حضور عارفانه زن
زن، عرفان و سیاست مقوله‌هایی هستند که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود. این مقاله سعی دارد که زن را از سه منظر تاریخی، فقهی و عرفانی مورد واکاوی قرار دهد. در این سه عرصه اسلام به زن عزّت و هویّت بخشیده است که آن را در بررسی شخصیت زنان نامدار در قرآن کریم، به وضوح می‌توان دید. پر واضح است که زن با حضور مؤمنانه و عارفانه خود می‌تواند منشأ اثر و تعالی جامعه باشد. به عنوان مثال در دوران انقلاب اسلامی نیز زنان با حفظ شئونات اخلاقی و طهارت نفس، در همه عرصه‌ها، به ویژه دفاع مقدّس، تأثیرگذار بودند. این خود دلیل قاطی است بر اینکه زن با هویّت عرفانی و حضور مؤمنانه، نه تنها خود را حفظ می‌کند، بلکه سلامت و کمال اخلاقی جامعه را نیز تضمین می‌نماید.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | منصوری لاریجانی، اسماعیل |
| عنوان مقاله | زن، عرفان و سیاست |
| نام مجله | بانوان شیعه |
| سال چاپ | بهار 1384 |
| شماره مجله | 3،صفحه-از 15 تا 48 |
| امتیاز مقاله | علمی-پژوهشی |
کلیدواژه
زن، هویّت، عرفان، سیاست، انقلاب، حقوق، اسلام، مشارکت.
گزارش مقاله
نویسنده در این مقاله به طور کل هویّت زن، را در سه ساحت متفاوت هویّت تاریخی، هویّت حقوقی و فقهی و هویّت عرفانی مورد بررسی قرار می دهد. در هویت تاریخی به نقش و جایگاه زن در ادوار گذشته پرداخته است. در هویت حقوقی و فقهی، حقوق زن را بر اساس نمونه‌ها و مصادیق آن در زندگی پربار فاطمه زهرا (س) به عنوان یک سند شرعی در نظام حقوقی بیان کرد و در پایان زن با هویّت عرفانی را در قرآن کریم، که ساحتی گسترده دارد را بیان می‌کند و به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌کند که در زیر توضیح آن آمده‌است.
هویّت تاریخی
زن در ادوار گوناگون تاریخ، فرود و فرازهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. در دوران توحّش و بربریت، ارزش زن در ردیف حیوانات و اثاثیه منزل بود و صرفا برای اطفای شهوات و انجام كارهای پست و بیارزش از او بهره میبردند. غالبا زن را آفریده شیطان میدانستند و روح انسانی و آخرتی برای او قایل نبودند و نیز او را مظهر پلیدی و ابزار اغوای شیطان میپنداشتند. در جوامع اروپایی، زن به عنوان یك انسان شناخته شد، اما همچنان از مزایای اجتماعی محروم بود. پس از انقلاب صنعتی و توسعه كارخانه‌ها، صاحبان سرمایه با كمبود نیروی انسانی مواجه شدند و طی محاسبات انجام شده، نیروی زن را برای تأمین كمبودها بسیار عظیم یافتند. بعد از مدتی كار خسته كننده و طاقتفرسا در پای دستگاههای عظیم صنعتی و استفاده نامشروع و آمیزش ناروای مردان، زن را از هر نوع دلخوشی، سلامت اخلاقی و عاطفی محروم نمود. مظلومترین قربانی در ماجرای استعمار فرهنگی غرب، زن است.
نظام سرمایهداری برای داغتر كردن بازار تولید و مصرف، تصمیم گرفت همه قوا و امكانات جهان را به استخدام خود درآورد و در این زمینه، مسئله «جنسیت» را، كه نیروی نهفته و غریزی در انسان است، از هر سلاحی برندهتر دانست فرهنگ «برهنگی» را ترویج كرد و به لحاظ هویّت تاریخی، تنها مكتبی كه به زن شخصیت داده و برای او ارزش و اعتبار اجتماعی قائل شده، اسلام است. فراگیری تعلیمات اسلامی و تمسّك به فرهنگ قرآن و سنّت نبوی متضمّن سعادت و خوشبختی زنان در جوامع بشری است. زندگی حضرت زهرا(ص) نمونه بارزی است که رابطه با زن و حقوق او با اسلام را نشان می‌دهد. شخصیت برجسته دیگری که حق او در تاریخ اسلام به خوبی ادا نشده، سفیر کربلا حضرت زینب علیهاالسلام است.
هویّت فقهی و حقوقی
هویّت حقوقی زن را می‌توان با استناد به سیره حضرت زهرا (س) قویم و محکم بیان کرد. نگرشی به حقوق زن بر اساس نمونه‌ها و مصادیق آن در زندگی پربار فاطمه زهرا (س) به عنوان یک سند شرعی در نظام حقوقی، ما را از هر دلیل و مدرکی بی نیاز می‌کند.
- الف. حق حیات طبیعی: شاید «حق حیات» به عنوان اولویت در حقوق عمومی زن غیرمنتظره به نظر بیاید، اما نگاهی به نگرش اقوام و قبایل گوناگون جهان در رابطه با حقوق زن، این انتظار را موجّه جلوه می‌دهد؛ زیرا در عصر توحّش و بربریّت، حق حیات برای زن قایل نبودند. بنابراین باید با صراحت اعلام نمود که حق حیات زن مرهون ظهور اسلام و حمایت بی وقفه رسول خدا صلی الله علیه و آله از اوست.
- ب. حق تعلیم و تعلّم: یکی از با ارزش ترین کارها در سیره عملی حضرت زهرا (س) ، توجه به علم و نشر آن است. نویسنده بیان می‌کند؛ زن تا عالم نشود، نمی‌تواند تعلیم دهد. از این رو، بر اساس سیره حضرت زهرا (س) نه تنها زنان برای تحصیل علم و دانش محدودیتی ندارند، بلکه می‌توانند بر کرسی تدریس و تعلیم تکیه زنند و از ثواب بی‌پایان آن در آخرت بهره‌مند گردند.
- ج. حق ازدواج و انتخاب همسر: زن در انتخاب همسر آزاد است و می‌تواند با فرد دلخواه خود ازدواج کند، اما مشورت با نزدیکان، به ویژه با پدر، از آداب پسندیده در ازدواج اسلامی است، تا آگاهانه بتواند همسر مطلوب خود را انتخاب کند. البته برای دختران، جلب رضایت پدر ضروری است.
- د. حق نگه داری و تربیت کودک: بار عاطفی که آمیخته با وجود زن است، بهترین عنصر برای نگه‌داری و تربیت کودکان به حساب می‌آید عاطفه مادر هر مشکلی را آسان می‌کند و هر نابسامانی خانوادگی را سامان می‌دهد. ابرهای غم آلود با ظهور خورشید عاطفه مادر زایل می‌شوند.
- ه . حق خویش در نظام خانواده: «خانواده» جامعه کوچکی است که از مجموع افراد آن، اجتماع بزرگی شکل می‌گیرد. پس خانواده یک واحد اجتماعی است که همانند آن باید از نظم و روابط معیّنی برخوردار باشد. محور خانواده عمدتا والدین هستند که تنظیم و اداره امور را بر اساس تعریف وظایف و تقسیم کار به عهده می‌گیرند. روابط حضرت زهرا(س) با همسرش حضرت علی علیه السلام بر اساس تقسیم کار و احترام متقابل و قبول مسئولیت به مقتضای فطرت و علاقه‌مندی بود. بنابراین، با در نظر گرفتن دو عامل «فطرت» و «علاقه مندی»، می‌توان وظایف متقابل زن و مرد را به شرح ذیل خلاصه کرد:
تقسیم وظایف در خانواده:
- مدیریت خانواده: مرد به خاطر اینکه از قدرت و استقامتی بیش از زن برخوردار است و نیز میل طبیعی او به قبول مسئولیت و تحمّل سختی‌ها بر زن برتری دارد، در اداره خانواده، از زن سزاوارتر است.
- تربیت کودکان: مسئولیت تربیت کودکان عمدتا بر عهده زن است.
- تنظیم روابط سالم خانوادگی: به دلیل آنکه زن مظهر رحمت و عطوفت است، مسئولیت اصلی تنظیم روابط سالم را بین اعضای خانواده بر عهده دارد.
- تقویت روح اجتماعی و عدالت: تقویت روح همکاری و همدلی بر مبنای عدالت در بین اعضای خانواده عمدتا از وظایف مرد است
- و. حق دادخواهی:زن در هر زمینه ای که به او ظلم شود، حق دادخواهی دارد و شخصا می‌تواند نفقه و مهر خود را از شوهر مطالبه کند؛ زیرا نفقه و مهر از حقوق شرعی زن هستند و مرد در هر شرایطی ملزم به پرداخت آن‌هاست.
- ز. حق انفاق:«انفاق» نوعی معامله با خداست؛ به عبارت دیگر، انفاق نوعی پس انداز نزد خداست. زن نیز حق دارد اموال شخصی خود یا اموال مشترک زندگی را در حد متعارف انفاق کند و کسی حق ندارد او را از این کار معنوی محروم نماید. انفاق در سیره حضرت زهرا علیهاالسلام مفهوم خاص خود را دارد؛ زیرا این بانوی بزرگوار آنچه را هم خود محتاج آن بود، اعم از خوراک و پوشاک، در راه خدا انفاق می‌کرد و این نوعی ایثار و از خودگذشتگی است. بنابراین، انفاق در عین نیازمندی را «ایثار» گویند.
- ح. حق عبادت و بندگی:زن و مرد در میدان بندگی و تحصیل عمل صالح فرقی با یکدیگر ندارند. اقدام به واجبات و عمل به مستحبات در حد اعتدال از کارهای پسندیده‌ای است که در میزان عمل برای زن و مرد به یک اندازه ثواب و اجر اخروی آن‌ها محاسبه می‌شود. برای حضرت زهرا (س) مهم ترین لحظات زندگی موقعی بود که با خدا خلوت می‌کرد. بنابراین، عبادت و بندگی حقّ مسلم زنان است و هیچ شوهری حق ندارد همسر خود را از عبادت بازدارد.
- ط. حق زینت و آرایش: زنان حق دارند از آرایش و وسایل زیبایی و بوهای خوش برای شوهر و محارم خود در منزل استفاده کنند. آنچه در اسلام نهی شده استفاده از عطر و آرایش برای نامحرمان یا در محیط جامعه است که موجبات فساد اجتماعی را فراهم می‌سازد. حضرت زهرا (س) به عنوان الگوی زنان مسلمان، همواره در زندگی از عطر و بوی خوش استفاده می‌کرد.
- ی. حق حجاب و پوشش اسلامی: امروزه بعضی از مردان برای تأمین امیال نفسانی خود، حتی به حق شرعی زنان تجاوز می‌کنند. و بعضا زنان نیز به دلیل ترس از عواقب نافرمانی، تسلیم خواهش نابجای شوهران می‌شوند. یکی از این موارد مهم «حجاب» است.
حقوق متقابل زوجین
نویسنده بیان می‌کند: تقسیم وظایف فردی و اجتماعی زن و مرد بر اساس مقتضیات فطری، حقوق متقابلی بین آن دو ایجاد می‌کند که تعدّی یا عدم رعایت آن نظام خانواده را مختل می‌کند. اسلام با تأکید بر شناخت مرز وظایف زن و مرد، طرفین را به احترام متقابل و درک هویّت مستقل دعوت می‌کند. اسلام با تعریف هویّت زنان، مردان را به رعایت حقوق آنان ملزم می‌کند تا گمان نشود که زن طفیلی مرد است، بلکه نیاز متقابل، حقوق متقابل ایجاد می‌کند.
هویّت عرفانی
زن با هویّت عرفانی در قرآن کریم، ساحتی گسترده دارد که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌کنیم:
- الف. زن؛ مظهر جمال الهی: جمال الهی در جمال زن تبلور یافته است، آن هم زنی که عالم به او افتخار دارد و چون خورشیدی بر تارک اسلامی می‌درخشد؛ فاطمه زهرا (س) یک زن ملکوتی، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان، موجودی ملکوتی که در عالم به صورت انسان ظاهر شده، موجودی الهی جبروتی که در صورت یک زن ظاهر شده، تمام هویّت‌های کمالی که در انسان متصورند و در زن تصور دارند، همه در وجود اوست.
- ب. زن؛ مظهر آرامش: زن پایه اصیل تأسیس حوزه امنیت، آرامش و رأفت است و با ازدواج، موجب نزدیکی، قرابت و خویشاوندی میان زن و مرد، اعضای خانواده و حتی پیوند رضاعی میان افراد می‌گردد که زمینه ساز امنیت و آرامش روانی است.
- ج. زن؛ مظهر عشق و محبت: عشق به آیینه‌ای می‌ماند که هر کس خود را در آن می‌بیند؛ یعنی هر کس با هر باطن و هر تفکری، برداشت خاص خود را از آن دارد.
- د. زن؛ مظهر رحمت الهی: خداوند متعال به اسم «مصوّر» رحمت را در نهان زن پنهان کرده است؛ چنان که می فرماید: «و یُصوِّرکم فِی الارحامِ.» [۱]
زن و سیاست: با توجه به هویّت‌ها و ساحت‌های گوناگون انسان، این نکته روشن می‌شود که زن با هویّت عرفانی می‌تواند منشأ برکات سازنده در فرایند مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی واقع شود. دلیل محکم و روشن ما رهیافت قرآن کریم به حضور مؤمنانه و عارفانه زن در فضای سیاسی جامعه است.
پانویس
- ↑ سوره آل عمران، آیه 6