سیاست پژوهشی عفاف و حجاب در ایران
عنوان کتاب
سیاست‌پژوهشی عفاف و حجاب در ایران
مقدمه
تنظیم مباحث کتاب در قالب پنج فصل است؛ فصل اول به معرفی چهارچوب و فرایند تحقیق می‌پردازد؛ فصل دوم به تحلیل و تبیین مسئله عفاف جنسی اختصاص‌یافته است؛ در فصل سوم، مبانی گوناگون مؤثر در سیاست‌های عفاف و حجاب به‌ویژه مبانی ارزشی، فقهی، حقوقی و فلسفی بررسی خواهند شد؛ فصل چهارم مشتمل بر مباحث اصلی کتاب یعنی تجزیه و تحلیل راهبردها و راه‌حل‌های پیشنهادی برای مسئله عفاف جنسی با نگاهی چندجانبه به دلایل انتخاب، ظرفیت‌ها، موانع اجرا، برآورد احتمال اجرا و پیش‌بینی پیامدهای اجرا یا عدم اجرای آن‌هاست. سرانجام در فصل پنجم، نتایج پایانی تحقیق در قالب توصیه‌های سیاستی به سیاستگذاران عرصه عفاف و حجاب بیان شده است. تلاش بر آن است که در این توصیه‌ها ضمن پرهیز از اکتفا به بیان سیاست‌های کلی و فاقد چشم‌انداز روشن از حیث بسترها و مسیر تحقق، تدابیر اجرایی خاصی نیز پیشنهاد شوند.
فصل اول: چارچوب و فرایند تحقیق
این تحقیق نه ناظر به سطوح نظری مانند آرمان ها، ایدئولوژی‌ها و رسالت‌هاست و نه ناظر به سطوح برنامه‌ریزی اجرایی و عملیاتی، بلکه کانون توجه آن بررسی تحلیلی راهبردها، سیاست‌ها و اقدامات مطلوب و مورد انتظار از نظام اسلامی در زمینه تحکیم عفاف جنسی است؛ با این هدف که در پایان به مجموعه‌ای فراگیر از بایدها و نبایدها و الزامات تحکیم عفاف در بخش‌های گوناگون زندگی اجتماعی بیانجامد و بر این اساس توصیه‌هایی معطوف به عمل در اختیار سیاستگذاران برای تدوین سیاست‌های لازم یا اصلاح سیاست‌های موجود قرار دهد. به این ترتیب می‌توان این تحقیق را متعلق به حوزه سیاست‌پژوهی در حوزه عمومی قلمداد کرد. سیاست عمومی بر حسب یکی از تعاریف، عبارت است از: " مجموعه‌ای از تصمیمات مرتبط که یک کنشگر یا گروهی از کنشگران سیاسی در خصوص انتخاب اهداف و وسایل دستیابی به آنها در موقعیتی خاص اتخاذ می‌کنند؛ موقعیتی که القاعده آن تصمیمات باید تحت قدرت آن کنشگران باشند". بر این اساس سیاست‌پژوهی، تحقیق درباره مسائل اجتماعی اساسی و مهم برای نیل به روندهای عملی واقع بینانه در حل و تقلیل این مسائل و ارائه توصیه‌های معطوف به عمل به سیاستگذاران است.
فصل دوم: تحلیل مسئله
نویسنده، در این فصل پس از بیان مسئله، به آسیب‌شناسی اقدامات قبلی در زمینه عفاف و حجاب پرداخته واز پنج مانع به عنوان مهمترین موانع یاد نموده است که عبارتند از: ۱. بی‌توجهی به ظرفیت‌های اجرائی موجود؛ ۲. عدم اتکای خطی مشی عفاف و حجاب بر پیمایش‌های میدانی ۳ . فقدان حمایت یا کمبود حمایت عمومی با خط و مشی عفاف و حجاب؛ ۴ مبهم‌بودن و عدم شفافیت در تعريف پوشش مناسب؛ ۵. استفاده از ابزارهای سلبی و تهدید به جای ابزار های ایجابی و تشویقی. در گام بعد به تبیین و توصیف وضعیت موجود عفاف و حجاب در ایران پرداخته است؛ به همین منظور از مهمترین عوامل فردی و اجتماعی نامبرده است بر حسب این مدل، شش عامل فردی شامل ضعف دینداری، کاستی های اخلاقی، ضعف آگاهی های جنسی، ارضا نشدن مشروع نیازهای جنسی و عاطفی، حفظ نشدن حریم جنسی و عدم کفاف مالی و ده عامل اجتماعی شامل ضعف آموزش و فرهنگ‌سازی ، ضعف حمایت، نابسامانی محیط، تغییرات فرهنگی، کاستی‌های اقتصادی، کاستی‌های پژوهشی، کاستی‌های قانون گذاری، کاستی‌های سیاستگذاری، ضعف نظارت و اقدامات عفاف ستیزانه را از عوامل اصلی افول عفاف جنسی به شمار آورده است. گفتنی است در این مدل از عوامل ثابتی مانند میل غریزی جنسی، وراثت، هورمون‌های جنسی و حس کنجکاوی نام برده نشده است چرا که این گونه عوامل امور مفروض قلمداد شده‌اند.
فصل سوم: مبانی فلسفی و هنجاری سیاست پردازی
بخشی از مبانی مؤثر در سیاستگذاری عفاف و حجاب، مبانی فلسفی مختلف از قبیل مبانی معرفت‌شناختی، مبانی انسان‌شناختی، مبانی هستی‌شناختی و مبانی ارزش‌شناختی اند که بخش نخست این فصل به بررسی مبانی معرفت‌شناختی اختصاص دارد؛ دین به عنوان منبع معرفت، در زمان‌های متأخر از عصر نزول و نزول وحی و عصر حضور اهل بیت علیهما‌السلام در قالب گزاره‌ها و مضامین متون دینی تجلی یافته است. مقصود از متون دینی، متون اصلی اسلام شامل قرآن کریم و منابع مشتمل بر احادیث و سیره عملی پیامبر اکرم، امامان معصوم و حضرت فاطمه زهرا سلام الله‌علیها است. بنابر این منابع تفسیری فقهی و اخلاقی که توسط عالمان دین تألیف شده‌اند، از متون دینی به شمار نمی‌آیند و صرفاً منابعی برای فهم مضامین متون اصلی قلمداد می‌شوند. عموم اندیشمندان مسلمان بر حجیت عقل، دین، شهود و تجربه به عنوان منابع چهارگانه معرفت تأکید کرده‌اند. در بخش دوم این فصل، به بررسی برخی مبانی انسان‌شناختی در بینش اسلامی که شامل فطرت، عقلانیت، اراده گرایی، تفاوت‌های ایمانی و تفاوت‌های جنسی طبیعی که می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست‌های عفاف و حجاب داشته باشند، پرداخته است.
فصل چهارم: تحلیل راه‌حل‌های پیشنهادی
این فصل به بررسی راهحل پیشنهادی در دو بخش معرفی کلی راه‌حل‌ها و ارزیابی آنها می‌پردازد. در بخش نخست، ابعاد راهحل در قالب راهبردهای اصلی و فرعی گسترش زندگی عفیفانه به طوری کلی معرفی می‌شوند. در بخش دوم، ارزیابی راهحل از طریق بررسی دلایل ترجیح راهبردهای پیشنهادی و راهبردهای محتمل دیگر، شناسایی کلی ظرفیت های نهادی و مردمی کشور برای اجرای راهبردها شناسایی موانع اجرای راهبردها و در نهایت پیش‌بینی‌ها یی دربارهٔ امکان اجرا‌شدن، میزان دستیابی به اهداف و پیامدهای اجرا شدن یا نشدن آنها صورت خواهد گرفت. بر این اساس، چهار راهبرد اصلی برای مسئله عفاف جنسی شامل "تعلیم و تربیت"، "حمایت"، "قانون گذاری" و "نظارت" را به عنوان راهحل پیشنهادی این تحقیق می‌توان مطرح کرد که برخی از آنها چند راهبرد فرعی را در برمی‌گیرند. به طور خاص، بررسی راهبردهای آموزش، فرهنگ‌سازی و گسترش مشاوره ذیل عنوان تعلیم و تربیت، بررسی راهبردهای استخدام و تأمین خدمات درمانی ذیل عنوان حمایت و بررسی راهبرد ساماندهی محیط ذیل عنوان نظارت می‌تواند صورت گیرد؛ در نتیجه، نهادهای حاکمیتی و نیز نهادهای مدنی پشتیبان و همسو مانند حوزه های علمیه و تشکل‌های مردمی باید برای حل مشکل عفاف در جامعه با عنایت به مجموعهٔ عوامل مؤثر در عفاف، این راهبردهای چهارگانه را به اجرا درآورند.
فصل پنجم: توصیه‌های سیاسی به به سیاستگذاران
بر اساس جمع‌بندی فصل چهارم، اگر بخواهیم تصویری کلی از محورهای سیاستگذاری عفاف و حجاب، مبتنی بر راه حل پیشنهادی ارائه دهیم، می‌توانیم آن را در دو بخش سیاست های محتوایی و سیاست‌های ساختاری، ترسیم کنیم: الف. محورهای اصلی سیاست‌های محتوایی که شامل: تقویت دینداری و اخلاق، تدوین سند هنجاری عفاف جنسی، مقابله با رسانه های عفاف ستیز و تحقق دانش و دانشگاه اسلامی می باشد. ب: محورهای اصلی سیاست‌های ساختاری که شامل: تأسیس شورای عالی عفاف، تشکیل کارگروه‌های تخصصی، تاسيس قرارگاه اطلاعاتی جنگ عفاف، کتب درسی و کادر مدارس، تربیت نیروی انسانی متعدد، حمایت از آمران به معروف و برخوردانتظامی و قضایی می‌شود. در قسمت توضیح سیاست‌ها به تفکیک، در خلال ۴۵ محور به توضیح ۴۵ راهکار یا سیاست تعلیمی، حمایتی، تقنینی، نظارتی و فرابخشی پرداخته است. به عنوان نمونه به چند سیاست و نهاد مسئول به آن اشاره می‌شود: سیاست شماره ۱: تدوین سند هنجاری مرجع و مورد وفاق نسبی در باب عفاف و حجاب؛ نهاد مسئول، شورای عالی عفاف - کارگاه پژوهش. سیاست شماره ۲: اهتمام به اتمام تبیین مبانی و تبلیغ ارزش ها و احکام شرعی عفاف جنسی با شیوه‌های مناسب؛ نهادهای مسئول: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت بهداشت، سازمان صدا و سیما، نیروی انتظامی و معاونت پیشگیری قوه قضاییه. سیاست شماره ۳: فرهنگ‌سازی صحیح ازدواج موقت، چند همسری و ازدواج مجدد؛ نهاد مسئول حوزه‌های علمیه با همکاری سازمان صدا و سیما. سیاست شماره ۴: پیشگیری انتظامی از رفتارهای غیر عفیفانه؛ نهاد مسئول: نیروی انتظامی. سیاست شماره ۵: اتخاذ سیاست‌های جامع در جهت تسهیل ازدواج و تحکیم خانواده؛ نهادهای مسئول: شورای عالی عفاف- کارگاه پژوهش با همکاری همه نهادها و دستگاه‌ها.
منبع
مؤلف: حسین بستان (نجفی)، سیاست‌پژوهشی عفاف و حجاب، ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و ناشر همکار: جبهه فرهنگی حجاب و عفاف، چاپ اول: تابستان ۱۳۹۹.