فرزند آوری ازمنظر آیات و روایات
آیا در قرآن و روایات اسلامی برای فرزند آوری توصیه‌ای به مردم شده است؟
طرح مساله
با توجه به اینکه موضوع افزایش جمعیت و فرزندداری در سبک زندگی دینی به الگویی شایسته نیاز دارد، بررسی نظر دین اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین در این مورد حائز اهمیت فراوان است. طبق بررسی‌های انجام گرفته، نظر قرآن کریم به‌عنوان منشأ و اساس دین اسلام نسبت به فرزندآوری و تکثیر اولاد مثبت است چرا که زندگی با فرزند صالح فواید و آثار مثبتی در پی دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کمک و دستاری والدین، ادامه دهنده راه والدین اشاره کرد.
فرزندآوری از منظر قرآن
آئین اسلام بلکه تمامی ادیان آسمانی، پیروان خود را به افزایش جمعیت با ایمان و شایسته، به اندازه‌ای که در توان آنان باشد، فرامی‌خواند. در قرآن آیات متعددی در مورد فرزند وجود دارد که از مجموع آنها چنین برداشت می‌شود که فرزندان، نعمت‌های الهی نزد والدین هستند و چون سایر نعمت‌های الهی، هم می‌توان با استفاده صحیح از آنها در مسیر تکامل و هدایت خود و آنها از ایشان بهره جست و هم می‌توان با عدم استفاده صحیح از آنها خود و آنها را به خاک مذلت نشاند.
فرزند نعمت الهی
در قرآن‌کریم اصل وجود فرزند به‌عنوان نعمت الهی یاد شده چنان‌که خداونددر این رابطه فرموده است: «وَاللّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ یَکْفُرُونَ[۱] ؛ خدا براى شما از خودتان همسرانى قرار داد و از همسرانتان براى شما پسران و نوادگانى نهاد و از چیزهاى پاکیزه به شما روزى بخشید آیا [باز هم] به باطل ایمان میآورند و به نعمت خدا کفر میورزند». خداوند از فرزندان به‌عنوان متاع یاد کرده است: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ[۲] ؛ دوستى خواستنی‌ها[ى گوناگون] از زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسبهاى نشان‌دار و دام‌ها و کشتزار[ها] براى مردم آراسته شده [لیکن] این جمله مایه تمتع زندگى دنیاست و [حال آن‌که] فرجام نیکو نزد خداست».
فرزند زینت زندگی
از فرزندان به‌عنوان زینت زندگی یاد شده: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلً؛[۳] مال و پسران زیور زندگى دنیایند و نیکی‌هاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است».
فرزند آزمایش الهی
در قرآن‌کریم از فرزند به‌عنوان امتحان و آزمایش یاد شده: «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ [۴]؛ و بدانید که اموال و فرزندان شما [وسیله] آزمایش [شما] هستند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است».
بشارت به فرزند آوری
خداوند از فرزند به‌عنوان بشارتی برای پدر و مادر یاد کرده است: «وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ یَعْقُوبَ[۵] ؛ و زن او ایستاده بود خندید پس وى را به اسحاق و از پى اسحاق به یعقوب مژده دادیم»
تشویق به فرزندآوری
خداوند در قرآن در رابطه با حضرت ابراهیم می‌فرماید: «وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَیْفِ إِبْراَهِیمَإِذْ دَخَلُواْ عَلَیْهِ فَقَالُواْ سَلامًا قَالَ إِنَّا مِنکُم وَجِلُونَ قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ عَلِیمٍ[۶] ؛ و از مهمانان ابراهیم به آنان خبر ده، هنگامی‌که بر او وارد شدند و سلام گفتند [ابراهیم] گفت ما از شما بیمناکیم، گفتند مترس که ما تو را به پسرى دانا مژده میدهیم».
فرزند، هدیه الهی و نور چشم
خداوند متعال دراین رابطه فرموده است: «وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا[۷] ؛ و کسانیاند که میگویند پروردگارا به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پیشواى پرهیزگاران گردان».
فرزندآوری از منظر روایات
در روایات اسلامی نیز به مسئله ضرورت و اهمیت فرزندآوری اشاره شده است و برکات و اثرات فراوانی برای آن ذکر شده است.
برکات فرزندآوری
شادی و لذت‌آوری
فرزند باعث شادی و لذّت‌آوری برای زندگی هستند. یعنی اوّلین فرزندی که در خانه به دنیا می‌آید فضای و محیط زندگی را متغیّر می‌کند. گویی یک روحی به خانواده دمیده می‌شود. امام صادق می‌فرماید: إِذَا أَبْطَأَ عَلَى أَحَدِكُمُ الْوَلَدُ فَلْيَقُلِ- اللَّهُمَّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ وَحِيداً وَحْشاً فَيَقْصُرَ شُكْرِي عَنْ تَفَكُّرِي بَلْ هَبْ لِي عَاقِبَةَ صِدْقٍ ذُكُوراً وَ إِنَاثاً آنَسُ بِهِمْ مِنَ الْوَحْشَة.[۸] خدایا من را تنها و وحشت زده نگذار بلکه پسران و دخترانی را به من عنایت کن که از وحشت به آنها انس کیرم و از وحت به آرامش و شادی برسم.
تداوم حیات
همان‌طور که می‌دانید انسان‌ها قرار است روی زمین زندگی کنند و این زندگی باید ادامه پیدا کند. جریان حیات بشر روی این کرۀ خاکی محقّق نمی‌گردد مگر با تکثیر نسل و فرزندآوری. امام رضا می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً لَمْ يُمِتْهُ حَتَّى يُرِيَهُ الْخَلَفَ.[۹] هرگاه خداوند خیر بنده‌ای را بخواهد از دنیا نمی‌رود تا جانشین و فرزندان خود را ببیند. فرزندان جانشین و ادامه دهنده نسل و حیات والدین می‌باشد.
ایجاد حس مفید بودن
با حضور فرزند حسّ مفید بودن، چه از طریق خانواده، چه برای حرکت و جریان اجتماعی و زندگی انسان‌ها شکل می‌گیرد. برای مثال به جامعه‌ای نگاه کنید که نسل جوان و نوجوانی دارد در این جامعه یک حسّ خوبی ساری می‌شود. در خانواده نیز همین گونه است یعنی مادری که فرزندی دارد، او را تربیت می‌کند و زمینۀ رشد و نموّ را برای او فراهم می‌کند، این مادر حسّ مفید بودن در زندگی را برای خود ایجاد می‌کند.
زمینه‌ساز رشد و توانمندی والدین
فرزند زمینه‌ساز رشد و توانمندی خود والدین می‌شود. همان‌گونه که می‌دانید از آن لحظه‌ای که فرزند وارد زندگی می‌شود، برخی ظرفیّت‌های والدین، مادر، پدر، آزاد می‌شود. چگونه این کار انجام می‌شود؟ ظرفیّت‌هایی که در راستای تربیت فرزند، در راستای ارتباط با فرزند، در ارتباط با رشد علمی و اجتماعی فرزند، در ارتباط با مقابلۀ با مشکلات فرزند و در ارتباط با حلّ مسائل فرزند است، ظهور پیدا می‌کند.
فرزندآوری عامل نشاط خانواده
فرزندآوری، عامل نشاط خانواده است. وقتی شما به خانه‌ای وارد شوید که فرزندی در آن نیست، یک حسّ دلمردگی، خمودگی، افسردگی را در آن خانواده‌ها احساس می‌کنید. ولی در خانواده‌ای که فرزند حضور دارد، از اوّل صبح که فرزند بیدار می‌شود، یک نشاط و شادمانی و حرکت و پویایی را در خانواده ایجاد می‌کند. یعنی خانواده را سرزنده می‌کند. پدر، مادر و محیط خانواده به واسطۀ آن فرزند، نشاط و شادی و شادمانی خاصّی می‌گیرند. امام صادق می‌فرماید: إِذَا أَبْطَأَ عَلَى أَحَدِكُمُ الْوَلَدُ فَلْيَقُلِ- اللَّهُمَّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ وَحِيداً وَحْشاً فَيَقْصُرَ شُكْرِي عَنْ تَفَكُّرِي بَلْ هَبْ لِي عَاقِبَةَ صِدْقٍ ذُكُوراً وَ إِنَاثاً آنَسُ بِهِمْ مِنَ الْوَحْشَة.[۱۰] خدایا من را تنها و وحشت زده نگذار بلکه پسران و دخترانی را به من عنایت کن که از وحشت به انها انس گیرم و از وحت به آرامش و شادی برسم.
رشد و برکات اقتصادی
خداوند وقتی فرزندی را به خانواده‌ای اعطا می‌کند، باب روزی را نیز برای آن خانواده باز می‌کند. امام صادق در این زمینه می‌فرماید: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا مَغْمُومٌ مَكْرُوبٌ فَقَالَ لِي يَا سَكُونِيُّ مِمَّا غَمُّكَ قُلْتُ وُلِدَتْ لِي ابْنَةٌ فَقَالَ يَا سَكُونِيُّ عَلَى الْأَرْضِ ثِقْلُهَا وَ عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا تَعِيشُ فِي غَيْرِ أَجَلِكَ وَ تَأْكُلُ مِنْ غَيْرِ رِزْقِك.[۱۱] سكونى گويد: روزى با اندوه خدمت امام صادق عليه السّلام شرف‌ياب شدم، فرمود: اى سكونى! چرا اندوهگين هستى؟ عرض كردم: دخترى برايم متولّد شده است. فرمود: اى سكونى! سنگينى دخترت بر زمين و روزى او به عهده خداوند است؛ او در غير زندگى تو زندگى مى‌كند و جز روزى تو بهره مى‌برد.می‌رساند. نکته‌ای که باید به آن توجه نمود اینکه فرزندداشتن همیشه همراه با مشکلاتی است که با خودخواهی افراد سازگاری ندارد، بلکه هدف اصلى از آفرینش انسان رسیدن او به قرب الهى و کمال و تعالى معنوى است و این امر در سایه تحمل سختى‌ها و شدائد حاصل مى‌گردد و تحمل سختى و زحمت بچه‌دارى و تربیت فرزند از اسباب و عوامل رشد و کمال معنوى است.
نتیجه‌گیری
از مجموع آیات و روایاتى که درباره فرزند وارد شده و به نمونه‌هایى نیز که اشاره شد، استفاده مى‌شود که فرزندان از ارکان مهم خانواده محسوب مى‌شوند. نگرش اسلام به فرزند مثبت بوده و از آنها با تعابیر زیبایى چون، عطیه و موهبت الهى، میوه دل، نور دیده، مایه خوش‌بختى، یارى کننده، مایه ثواب و پاداش اخروى، رحمت و غفران الهى، باعث خیر و برکت در خانه و... یاد شده است. همچنین تربیت فرزند به ویژه فرزندان دختر، مایه پاداش معنوى، رضایت قلبى، داخل شدن در رضوان و بهشت پروردگار و صدقه جاریه به حساب آمده است.
پانویس
منابع
- قرآن کریم
- الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلاميه، تهران، 1407 قمری، چاپ چهارم،الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلاميه، تهران، 1407 قمری، چاپ چهارم، ج6
- من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين، قم، 1413 قمری، چاپ دوم،ج 3.