عده و انواع آن در قانون مدنی ایران
در ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی "عده" این‌گونه تعریف شده است: عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند. عده دارای انواع مختلفی است که هریک به تفصیل مورد بحث قرار می‌گیرد.
انواع عده
عده زن دارای انواع مختلفی است كه عبارتند از:
عده وفات
یعنی مدتی که زن بعد از مرگ شوهر باید برای اختیار شوهر دیگر صبر کند، اصولاً چهار ماه و ده روز است. ماده 1154 قانون مدنی در این باره می‌گوید عده وفات چه در عقد دایم چه در عقد موقت در هر حال چهارماه و ده روز است، مگر اینکه زن باردار باشد که در این صورت عده وفات تا موقع وضع حمل است، مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.
عده طلاق و اقسام آن
الف-عدۀ زن مطلقه باردار: عده زن باردار، طبق ماده 1153 قانون مدنی، تا زمان وضع حمل است. به عبارت دیگر زنی که در حین بارداری از همسرش جدا می شود تا پایان دوره بارداری به لحاظ شرعی و قانونی باید در عده بماند و تنها پس از وضع حمل می تواند به ازدواج مجدد بپردازد.
ب-عده زن مطلقه غیر باردار: برابر ماده 1151 قانون مدنی، عده طلاق زن غیر باردار سه طهر است.
طهر در لغت پاک شدن را گویند و در اصطلاح حقوقی عبارت است از پاکی زن از عادت زنانگی و نیز مدتی که بین دو عادت زنانگی قرار گیرد.
پ-عدۀ بذل یا انقضاء مدت در ازدواج موقت:
عدۀ بذل یا انقضاء مدت که مربوط به عقد موقت است با عدۀ طلاق همیشه یکسان نیست. اگر زن باردار باشد، مانند مورد طلاق، عدۀ او با وضع حمل تمام می شود، ولی اگر باردار نباشد در مورد بذل یا انقضا مدت یا فسخ نکاح منقطع، مقرر می دارد: عدۀ فسخ نکاح و بذل مدت و انقضا آن در مورد نکاح منقطع در زن غیر باردار دو طهر است، مگر اینکه زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت 45 روز است.
ت-عده زنی که شوهرش غایب مفقود الاثر است:
غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او به‌هیچ‌وجه خبری به‌دست نیاید.(حتی از طریق تلفن یا پیامک) در این صورت همسر این فرد می‌تواند از دادگاه تقاضا کند تا او را طلاق دهد. بر اساس ماده 1156 قانون مدنی زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاه دارد.
عدّه فسخ نکاح
فسخ نکاح مفهومی متفاوت از طلاق است و درصورتی پیش می آید که عیوب مشخصی در مرد یا زن وجود داشته باشد و طرفین پس از عقد به این عیوب پی ببرند؛ در چنین حالتی برای زن یا شوهر حق فسخ و اتمام رابطه زوجیت وجود دارد. بر اساس ماده 1122 قانون مدنی، وجود سه عیب در مرد موجب حق فسخ زن خواهد بود: 1- عنن 2 – خصاء 3 - مقطوع بودن آلت تناسلی. بر اساس ماده 1123 قانون مدنی هم وجود شش عیب در زنان، موجب حق فسخ برای مرد خواهد بود: 1- قرن. 2- جذام 3- برص 4- افضاء 5 - زمین‌گیری 6 - نابینائی از هر دو چشم. اگر زن یا مرد به دلیل وجود عیب در طرف دیگر نکاح را فسخ کنند، در این صورت زن باید مطابق ماده 1151 قانون مدنی، سه طهر یا اگر با اقتضای سن، عادت زنانگی نمی‌بیند، سه ماه عدّه نگه دارد.
طبق ماده ۱۱۲۰قانون مدنی عقد دائم به فسخ یا طلاق منحل می شود. در توضیح مختصری از فسخ نکاح می توان گفت یکی از موارد انحلال نکاح است براساس عیوبی که زن و مرد دارند یا تدلیسی که در ازدواج رخ داده است و یا تخلفی که از شرط صفت صورت گرفته باشد می توان مبحث فسخ نکاح استفاده کرد، که تفاوت‌هایی با طلاق دارد و نیازمند رعایت تشریفات مربوط به طلاق نیست از شرایط طلاق بایستی حضور دو مورد مرد عادل و همچنین خواندن صیغه طلاق انجام گیرد در صورتی که در فسخ نکاح این شرایط لازم نمی‌باشد، یکی از شباهت های فسخ نکاح با طلاق این است که عده فسخ نکاح و عده طلاق با هم یکسان است.
عده نزدیکی به شبهه
نزدیکی اشتباهی یک مرد با زنی که همسر او نیست و یا زنی به اعتقاد اینکه زوجه اش است نزدیکی می نماید در صورتی که آن مرد همسر او نبوده به چنین حالتی که رخ می دهد نزدیکی به شبهه می گویند. نزدیکی به شبهه از موجبات عده را در برمی‌گیرد، خواه زن همسر داشته باشد و خواه بی همسر باشد. از این رو، ماده ۱۱۵۷ قانون مدنی مقرر می‌دارد: زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند، باید عده طلاق را نگه دارد.
زنانی که عده طلاق ندارند
زنی که بین او و همسرش نزدیکی واقع نشده است.
زنان یائسه
زنانی که سن بارداری آنها گذشته باشد. بر طبق ماده 11559 قانون مدنی مقصود از زن یائسه زنی است که به سن یأس رسیده باشد یعنی سنی که دیگر امید باردار شدن ندارد. زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح، مطابق قانون، بر زنان یائسه و غیرمدخوله (زنانی که قبل از آمیزش جنسی طلاق داده شده‌اند) عده واجب نیست و آنها بلافاصله پس از جدائی و انحلال نکاح می‌توانند ازدواج کنند. علت این امر نیز اطمینان از عدم وجود حمل است که احتمال آن در این قبیل زنان منتفی است، این گروه از زنان جزو زنان مطلقه به طلاق بائن هستند.
زوجه صغیره دختران زیر سن قانونی
در قانون مدنی ایران، ازدواج دختران نابالغ به رسمیت شناخته‌نشده است تا بخواهد در خصوص طلاق آنها نیز حکمی صادر کند، اما براساس فتوای فقها، زوجه صغیره (زن نابالغ)، پس از طلاق، عدّه ندارند. البته دختر نابالغ هم در صورت فوت شوهرش باید عده نگه دارد. طلاق دختران نابالغ از انواع طلاق‌های بائن شمرده شده است.
زنان فاقد رحم
زنانی که به طور مادرزادی فاقد رحم هستند و یا طی عمل جراحی رحم را خارج نموده‌اند و قدرت بارداری ندارند.
منابع
- کتاب قانون مدنی، ناشر چاپی: انتشارات پندار قلم 1396