زن و خانواده در آیین جین
زن در آیین جین چه جایگاهی دارد؟ مهم‌ترین وظیفه زن در این آیین چیست؟ نوع نگاه آیین جین به خانواده چیست؟ نوع نگاه این آیین به مسئله جنسی چیست؟ مقاله در پی پاسخ به این سوالات است .
آیین جین
آیین جین Jain (جینه\جینیسم Jainism) یک سنت مذهبی در هند است که از قرن ششم قبل از میلاد رواج یافته و پیروان آن حدود پنج میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
این آیین علی‌رغم اشتراک‌های فراوانش با آیین‌های هندو و بودا، با اعتراض فردی به نام مهاویره vira_Maha به آداب و سنن هندویی، خصوصاً مراسم قربانی کردن و قدرت و نفوذ برهمن‌ها و متون ودایی به عنوان دینی مستقل شکل گرفت.
آیین جین بیشتر صبغه اخلاقی دارد و با نفی خدا و انسان‌محوری به دنبال سعادت آدمی است. در این دین، جهان بی‌آغاز و بی پایان است؛ هیچ خدا و خالق و تمشیت کننده اموری برای آن نیست؛
پرستش خدا و استمداد از او بی‌معناست و راه نجات انسان صرفاً به دست خود او و در ریاضت فردی و ترک همه تعلقات است. البته پیروان آیین جین، بعدها مهاویره را تجسم خدا توصیف کردند و امروزه تندیس او را در معابد نیایش و پرستش می‌کنند و از او یاری می‌طلبند.
زنان در آیین جین
دو فرقه اصلی آیین جین، شوتامبره Shvetambara (فرقه سفیدپوشان) و دیگمبره Digambara (آسمان پوشان) نام دارند. در زمره مهم‌ترین اختلاف‌های این دو فرقه، نگاه آنها به جایگاه زنان در سنت‌های دینی و تعریفشان از تعلقات و نحوه رهایی از وابستگی‌هاست.
شوتامبره‌ها عریانی را شرط رهروی نمی‌دانند و پوشیدن یک تن پوش سفید را برای مردان رهرو جایز شمرده، زنان را نیز به جمع رهروان می‌پذیرند. زنان بسیاری در تاریخ این فرقه، تارک دنیا شده و رهروی کرده‌اند؛ گرچه زنان رهرو که سالیان متمادی به ریاضت مبادرت کرده باشند، باید به مردان جوان رهرو تازه وارد احترام و تعظیم کنند.
از نظر شوتامبره‌ها زنان بدون آنکه جنسیت مذکر داشته باشند، می‌توانند به رهایی از چرخه سمساره برسند؛ آنان هیچ نقصی در ایمان، معرفت و کردار شایسته که شالوده دین جینیسم است، ندارند. شوتامبره‌ها گرچه همانند دیگمبره ها، تولد در کالبد یک زن را نتیجه کرمه‌های منفی و نداشتن ایمان درست می‌دانند، آن را مانعی برای رسیدن به مکشه در همان قالب زنانه به حساب نمی‌آورند.
فرقه دیگمبره بر عریانی کامل یک رهرو به منظور رهایی کامل از تعلقات اصرار می‌ورزند و چون زنان نمی‌توانند برهنه باشند و ریاضت های سخت را تحمل کنند، اجازه رهروی به آنها نمی‌دهد. رهروان از زنان گریزان بوده، آنان را فریب دهنده و وسوسه‌گر می‌دانند و از آمدنشان به دیرها و معابد جلوگیری می کنند.
این فرقه، شرط رهایی از چرخه سمساره را برخورداری از جنسیت مذکر می‌داند و زنان دیگمبره‌ای تلاش می‌کنند با کرمه‌های نیک در زندگی بعدی مرد شوند. دیگمبره‌ها گرچه زنان را برخوردار از ایمان، معرفت و کردار شایسته می‌دانند، معتقدند آنان نمی‌توانند به کمال این سه گوهر و در نتیجه مکشه دست یابند.
این فرقه، بدن زنانه را شبیه بدن‌های دوزخی و کالبد زنانه را ناشی از کرمه‌های ناشایست دانسته و جنسیت مؤنث را فاقد قدرت از میان بردن کرمه‌های منفی می‌داند. دیگمبره‌ای‌ها معتقدند شخصی که ایمان درست را که از بین برنده کرمه ایجادکننده دیدگاه‌های نادرست است، داشته باشد، در کالبد بعدی‌اش هرگز به شکل یک زن متولد نمی‌شود.
در متون مقدس جینیسم تأکید شده که مهم‌ترین وظیفه دینی زنان و بهترین طریق سلوک آنان، انجام نقش‌های خود در خانواده، خدمت به شوهر، و مادری برای فرزندان است. در برخی از این متون، رهروی و رهبانیت گزینی در دیرها، اساساً ویژگی‌ای مردانه به شمار می‌رود و تجرد زنان پسندیده نیست.
علت آن نیز چنین بیان شده که زن، هم از لحاظ جسمانی و هم از لحاظ روحانی و معنوی، برای به دست آوردن نجات کامل، ناشایسته و ناقص است. او به دلیل قاعدگی دارای نقص است؛ زیرا در جریان قاعدگی، تعداد بی‌شماری از موجودات ریز موجود در خون کشته می‌شوند و سبب هیمسا (جاندار آزاری) شده، خود باعث ایجاد آشفتگی در زن و مانع تمرکز ذهنی او در مسیر تکامل روحی می‌شود.
آگاهی زن از وضعیت بدنی خویش، حس شرم را در وی برمی‌انگیزد و لذا برای محفوظ ماندن از نگاه‌های ترس برانگیز، مجبور است خود را با لباس بپوشاند و این خود موجب دلبستگی به لباس می‌شود. این دو عامل شرم و ترس، از عواملی است که مردان بر خلاف زنان بر آن غلبه کرده‌اند.
آیین جین نگاه چندان مثبتی به مسئله جنسی ندارد؛ بر اساس پنج الزام بزرگی که مهاویره تعلیم داده، برای پاک دامنی باید از هرگونه لذت جنسی امتناع، و آن را سرکوب کرد. از نظر او لذت جنسی با زنانگی ارتباط معناداری دارد و باید از زنان که وسوسه انگیزترین موجود در جهان هستند، دوری کرد.
منابع
- غلامی، علی، حاج‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعة‌الزهرا، 1399ش.