روایات خانواده
اسلام، آئین الهی و مقدسی است که به خانواده اهمیت فراوان قائل است و آن را سنگ بنای مهم حیات اجتماعی می‌داند، از این رو، روایات فراوانی برای رشد و تعالی خانواده وارد شده است. آسیب شناسی فهم روایات نقش مهمی در تشخیص روایات صحیح از احادیث جعلی، تبیین روایات اسلامی و به تبع آن، استحکام بنیان خانواده بر پایه قوانین اسلام دارد. از سوی دیگر غفلت از این امر و عدم درک روشمند روایات، ممکن است سبب پذیرش روایات جعلی یا تفسیر به رأی روایات صحیح می‌شود. مهم‌ترین آسیب‌های برخی از روایات مربوط به خانواده عبارت از: مخالفت با قرآن کریم؛ غفلت از سیره عملی معصومین (ع)؛ راهیابی برخی روایات جعلی در حوزه خانواده؛ ناآگاهی از جدیدترین یافته‌های قطعی علوم پزشکی و روان شناسی؛ افراط و تفریط در پذیرش روایات؛ بررسی حدیث فارغ از سبب صدور آن؛ اعتماد بر خرافات در پذیرش روایات؛ غفلت از هویت انسانی زن است.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | وجدی سیس، فاطمه؛ مودب، سید رضا |
| عنوان مقاله | خانواده و آسیب شناسی فهم روایات مربوط به آن |
| نام مجله | مطالعات زن و خانواده |
| سال چاپ | بهار و تابستان 1396 |
| شماره مجله | 1 |
| امتیاز مقاله | علمی-پژوهشی/ISC |
واژگان کلیدی
روایات، زن، خانواده، آسیب‌شناسی.
گزارش از مقاله
نویسنده در این مقاله بیان می‌کند که روایات مربوط به خانواده در بستر زمان گرفتار آفت‌ها و آسیب‌هایی شده است که برخی از این آسیب‌ها تأثیر شایان توجهی در تحریف رویکرد معصومین (ع) درباره زن و خانواده داشته است.
نویسنده به مهم‌ترین آسیب‌های برخی روایات مربوط به خانواده، تحت عناوین ذیل می‌پردازد:
۱.بی‌توجهی به روح کلی قرآن کریم
حدیث در صورتی پذیرفتنی است که هماهنگی با روح آیات الهی و تشریع‌های قرآنی داشته باشد و اگر روایتی با روح کلی حاکم بر آیات الهی مغایرت دارند پذیرفتنی نیست.
۲. غفلت از سیره عملی معصومین (ع)
سیره عملی معصومین از منابع معتبر دینی هستند. برای نمونه در زندگی معصومین (ع) مشورت مردان با همسران عاقله‌شان دیده می‌شود و این امر در عرصه‌های مختلف خانوادگی و سیاسی اتفاق می‌افتاد. بنابراین بررسی روایات نهی مشورت با زنان، با در نظر گرفتن سیره عملی معصومین (ع) موجب دستیابی به تحلیل واقعی، از روایات می‌شود.
۳. راهیابی روایات جعلی در حوزه زن و خانواده
جعل و تحریف روایت از زمان پیامبر آغاز و در زمان خود وفا بیشتر شد و روایات حوزه خانواده نیز از این آسیب در امان نبوده است. نویسنده در این قسمت به دلایل راهیابی احادیث جعلی در روایات مربوط به خانواده می‌پردازد:
- ادامه تفکرات عصر جاهلی درباره زن و خانواده
- تعصب دستگاه خلافت نسبت به زنان
- تاثیر پذیری از باور‌های یهود
۴. عدم اطلاع نسبت به دانش‌های جدید
غفلت و کنار نهادن دانش‌های جدید موجب می‌شود برخی از آیات و روایات در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. نویسنده در این قسمت بیان می‌کند که موارد استفاده از علم پزشکی و علم روانشناسی در فهم روایات حوزه زنان بیش از دیگر زیر شاخه ها است.
- علم پزشکی و روایات خانواده
در راستای استفاده از علم پزشکی روایات به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- روایاتی که یافته‌های علمی قطعی، مضمون آن‌ها را روشن می‌سازد،
- روایاتی که یافته‌های علم تا به امروز تاثیری در فهم آن‌ها ندارد اما امکان کشف لایه‌های پنهان مضمون روایت با توجه به پیشرفت‌های علم در آینده وجود دارد.
نویسنده مقاله، سپس به ذکر نمونه‌هایی از تاثیر دانش پزشکی در تبیین روایات و نیز نمونه‌هایی از تاثیر پیشرفت‌های علمی در فقدان قضاوت قطعی درباره برخی روایات می‌پردازد.
- علم روانشناسی و روایات خانواده
نویسنده در این قسمت بیان می‌کند که برای فهم روانشناسی حدیث باید چند مرحله را پیمود که عبارت هستند از:
- تبیین مولفه‌ها
- تبیین چگونگی ارتباط بین مولفه‌ها
۵. افراط و تفریط در پذیرش روایات خانواده
این امر یکی از آفات حدیث پژوهی است که در حوزه زنان و خانواده نموده بیشتری دارد. متحجرین، متجدّدین، اصولیون، ملی‌گرایان، اومانیسم، روشنفکران، فمینیسم و ...، هرکدام در دوره ای، جوّ حاکم بر جامعه را به دست گرفتند و به تبع آن بر فهم عده‌ای از افراد تاثیر گذاشتند.
در حالی که بررسی عالمانه آیات الهی نشان می‌دهد نگاه جدی و توجه ویژه خداوند در درجه اول به تحکیم بنیان خانواده و سپس حفظ کرامت فرد فرد اعضای خانواده است. احکام نفقه، مهریه، حضانت فرزند، حق طلاق و ... همگی برای حفظ مصالح خانواده و آرامش زن بوده است.
۶. بررسی حدیث فارغ از سبب صدور
در هر گفتاری، بهره‌گیری از قراین درونی و بیرونی به فهم مدالیل آن کلام کمک می‌کند. بدون در نظر گرفتن سبب صدور حدیث، تحلیل روایت چه بسا با آن چه مدنظر معصوم بوده است انحراف زیادی داشته باشد.
۷. اعتماد بر خرافات در پذیرش روایات خانواده
یکی از مهم‌ترین علل جاودانگی اسلام پیوند آن با عقل است؛ به طوری که در ارزیابی روایات، حدیثی که مخالف عقل باشد کنار گذاشته می‌شود. در روایات مواردی از قبیل مصاحبت نادان و بد اخلاقی، خواب صبحگاهی، مهریه سنگین و هزینه‌های گزاف و ... شوم خوانده شده است. عقلا، شومی این امور را به دلیل آثار زیانبارشان می‌پذیرند، اما شوم دانستن روزها و جنسیت و ... دلیل عقلایی ندارد و پذیرفته نیست. ائمه اطهار (ع) نیز به استفاده از عقل در باور به شومی امری تاکید داشتند.
۸. غفلت از هویت انسانی زن
در آیات الهی، زن به عنوان یک انسان و هم‌چنین در نقش های مادری و همسری در جایگاه والایی قرار دارد که نویسنده برخی از موارد تکریم زن در قرآن را اشاره می‌کند. قرآن کریم از زنان مؤمن در کنار مردان مؤمن، با عظمت یاد می‌کند و در طی کردن مراحل کمال و دریافت اجر الهی تفاوتی میان مرد و زن نمی‌گذارد.[۱] هم چنین قرآن کریم از حقوق متقابل زن و مرد سخن می‌گوید [۲] و برای زنان همانند وظایفی که بر دوش آن‌هاست حقوق شایسته‌ای قرار داده است.[۳] قرآن بعد از دعوت به توحید، نیکی به والدین را سفارش می‌کند [۴] و در این میان برای مادر ارزش و جایگاه ویژه ای قائل شده است.[۵]
نتیجه گیری
نویسنده مقاله به نتایج زیر اشاره می‌کند:
- برخی از حدیث پژوهان حوزه خانواده تحت تأثیر جنبش‌های جهانی زنان، اقدام به رد یا تفسیر به رأی تعدادی از روایات می‌کنند. این امر به از دست رفتن گنجینه‌های ارزشمند حدیثی و استحاله در باب احکام زنان و خانواده منجر می‌شود و آسیب‌های آن کم‌تر از زیان پذیرش بدون قاعده روایات نخواهد بود.
- لازمه فهم صحیح روایات مربوط به زن و خانواده، آشنایی دقیق با حقیقت قرآن کریم، کنکاش عمیق در سیره عملی معصومان (ع) و کسب اطلاعات کافی در علوم و دانش‌های جدید مرتبط با حوزه زن و خانواده است.
- نفوذ دیدگاه مردسالارانه موجب گردیده است احادیث مربوط به زن و خانواده دست خوش تحریف یا کج فهمی شود. این امر، دستاویز دشمنان دین برای مبارزه با احکام اسلامی در باب خانواده شده است. توجه به آسیب‌های فهم روایات که در مقاله بدان پرداخته شده است، می‌تواند به زدودن غبار زن ستیزی در روایات اسلامی کمک کند.
پانویس
منبع
- نویسندگان: فاطمه وجدی سیس؛ سید رضا مودب؛ مجله مطالعات زن و خانواده، بهار و تابستان 1396، دوره پنجم، شماره 1، صفحات 151 تا 170.
- لینک پرتال جامع علوم انسانی
- لینک سیویلیکا
- لینک مطالعات زن و خانواده
- لینک دانشگاه الزهرا
- لینک بانک مقالات ایران
- لینک پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی