زنان در جنبش مشروطه
زنان‌در جنبش مشروطه؛ آگاهی و فعالیت زنان در جهت احقاق حقوق خود.
جنبش زنان ایرانی در انقلاب مشروطه در عصر قاجار، نمادی از آگاهی‌های فردی و اجتماعی آنان بود که از طریق مبانی و عوامل مذهبی، ملی و نیز تفکرات جدید غربی، به دنبال بخشی از مطالبات جدید خود در حوزه‌های سیاست، اجتماع و فرهنگ بودند.
اگرچه جنبش احقاق حقوق زنان در مشروطه به دلیل این که حامیانشان از تعداد کمی برخوردار بودند و نیز مقدار فعالیت‌های آنان و تاثیرگذاری آن به حدی نبود که اهداف زنان را در جامعه محقق کنند، موفق به کسب اهداف خود نشد؛اما فعالیت‌های آنان آغازگر جنبشی بود برای این که به تجربه‌ای نو در راه طرح و پیگیری مطالبات جدید جهت دفاع از حقوق فردی و اجتماعی خود وارد شوند.
مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در دوران مشروطه
در دوره مشروطه به‌دنبال تغییرات سیاسی و اجتماعی به‌ویژه تلاش برای شکل‌گیری پارلمان و نسبتا باز شدن فضای جامعه، تفکرات نویی درباره زنان مطرح شد. در همین دوران جنبش‌هایی نیز از طرف زنان در کشورهای مختلف در حال شکل گرفتن بود.
این گونه امور منجر به تلاش‌هایی برای تغییر جایگاه زنان توسط برخی از زنان تجددگرا در ایران شد. به طوری که بعد از انقلاب مشروطیت یکی از موضوعات در گفتمان جدید زنان، عملکرد وکلای ملت و نقد سیاست و نیز حساس بودن به شرایط کشور بود.[۱]
در واقع زنان امید داشتند که انقلاب مشروطه زندگی فردی و اجتماعی‌شان را تغییر دهد تا بتوانند به حقوق خود و نیز به نقش‌آفرینی در اجتماع دست یابند. اما مجلس شورای ملی در همان دوره اول، زنان را از حق رأی محروم کرد و خشم آنان را برانگیخت.[۲]
برای محقق شدن این‌که زنان در بستر اقتصادی و اجتماعی کشور حضور مؤثری داشته باشد، فعالان حقوق زن مشارکت کردن در کار و تولید اجتماعی را پیشنهاد می‌دادند. از طرفی بعضی اعتقاد داشتند که زنان مسلمان مکلف به حجاب هستند و کار کردنشان حرام و بر خلاف مشی اسلام می‌باشد. با‌این‌وجود بعضی زنان در همین زمان، دست به فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی زدند تا موقعیت خود را در جامعه مستحکم نمایند.[۳]
زنان هم‌چنین هفت نشریه را در عصر مشروطه منتشر کردند که عبارت بودند از: دانش(1328ق)، شکوفه(1331ق)، زبان زنان(1336ق)، نامه بانوان(1338ق)، عالم نسوان(1338ق)، جهان زنان(1339ق)، نسوان وطن خواه(1341ق). انجمن‌های زنانه از دیگر تجمعاتی بود که آنان به تشکیل آن اقدام نمودند. هم‌چنین مدارسی را زنان برای اولین بار تأسیس کردند و آن را جایگزین مکتب‌خانه‌ها نمودند.[۴]
استراتژی فعالان حقوق زن
نگرش به مناسبات و حقوق زن و شوهر، پس از مشروطه در شکل‌گیری حقوق زنان نقش مهمی داشت. فعالان حقوق زنان در این حوزه به دو دسته تقسیم می‌شدند: گروهی از فعالان، نقش زنان در خانه و مادری مورد پذیرش عرف در خانواده را مورد تأکید قرار می‌دادند و فقط به دنبال تغییر رفتار مردان نسبت به زنان بودند، گروه دیگر، زنان تجددطلب را شامل می‌شد.
آنان رعایت حقوق زن در خانواده و خودداری مردان از ظلم نسبت به زنان را اصول زن‌داری می‌دانستند. البته تساوی حقوق زن و مرد، در دوران مشروطه برای نخستین بار بیان شد و افراد زیادی طرفدار آن نبودند.[۵] در جریان جنبش‌هایی مانند جنبش نان و جنبش تنباکو، زنان از تمامی طبقات اجتماعی به صحنه وارد شدند و در ماجرای مشروطه نیز زنان در اموری هم‌چون مبارزه با استبداد و وطن پرستی وارد میدان شدند.
اما بعد پیروزشدن انقلاب مشروطه توده‌های مختلف زنان به اندرونی‌های خود برگشتند و نگرش سنتی خودشان را درباره جایگاه خود ادامه دادند و تنها تعداد کمی از زنان مشروطه خواه، حامی حقوق زنان در برابر گفتمان سنتی در مورد زنان باقی ماندند.[۶] در بین طرفداران حقوق زن تفکرات تقی رفعت و رفیق خان امین دارای اهمیت است.
زیرا این دو فرد در اواخر سال ۱۲۹۸شمسی برای اولین بار ایرانیان را با فمینیسم آشنا کردند. آنان بیان می‌داشتند که مسئولین مملکت باید برای رشد و پیشرفت زنان دست به اقداماتی بزنند و این امر نه از روی ترحم که بر‌اساس وظیفه باید در دستور کار قرار گیرد.[۷]
گفتمان جدید زنان در مشروطه
اولین نمودهای پیدایش نوگرایی و تلاش برای به دست آوردن حقوق انسانی و اجتماعی توسط زنان، به اواخر دوره قاجاریه بر می‌گردد که این مطالبات حاصل تغییرات اجتماعی-سیاسی به وجود آمده در جامعه بود. گفتمانی جدید در حیطه زنان ایجاد شده بود که نظام سنتی حاکم بر آنان را با سوالات اساسی در مورد زنان در جامعه با چالش رو‌به‌رو می‌کرد.[۸]
در گفتمان جدید، زنان سعی می‌کردند با تأثیر گرفتن از عصر مدرن و مقایسه وضعیت زنان ایرانی و اروپایی به هویت و جایگاه اجتماعی جدیدی دست یابند.[۹] زنان در انقلاب مشروطیت پس از وارد شدن به حوزه‌های سیاسی و اجتماعی و حس مسئولیت درباره شرایط جامعه، به‌نقد دیدگاه‌های مردانه‌ای که بر جامعه حاکم بود پرداختند.[۱۰]
مهم‌ترین گزاره‌های آنان برای بیان گفتمان خویش عبارتند از: دخالت زنان در سیاست،[۱۱] لزوم علم‌آموزی و تحصیل دختران،[۱۲] مخالفت با رفتارهای نامناسب در مورد ازدواج،[۱۳] لزوم ورود زنان به صحنه‌های اقتصادی[۱۴] و مورد توجه قرار گرفتن حجاب زنان که هر چند در قاجار حجاب زنان به عنوان یک اصل پذیرفته شده بود اما افرادی مانند ملکم خان با طرح دیدگاه‌های متجددانه از حجاب، آن را باعث عقب ماندگی زنان و مهم‌ترین مانع تساوی زنان و مردان معرفی می‌کردند و برخی زنان تجددطلب نیز از این امکان بهره بردند و موضوع حجاب به گفتمان جدید زنان وارد شد.
تاج السلطنه دختر ناصرالین شاه نیز در خاطرات خود از این موضوع استقبال کرده است.[۱۵] البته بحث در مورد حجاب در این دوره فقط با از میان برداشتن آن مرتبط نبود بلکه زنان روشنفکری نیز بودند که به دفاع از مبانی و اصول حجاب می‌پرداختند و اعتقاد داشتند که زنان باید در جامعه با‌حجاب باشند.[۱۶]
هر چند این نگرش‌های جدید زنان نتوانست به جایگاه قابل ملاحظه‌ای دست یابد و در عمل موفقیت کمی داشت اما در آگاه ساختن زنان تأثیر زیادی داشت. زیرا این تفکرات، زنان جامعه را فارغ از جایگاه اجتماعی، سیاسی و طبقاتی که داشتند مخاطب خود قرار می‌داد.[۱۷]
پانویس
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، صص14-15
- ↑ قهوه چیان، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، 1391ش، ص129
- ↑ قهوه چیان، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، 1391ش، ص129
- ↑ قهوه چیان، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، 1391ش، ص129
- ↑ قهوه چیان، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، 1391ش، صص128-129
- ↑ ساناساریان، جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، 1384ش، ص43
- ↑ قهوه چیان، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، 1391ش، ص129
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، صص29-30
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص19
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص20
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه‌ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص21
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص22
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص23
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره‌ی مشروطیت، 1392ش، ص26
- ↑ تاج السلطنه، خاطرات تاج السلطنه، 1361ش، ص16
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص24-25
- ↑ امیدی پور، باستانی، رجبلو، تحلیل رویکرد متجددانه ی زنان در دوره ی مشروطیت، 1392ش، ص31
منابع
- امیدی پور، زهره؛ باستانی، سوسن؛ رجبلو، علی، تحلیل رویکرد متجددانه‌ی زنان در دوره ی مشروطیت، تاریخ اسلام و ایران، سال23، شماره 20، زمستان 1392ش.
- تاج السلطنه، خاطرات تاج السلطنه، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، 1361ش.
- ساناساریان، الیز، جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران، اختران، 1384ش.
- قهوه‌چیان، حمید، نگاهی حقوقی به تکوین حقوق زنان درمشروطیت؛ حقوق زنان چگونه احقاق شد؟، شهر قانون، شماره دوم، تابستان 1391ش.