن جواز به خشونت نمی‌دهد، بلکه طبق آیات و روایات نشان از مخالفت اسلام با اعمال خشونت علیه زنان است. اما آنچه اینجا بررسی شده است مسئله نشوز به عنوان یک کج رفتاری از منظر قرآن با نگاه جامعه‌شناسی است. رفتار ناشزانه اگر طبق نظریات یادگیری اجتماعی در جامعه امروزی بررسی شود، می‌توان دریافت که این رفتار توسط رسانه‌ها، تبلیغات و شبکه روابط اجتماعی بر فرد ارائه و تبلیغ می‌شود. و فرد اگر اراده پذیرش آنها را داشته باشد راهکار قرآنی آیه ۳۴ سوره نساء به عنوان یک عمل شرمنده سازی و در عین حال پیوند دهنده توصیه می‌شود تا راهکاری برای بالا بردن پیوند خانوادگی باشد.
نتیجه
نگارنده پیشنهاد کرده است مسائل خانواده از منظر قرآن کریم با نگاهی علمی و بررسی روایی دنبال شود تا با استفاده از نتایج این پژوهش‌ها مبنایی متقن و علمی برای تنظیم سبک زندگی اسلامی بدست آید و از طرفی برخی نگاه‌های آسیب‌رسان سنتی با دلایل محکم قرآنی از بین برود. نگاه جزئی به واژگان و آیات قرآن کریم در سایه نگاه کلان اثربخش است. لازم است در نظرات و بررسی‌های علمی جمیع بیانات قرآن در موضوع مورد بحث در نظر گرفته شود تا شبهات جای برداشت‌های درست را نگیرد. مجامع علمی دینی لازم است با بررسی منطق قرآن کریم و روایات، نظرات و تعرضات حاصل از کج فهمی را جواب‌گو باشند و به مبانی اسلامی نگاهی عالمانه و قابل عرضه در بین تئوری‌های موجود داشته باشند. قرآن را از مهجوریت و کج فهمی بیرون بیاورند.
منبع
- نویسنده:ریحانه سادات رئیس الساداتی؛ مطالعات زن و خانواده بهار و تابستان 1392، دوره اول - شماره 1 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (40 صفحه - از 119 تا 158 )
- نورمگز
- لینک مطالعات زن و خانواده
- لینک سامانه مدیریت نشریات علمی