رفاعه طهطاوی

رفاعه طهطاوی

اطلاعات شخصی
زاده	۱۸۰۱؛ طهطا مصر
مکتب	نوگرا
درگذشت	۱۸۷۳
محل سکونت	مصر
خدمات
محل تحصیل	الازهر

رفاعه طهطاوی؛ مصرشناس روشنفکر و یکی از اقتباس‌کنندگان اولیه نوگرایی اسلامی، نویسنده، معلم، مترجم.

زندگی‌نامه

رفاعه تهطاوی در سال 1081 م برابر 1216 ق در طهطا از شهرهای استان ساهوج واقع در مصر علیا به دنیا آمد.خانواده پدری وی از اشراف و بزرگان بودند.در ابتدای دوران کودکی بر اثر لغو حکم نظام تیول داری امتیازات اقتصادی اشراف و شیوخ مصر، از آنان گرفته شد بنابراین وضعیت خانواده او از حیث مقام اعتبار و ثروت فرونشست.

بدوی رافع، پدر طهطاوی ناچار به ترک زادگاهش "طهطا" در سال 1813 به همراه فرزندش رفاعه که در آن زمان 12 سال سن داشت شد. پس از آن رفاعه به تحصیل علم و دانش پرداخت اما مرگ پدر او را مجبور کرد به زادگاهش طهطا بازگردد. پس از پدر خانواده مادری- دایی‌ها- سرپرستی او را به عهده گرفتند. در شانزده سالگی مادر و دایی‌های او رفاعه را جهت راه‌یابی به دانشگاه الازهر به قاهره فرستاند.

اولین تلاش‌های رفاعه در جهت نگارش در روزگار دانشجویی در الازهر رقم خورد. طهطاوی در سال 1821 در سن بیست و یک سالگی از دانشگاه الازهر فارغ‌التحصیل شد. و پس از آنکه شایستگی خود را در تدریس به جهت توان علمی، تجربه کافی و استقبال دانشجویان از درس به اثبات رسانید و در الازهر به تدریس مشغول شد.

حکومت مصر در سال 1826 م با هدف آشنایی دانشجویان با علوم و فنون مورد نیاز تصمیم به اعزام هیئت‌هایی علمی به کشورهای غربی به ویژه فرانسه گرفت. رفاعه نیز در میان دانشجویان اعزامی به فرانسه قرار داشت. ورود رفاع به فرانسه باب آشنایی او با زبان فرانسه و تحولات فکری و اجتماعی جهان غرب گشود. هدف رفاعه از یادگیری زبان فرانسه ترجمه کتاب‌های علمی فرانسوی به زبان عربی بود. ده سال بعد از بازگشت طهطاوی در سال 1831، عهده‌دار مشاغل دولتی گردید. او در طی سال‌های بازگشت از فرانسه به ترجمه کتاب‌های مختلف و تاسیس موسسه‌های تربیتی و آموزشی پرداخت. اما به دلیل مخالفت برخی از حاکمان مصر با اندیشه‌های اصلاحی وی، او چند سالی به سودان تبعید شد. و سرانجام تهطاوی در سال 1873 بابر یا 1290ق درگذشت.

دیدگاه

نخستین گام برای حرکت اصلاحی و نوگرایی اعلام نارضایتی و اعتراض به وضع موجود و تلاش برای آگاهی دادن به مردم درباره عواقب و پیامدهای امور است. طهطاوی نیز در اعتراض به اوضاع بد جامعه مصر قبل از به حکومت رسیدم محمدعلی در بسیاری از موارد به حکومت عثمانی اعتراض کرده و حکومت را عامل اصلی عقب‌ماندگی کشور و مردم می‌دانست. تهطاوی در توصیف عقب‌‌‌ ماندگی جامعه مصر چنین می‌نویسد: «اگر تمدن در مصر عقب‌مانده و ارزش واقعی آن پایین آمده در روزگار حاکمان و مالکانی بوده که که آن را بد اداره کرده‌اند و با ستم و تجاوز ی که علیه آن روا داشته‌اند و با گمراهی از مسیر، به واسطه انجام کارها بیهوده، در ویرانی و نابودی آن تلاش نمودند.»

طهطاوی فعالیت‌های علمی و اجرایی خویش را بر پایه اندیشه‌هایی نو در امور و موضوعات زیر بنیان نهاد:

1. ارزش دانش
2. اصالت و ارج دین
3. جدا کردن آموزه‌های دینی از خرافات
4. ضرورت گسترش آموزش و پرورش
5. توجه به ارزش و جایگاه اجتماعی زن
6. لزوم برخورداری مردم از آزادی
7. ضرورت حاکمیت قانون و تساوی همه اقشار جامعه در برابر آن

پایه‌های باورهای فرهنگی و سیاسی رفاعه طهطاوی را می‌توان در گزاره‌های زیر آورد:

1. اصالت عقل بشری برای وضع قوانین و یافتن راه‌های برون رفت از تنگناهای اجتماعی
2. لزوم وضع قوانین عرفی و مستقل از احکام دینی برای اداره کشور و ضرورت تساوی همه مردم در برابر قانون. در اندیشه طهطاوی بهره گیری از میراث قانون‌گذاری اروپا تا آخرین حد ممکن نیکو است.وی گمان کسانی را که فکر می‌کردند پایندی به شریعت اسلامی و میراث قانون‌گذاری آن، سدی در برابر بهره‌گیری ما از میراث دیگران در تشریع و قانون‌گذاری ایجاد می‌کند رد می‌نماید.
3. لزوم پیوند با مراکز تمدن جدید از جمله کشورهای غربی برای رسیدن به پیشرفت علمی و اجتماعی.
4. ضرورت پایبندی به استقلال ملی.
5. گسترش آزادی‌های فردی و اجتماعی می‌تواند به بالا رفتن میزان همکاری میان مردم و حکومت و استواری نهادهای مدنی منجر شود.
6. آسان‌ سازی آموزش زبان عربی و گسترش شیوه آموزش نو در مدارس، فرایند فراگیری و انتقال دانش و فناوری را به مصر شتاب می‌بخشد.
7. گسترش آموزش بانوان و همکاری آنان در امور اجتماعی موجب بالا رفتن ظرفیت دانش‌اندوزی و توسعه کشور می‌گردد.
8. گسترش آموزش علوم تجربی و راه‌اندازی مدارس و دانش‌سراها به ویژه برای دختران.

از جمله موضوعاتی که طهطاوی آن را مورد تاکید قرار داده است موضوع رعایت مساوات میان مرد و زن است از این رو ست که او آموزش و پرورش زن را سرلوحه کار خود قرار داده است. او یک سال پیش از را ه افتادن اولین مدرسه دخترانه در مصر، کتاب «المرشد الامین للبنات و البنین» منتشر کرد.طهطاوی ضرروت کار تربیتی و نقش آن در پیشبرد امور کشور را مهم و ضروری می‌دانست.

فعالیت

فعالیت‌ها و خدمات اجرایی که طهطاوی در راه رسیدن به اهداف بلندی که پیش روی خود ترسیم کرده بود گوناگون و متنوع است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. سرپرستی مدرسه زبان‌های خارجی و تدریس در آن به مدت شانزده سال.
2. ترجمه ده‌ها مقاله و کتاب در علوم جدید به زبان عربی تا آنجا که او را پایه گذار نهضت ترجمه در مصر می دانند.
3. انتشار نخستین روزنامه عربی در مصر.
4. تاسیس مدارس و دانش‌سراها در سراسر مصر و عهده دار نظارت رسمی از سوی دولت بر آنها.
5. پایه گذار چاپ و نشر کتاب‌های علوم تجربی در مصر.
6. نوشتن ده‌ها جلد کتاب در موضوعات گزارش سفر به فرانسه، لزوم نوآوری در قوانین دینی، تهیه فرهنگ واژگان نوین عربی، ساده سازی زبان عربی و پیراستن قواعد دشوار از دستور زبان.

آثار

• «پروفایل پاریس» که در زمان اقامت طهطاوی در فرانسه نوشته شده‌است.
• «روش‌شناسی اذهان مصری‌ها با توجه به شگفتی‌های ادبیات مدرن» که در سال ۱۸۶۹ منتشر شد و نظرات طهطاوی را در مورد مدرنیزاسیون متبلور کرد.
• «راهنمای صادقانه تعلیم و تربیت دختران و پسران» که در سال ۱۸۷۳ منتشر شد و منعکس کننده احکام اصلی اندیشه‌های تربیتی طهطاوی است.
• «دریافت توفیق الجلیل در تاریخ مصر و فرزندان اسماعیل»، اولین بخش از دایرةالمعارف تاریخ و ردیابی تاریخ مصر باستان تا طلوع اسلام، ۱۸۶۸
• «چکیده‌ای کامل از زندگی‌نامه محمد» که گزارشی جامع از زندگی حضرت محمد (ص) و مبانی سیاسی، حقوقی و اداری نخستین دولت اسلامی است.
• «به سوی دستور زبان عربی ساده‌تر»، منتشر شده در ۱۸۶۹.
• «جملات گرامری»، منتشر شده در ۱۸۶۳.
• «غزلیات میهنی مصری» که در ستایش خدیو سعید نوشته شده و در سال ۱۸۵۵ منتشر شده‌است.
• «ستارگان نورانی در شب‌های مهتابی العزیز» مجموعه‌ای از نوشته‌های تبریک به برخی از شاهزادگان، منتشر شده در سال ۱۸۷۲.

منابع

• ویکی پدیا صفحه ((رفاعه تهطاوی))، بازدید 28 آذر 1401.
• دادخواه، حسن،محمد رضا علم، معصومه تنگستانی،درآمدی بر تاریخ تحول و نوگرایی درایران و مصر با تأکید بر دیدگاه‌های عبدالرحیم طالبوف و رفاعه طهطاوی،مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دهم، شماره 93.
• ویکی نور صفحه ((طهطاوی، رفاعة رافع)).
• دادخواه، حسن،محمد رضا علم، معصومه تنگستانی،درآمدی بر تاریخ تحلیل و نوگرایی درایران و مصر با تأکید بر دیدگاه‌های عبدالرحیم طالبوف و رفاعه طهطاوی،نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره39، پاييز 1395ش.
• دهقانی، امیر حسین، حضرتی، حسن،((درک اندیشمندان متأخر مسلمان از تمدن))سال چهل و ششم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان ١٣٩٢ش.
• رفاعه طهطاوی، پیشگام نوپردازی علمی در کشور مصر،نشر آهنگ قلم، تهران، 1386ش.