رابطه تحصیل زنان با جمعیت
تحصیل زنان در نگاه اسلام
- نیازمندی جامعه به تحصیل افراد خویش برای دستیابی به هدفی قابل تبیین است. این رفع حاجت گاه به دست زنان تحصیل کرده میسر است و گاه به دستان مردان. آنچه در رابطه با تحصیلات زنان قابل توجه است مفید بودن آن علم به حال زنان و میزان علاقه و شوق زنان به آن علم است. نکتهای که شاید برای مردان به جهت مسئولیتهای اجتماعی قابل اجرا نباشد.[۱]
- مرجعیت زنان برای مراجعهی زنان، جهت رفع نیازمندیهای خویش، یکی از مهمترین اهدافی است که در جامعهی اسلامی در نظر گرفته شده است. حضور زنان تحصیلکرده در زمینههای مختلف موجب پذیرش و حل راحت مسئله در زمینهی مشکلات و نارساییهای آن مسئله میشود. زنان هر جامعه اگر راهحل مشکل و مسئله خود را از زنان همان جامعه که برخواسته از همان فرهنگ، مشکلات، معضلات و شرایط محیطی هستند دریافت کنند، راحتتر میتوانند راهحلها را بپذیرند. برخلاف زمانی که راهحل مسئله توسط افرادی بیان شود که نه سنخیت جنسیتی دارند و نه بر خواسته از همان شرایط و محیط هستند.[۲]
- تمام افراد جامعه به علت نقشها، وظائف و مسئولیتهایی که زنان در سطح جامعه و خانواده دارند به رشد ایشان نیازمنداند. آنچه حائز اهمیت است کیفیت این رشد است که ارزشمندی آن در چارچوب موازین اسلامی تشخص مییابد. [۳]
- عدم تفاوت میان زن و مرد در لزوم کسب دانش بهمعنای برابری نیست. باورهای جامعه مخاطب این گزارهاند و از سوی دیگر هدف آموزش است که باید بازنگری شود. به گونهای که باید دستاورد علمآموزی رهایی باشد از انحرافها نه تایید و وابستگی به التقاطها،[۴]در این زمینه توجه به رشد آمار تحصیل زنان از سوی برخی نهادهای رسمی و ترویج صرف آموزش زنان بدون پرورش تعالی زنان موجب میشود زنان نقشهای جنسیتی را اهمیت قائل نشوند و به صرف آموزش به عنوان موفقیت و ارزش اجتماعی روی بیاورند که نتیجه آن عدم تمایل به فرزندآوری و فروکاست ارزش مادری است. فرهنگ کاهش ارزش مادری از فمنیسم و باورهای القایی آنها به جامعه نشات گرفته است.
تحصیل زنان در نگاه فمنیسم
آموزش و سوادآموزی زنان، از نخستين اهداف جنبش زندان بوده است که همواره بر آن اصرار میورزيدند؛ زيرا ريشهٔ فرودستی زنان را در بیسوادی آنان دانسته، معتقد بوده که زن بیسواد زمينه پذيرش هرگونه ستم را داشته و هميشه در چنبرهٔ فرهنگ مردسالار و نمادهای آن گرفتار میماند. دلالت ضمنی اين نگره، تلاش برای کاهش زنان است. حضور بيشتر زنان در عرصههای اقتصادی و مديريتی، که هدف اساسی در تشويق زنان برای کسب سطوح بالاتر علمی است، بستری مناسب برای تاخير در ازدواج و فرزندآوری است. اين امر در نظريهٔ فمينيستی، به عنوان کارکردی مثبت ارزيابی میشود. هرچند کارکرد آشکار تشويق به تحصيل، بالا رفتن سطح آگاهیهای زنان است، اما کارکرد پنهان آن، تأخير در ازدواج و کاهش باروری است.
آمارهای تحقيقاتی نشان میدهد که هر چقدر ميزان تحصيلات زنان بالاتر باشد، آنان آمادگی کمتری برای ازدواج دارند. آنهایی را هم که انتخاب میکنند، به ندرت همدمهای مناسبی میيابند. به تعبیر گرنت، تحصيلات رسمی ممکن است در بازار کار به عنوان سرمايه محسوب شود، ولی در موضوعات مربوط به عشق و دلدادگی، میتواند دست و پاگير باشد. در تبيين سازوکار علّی رابطه بين تحصيل و کاهش باروری، بر چند نکته میتوان تأکيد کرد: نخست اينکه، افزايش سطح تحصيلات زنان منجر به افزايش تمايل زنان به حضور در بازار کار شده و حضور بيشتر زنان در بيرون از خانه، منجر به کاهش تمايل زنان به فرزندآوری میشود. علاوه بر اين، تحصيلات فرصتهای تحرک اجتماعی را افزايش میدهد؛ به اين معنا که احتمال اينکه مردم در مسير رفتار نو، به ويژه تحديد باروری قرار بگيرند، افزايش میدهد؛ زيرا تحرک اجتماعی از يکسو نگرشها را تغيير میدهد، و از سوی ديگر، موانع را نيز بر نمیتابد. درحالی که باروری و فرزندآوری، به بازدارندهای از تحرک اجتماعی زنان تبديل میشود. از سوی ديگر، طولانی شدن فرايند تحصيلات عاليه، موجبات بالارفتن سن ازدواج بوده و از اين راه نيز بر باروری تأثير منفی میگذارد. افزون بر اين، محتواهای آموزشی که در فرايند تحصيلات دانشگاهی به زنان داده میشود، اغلب ناسازگار و غيرمرتبط با نقشهای جنسيتی و انتظاراتی جامعه از زنان است. اين امر، سبب ساز تغيير ارزشهای زنان و دگرگونی نگرش آنان نسبت به خود و نقشهای جنسيتی سنتی میشود. [۵]
رابطه تحصیل و کاهش جمعیت در ایران
در برنامه اول توسعه، اشتغال و تحصیل زنان ذیل موضوع جمعیت قرار گرفت و از این دو مقوله بهعنوان ابزار کاهش رشد جمعیت استفاده شد؛[۶] .
]
نسبت ورود دختران به کل جمعیت دانشجویان از 28 درصد در سال 1357، به 62 درصد درسال 1381 به رسیده است. توزیع جمعیتی دو جنس در رشتههای مختلف اگر چه کاملاً با درصد جمعیتی دو جنس نسبت به کل ورودیها به دانشگاه تطبیق نمیکند، اما گویای افزایش تدریجی و گاه جهشدار نسبت جمعیتی دختران در تمامی رشتهها است. در سال تحصیلی 81 ، 53 درصد دانشجویان در رشتههای علوم انسانی، 61 درصد در علوم پایه، 43 درصد در کشاورزی و دامپزشکی، 13 درصد در فنی و مهندسی، 74 درصد در پزشکی و 75 درصد در رشته هنر را دختران تشکیل میدادند، [۷]
]
پژوهشی بر رابطه تحصیل زنان و فرزندآوری در ایران
در پژوهشی که ناظر به تاثیر تحصیلات بر رفتارهای منجر به باروری صورت گرفته است، تحصیلات را عاملی جهت آگاهی زنان نسبت به زندگی و مهمترین عامل موثر در کاهش باروری و جلوگیری از باروری معرفی کرده است. در این پژوهش به روش پیمایشی بوده و با استفاده از تکنیک پرسش نامه صورت گرفته است. جمعیت آماری این پژوهش شامل تمامی زنان ۳۸-۱۸ ساله دیپلم و پایینتر و نیز دارای تحصیلات دانشگاهی بوده است. حجم نمونه ۲۰۰۰ نفر از پنج استان منتخب بوده است. شیوه نمونهگیری از روش طبقهای استفاده شده است که معیار طبقهبندی نیز سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی استانها، وضعیت تاهل، شغل، داشتن فرزند و سطح تحصیلات بوده است. استانهای نمونه: تهران (کاملا توسعه یافته،۷۷۰نفر)، اصفهان (توسعه یافته،۴۲۰نفر)، چهار محال و بختیاری (توسعه نیافته،۲۷۰نفر)، سمنان (کاملا توسعه یافته، ۲۴۰نفر)، سیستان و بلوچستان (کاملا توسعه نیافته،۳۰۰نفر) بوده است. در این پژوهش رابطه معناداری بین افزایش تحصیلات و کاهش باروری بوده است.
ترغیب به تحصیل بدون فراهم کردن بسترهای فرهنگی و اجرایی مناسب تحصیل زنان، و فرهنگسازی تحصیلهای بدون ضابطه و عدم فرهنگسازی مادری به عنوان اولویت نقشی و مدرکگرایی نه فهمگرایی موجب افزایش ترغیب به تحصیل به جای مادری دارد و در نتیجه جمعیت کاسته میشود.[۸]
علل تمایل زنان برای ورود به دانشگاه
در پژوهش مذکور علل تمایل زنان برای ورود به دانشگاه شامل موارد زیر است:
1.مشکلات اقتصادی و نیاز به اشتغال
2.کسب درآمد
3.تمایل به کسب منزلت اجتماعی و اثبات خود
4.ارتقای آگاهی و توانمندی
5.تمایل به کسب فرصتهای اجتماعی و مشارکت اجتماعی بیشتر
6.استقلال
7.اهمیت زیادی که در جامعه ما به مدرک دانشگاهی میدهند
8.فشار خانوادهها برای کسب مدرک دانشگاهی
9.خروج از پوسته سنتی و حضور موثری در جامعه
10.کسب موفقیتهای بهتر زندگی و ازدواج
در صورتی که این انگارهها تصحیح نشود تحصیل با فرزندآوری جمع نمیشود.[۹]
ملزومات تحصیل زنان همراه با فرزندآوری
برای اینکه تحصیل زنان منجر به عدم فرزندآوری و کاهش جمعیت نشود باید به این امور دقت شود:
- ارزشمند بودن تحصیل برخی رشتهها و مباحث برای زنان (برای مردان هم همینگونه است)
- ضابطهمندی تحصیل زنان
- عدم انحصار تحصیل در تحصیلات دانشگاهی و کلاسیک
- فرهنگسازی برای اولویت بندی وظایف و نقشهای زنان (ارزش بودن مادری در فرهنگ انتخابهای زنان و جامعه)
- فراهم کردن شرایط تحصیل خاص برای مادران
- عدم ورود به ارزشهای مدرنیته در تحصیل زنان
جستار وابسته
- لوازم و بایستههای آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
پانویس
- ↑ آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- ↑ آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- ↑ آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- ↑ لوازم و بایستههای آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- ↑ ترکیب جنسیتی در دانشگاهها، خدیجه سفیری، حوراء شماره 22
- ↑ نقش تحصیلات زنان در پازل "کاهش جمعیت" کشور
- ↑ ترکیب جنسیتی در دانشگاهها، خدیجه سفیری، حوراء شماره 22
- ↑ سفری خدیجه، زنان و تحصیلات دانشگاهی
- ↑ سفری خدیجه، زنان و تحصیلات دانشگاهی
منابع
- سفری خدیجه، زنان و تحصیلات دانشگاهی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، س15،شماره56-57
- درگاه ملی آمار
- ترکیب جنسیتی در دانشگاهها، خدیجه سفیری، حوراء شماره 22
- لوازم و بایستههای آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیتالله خامنهای
- اسماعیل چراغی کوتیانی، رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری، معرفت فرهنگی اجتماعی سال هشتم بهار 1396 شماره 2 (پیاپی 30)
- نقش تحصیلات زنان در پازل "کاهش جمعیت" کشور