عفت در تفسیر تسنیم

در جستجوی واژه «عفت» در 24 جلد از نسخه الکترونیکی تفسیر تسنیم 56 صفحه مورد یافت شد. اما در قرآن کریم از مشتقات ریشه «عفف» تنها در چهار آیه به کار رفته است. واژه «وَ لْيَسْتَعْفِف‏» در آیه 33 سوره نور و واژه «وأن یستَعفِفنَ» در آیه 60 از سوره نور که در مورد حجاب و عفاف هستند و دو واژه دیگر «التَّعَفُّف‏» در آیه 273 سوره بقره و واژه «فَلْيَسْتَعْفِف‏» در آیه 6 سوره نساء در مورد عفت و خویشتن داری در فقر به کار رفته‌اند.

«التّعَفُّف» : تعفُّف، اختیار كردن عفاف و پذیرش عفت است. عفت یعنی حفظ نفس از تمایلات و شهوات نفسانی، چنان‏كه تقوا حفظ نفس است از محرمات بیرونی. تمایلات نفسانی به اختلاف افراد و موارد مختلف می‏‌شود، از این‏‌رو عفاف هر یك از زن، مرد، پیر، جوان، فقیر، غنی و... متناسب با اوست چنان‏كه تعفُّفِ فقیر، به قناعت او و ساختن به دارایی اندك است. تعفُّف مانند تمهُّر، مفید مبالغه است نه تكلُّف. همچنین «فَلیستَعفِف» از ماده «عفَّ» است و عفّت به معنای حصول حالتی نفسانی است كه از غلبه شهوت جلوگیری می‏‌كند. خواه شهوت مال، غریزه یا... باشد. بنابراین عفت ورزیدن در قرآن كریم هم در مسائل غریزه‏ای به كار رفته است و هم در مسائل مالی.

عفت در امور حجاب و عفاف

1. آیه 33 از سوره نور در مسائل غریزی می‌فرماید: «ولیستَعفِفِ الَّذینَ لایجِدونَ نِكاحاً حَتّی یغنِیهُمُ اللهُ مِن فَضلِه: كسانی كه از نظر مالی توان ازدواج ندارند تا وقتی كه خداوند آنان را از فضل خود قدرت مالی بخشد باید پاكدامنی پیشه كنند و كسانى كه [وسيله‏] زناشويى نمى‏‌يابند، بايد عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خويش بى‏‌نياز گرداند».

2. آیه 60 از سوره نور راجع به زنان پیری كه امید نكاح و ازدواج در آنان نیست می‌فرماید: «والقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ الّتی لایرجونَ نِكاحاً فَلَیسَ عَلَیهِنَّ جُناحٌ أن یضَعنَ ثیابَهُنَّ غَیرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزینَةٍ وأن یستَعفِفنَ خَیرٌ لَهُنَّ: و بر زنان از كار افتاده‏اى كه [ديگر] اميد زناشويى ندارند گناهى نيست كه پوشش خود را كنار نهند [به شرطى كه‏] زينتى را آشكار نكنند؛ و عفت ورزيدن براى آنها بهتر است».

عفت در امور مالی

1. سوره بقره، آیه 273 است كه درباره كسانی است كه در عین فقر و تهی‌دستی عفّت می‏‌ورزند می‌فرماید: «لِلفُقَراءِ الَّذینَ اُحصِروا فی سَبیلِ اللهِ لایستَطیعونَ ضَرباً فِی الأرضِ یحسَبُهُمُ الجاهِلُ أغنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعرِفُهُم بِسِیماهُم لایسْئلونَ النّاسَ إلحافا: [اين صدقات‏] براى آن [دسته از] نيازمندانى است كه در راه خدا فرومانده‌‏اند، و نمى‌‏توانند [براى تأمين هزينه زندگى‏] در زمين سفر كنند از شدّت خويشتن‌‏دارى، فردِ بى‏‌اطلاع، آنان را توانگر مى‌‏پندارد». ایشان نه به فقر تظاهر و نه دست گدایی به سوی كسی دراز می‏‌كنند، بلكه آبرومندانه زندگی می‏‌كنند، به گونه‌‏ای كه دیگران كه از وضع داخلی آن‏ها آگاه نیستند، آنان را توانگر می‌‏پندارند.

2. آیه 6 از سوره نساء پس از سفارش درباره اموال یتیمان درباره عفت‌‏ورزیِ ولی از اموالِ آنان می‏فرماید:«ومَن كانَ غَنِیاً فَلیستَعفِف ومَن كانَ فَقِیراً فَلیأكُل بِالمَعروف: و آن كس كه توانگر است بايد [از گرفتنِ اجرت سرپرستى‏] خوددارى ورزد؛ و هر كس تهي‌دست است بايد مطابق عرف [از آن‏] بخورد».

• در دو آیه از قرآن كریم به عفت ورزیدن در مسائل غریزه‌‏ای سفارش شده است.

منابع

• قرآن کریم؛ ترجمه فولادوند.
• جوادی آملی عبدالله تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ ج 12 و 17؛ تحقیق و تنظیم شهرودی، رزقی و اشرافی، حسین؛ چاپ اوّل؛ مرکز نشر إسراء؛ قم؛ 1396ش.
• مصطفوى، حسن‏؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم‏؛ ج 8؛ ؛چاپ اول‏؛ ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‏؛ تهران‏؛ 1368 ش‏.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمّد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دار العلم الدارالشّامیه؛ دمشق/بیروت؛ 1412ق.