زنان راوی حدیث
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | غروی نایینی، نهله |
| عنوان مقاله | زنان راوی حدیث امیرالمومنین (ع) |
| نام مجله | علوم حدیث |
| سال چاپ | تابستان 1378 |
| شماره مجله | 12(16 صفحه - از 70 تا 85 ) |
| امتیاز مقاله | ISC |
مقدمه
بررسى كتاب‌هاى رجالى كه معرّف اصحاب و راویان رسول خدا(ص) و امامان معصوم (ع) هستند، نشان مى‌دهد كه تعداد زنان ناقل حدیث این بزرگواران، در كنار مردان راوى حدیث ایشان، بسیار كم است. از این گزارش‌ها مى‌توان برداشت كرد كه آیا اصولا زن ها در میدان نقل حدیث، نقش كمرنگى داشته اند و یا برعكس، در انتقال گفتار، رفتار و یا تقریر این بزرگواران، فعّال بوده و در این زمینه نیز نقش خویش را به خوبى ایفا كرده اند. لیكن باید گفت كه همانند بسیارى از موضوعات دیگر مربوط به زنان، در این مورد نیز با آنان با سهل انگارى و كم اعتنایى برخورد شده است.
شیعه در طول تاریخ، مظلوم بوده و بسا كه نویسندگان و قلم به دستان، در محو آثار و مفاخر شیعه، همّت گمارده اند. با وجود این، با بررسى كتاب‌هاى تاریخى و حدیثى و رجالى، مى بینیم كه نه تنها زنان در عرصه نقل حدیث حضور داشته اند؛ بلكه در مواردى چند، عناصر بسیار مفید و مؤثّرى بوده اند و با بیان حقیقت، به دفاع از حقّ اهل بیت رسول خدا(ص) پرداخته و در زمینه نقل احادیث اعتقادى، تربیتى، حكمى و سیاسى، نقش بسیار مؤثّرى داشته اند.
در این مقاله، شرح حال و روایات نقل شده زنان راوى امام على بن ابى طالب(ع)، مورد تحقیق و بررسى قرار گرفته تا گوشه اى از نقش زن در عرصه نقل حدیث، روشن گردد. نام برخى از این بانوان از سندهاى احادیث به دست آمده و نام عدّه اى دیگر، از لا به لاى تواریخ و گفتارى كه در بارگاه هاى ظلم داشته اند و به رغم وجود خفقان ها و دشمنى ها حقایقى را آشكار ساخته اند.
با پژوهش در «رجال» شیخ طوسى كه متقدّم ترین كتاب براى شناخت اصحاب معصومان (ع) است، در مى یابیم كه شیخ، 445 مرد راوى و سه زن راوى حدیث آن حضرت را معرّفى مى‌كند. لیكن با بررسى احادیث، به نام 21 تن از زنان راوى امام على(ع) دست یافتیم.
گزارش مقاله
که در مقاله اینها را نام می‌برد. نویسنده در صدد بیان نام زنان راوی حدیث در عصر امیرالمؤمنین می‌باشد و 21 روای زن نام می‌برد. در میان راویان امام على بن ابى طالب(ع)، كسانى چون اروى دختر حارث، امّ الخیر بارقیه، دارمیه حجونیّه و سوده دختر عمّاره را مشاهده مى‌كنیم كه عدالت، جوانمردى، پیروى از حق، محبّت و ولاى على(ع) چنان در ایمان قوى ایشان ریشه دوانیده بود و حتی اینان در دربار معاویه با شهامت از خصائص، رفتار و کردار امیرالمؤمنین دفاع کردند.
ویژگی زنان راوی به طور کامل بیان می‌شود؛ که اینان از بانوان فصیح و بلیغ بودند و حتی اروی حارث بن عبدالمطلب در فضائل امیرالمؤمنین(ع) شعر سرود و صفات آن حضرت را برشمرد. و امّ الخیر در بارگاه معاویه، لغزش ها و گمراهی های او را به یادش آورد. و شجاعت‌ها و شهامت‌های علی(ع) در بدر، احد، خیبر و هوازن را یاد آور معاویه شد.
امّ الخیر در جنگ صفین شرکت داشت و جنگاوران را به جنگ ترغیب می‌کرد. این بانوى با شهامت، در مكتب على(ع) آموخته بود كه باید از حق دفاع كند و از چیزى نهراسد.
دارمیه حجونیّه از طرفداران و اصحاب على(ع) بود. از دیگر زنان با صراحت لهجه، راستگو و صادق در ایمان به ولایت، سوده، دختر عمارة بن اشتر همدانى است كه بانویى شجاع و در گفتار، فصیح و بلیغ بود و از شیعیان على(ع) به شمار مى‌رفت و با كلام و شعر خویش، جهاد مى‌كرد. او در برابر معاویه، حقّ كلام را ادا كرد و پایدارى خویش را به ولایت امیرالمؤمنین(ع) اثبات نمود. از دیگر زنان صحابى امام على(ع) از امّ اسلم، حبابه، البیه مى توان یاد كرد كه به «صاحبة الحصاة» (یعنى دارنده سنگریزه) ملقّب شدند. این دو از تصدیق كنندگان امر ولایت و آگاهان سرّ امامت بودند و سرگذشت آنها و داستان مراجعه شان به امیرالمؤمنین(ع) و سؤال درباره امر امامت و سخنانشان در تأیید آن حضرت، در كتب حدیث نقل شده است.
جاریه خماسیّه، دختر پنج ساله اى كه در زمان خلافت امیرالمؤمنین(ع) مى‌زیست و پدرش در جنگ صفیّن در ركاب آن حضرت شهید شد، یكى از اصحاب و راویان على(ع) به شمار مى‌آید. این دختر با عبدالواحد بن زید در كنار كعبه ملاقات كرد و به ذكر خصائل و فضائل على(ع) پرداخت. لیلى غفارى، ازاصحاب پیامبر(ص) و مجاهدى جنگجو بود كه همراه رسول خدا(ص) براى مداواى مجروحان و مراقبت از بیماران، در جنگ‌ها شركت مى‌كرد. او در جنگ جمل نیز همراه على(ع) شركت داشت.
اسماء بنت عمیس و امّ سلمه ، از بزرگ راویان على(ع) هستند كه در صداقت و وثاقت، ایمان و عبادت، وفادارى شان به اهل بیت(ع) و اظهار ارادت نسبت به آنها، نمونه هاى بسیار بارزى بودند. نویسندگان كتاب‌هاى رجال و جرح و تعدیل و شرح حال، در وثاقت و صداقت و لیاقت این دو بانوى بزرگوار، تردیدى روا نداشته اند. گفتار ایشان در حقّ على(ع) معروف است. این دو، هنگامى كه فتنه‌ها ظاهر گشت و جعل و تزویر فزونى گرفت، از بهترین مدافعان حق آن امام و اهل بیت(ع) بودند. اسماء از راویان حدیث غدیر، شهود فدک و از راویان معروف حدیث "ردّ الشمس" برای على(ع) در زمان پیامبر(ص) بود. قریب سى تن از بزرگان حدیث شیعه و سنّى از اسما روایت نقل كرده و او را توثیق نموده اند.
هند، دختر ابوامیه قریشى مخزومى، معروف به امّ سلمه، یكى از همسران رسول خدا(ص) بود. وى آخرین كس از «امّ المؤمنین» بود كه دنیا را وداع گفت. این بانوى بزرگوار، از اوّلین گروندگان به اسلام و از اوّلین زنان مهاجر و همسرى مهربان و با وفا براى همسر اوّلش (ابوسلمه) و سپس براى رسول خدا(ص) بود. به سبب شهادتى كه امّ سلمه درباره فدک داد، ابوبكر و عمر، خرجى او را به مدّت یک سال قطع كردند.
امّ سلمه، محلّ سرّ امامت و امانتدار سلاح و ودایع ولایت بود و به سبب ایمان و وثاقت و لیاقتش محرم اسرار و حافظ امانات اهل بیت بود. او را حافظ حدیث شریف و فقیه در امور دین و شریعت دانسته اند و از فقهاى اصحاب به شمار مى‌رود كه مرجع بسیارى از سؤالات فقهى بود. مقاله روایاتی از ام سلمه نقل می‌کند.از دیگر راویان امام على(ع)، دختران آن حضرت: امّ كلثوم، زینب و فاطمه هستند و مقاله توضیحاتی در مورد این 3 تن مطرح می‌کند. و روایاتی هم از بیان این بزگواران نقل می‌کند. و به سخنان حضرت زینب(س) پس از شهادت سالار شهیدان و خطبه هاى او در بازار كوفه و بارگاه یزید، همگان را به حیرت واداشت و مسلمانان را از خواب غفلت بیدار كرد، اشاره می‌کند.
نویسنده از ذكر شرح حال سایر راویان آن حضرت، به سبب رعایت اختصار در این مجموعه، خوددارى مى کند و نتیجه ایی نیز بیان نمی‌کند.
منبع
- نویسنده:نهله غروى نایینى، نشریه علوم حدیث،شماره 12، 1378
- لینک کتابخانه دیجیتالی تبیان
- لینک کتابخانه الکترونیکی شیعه