قاسم امین

قاسم امین

اطلاعات شخصی
زاده	۱ دسامبر ۱۸۶۳م، طره مصر
مکتب	فمنیسم اسلامی
درگذشت	۲۳ آوریل ۱۹۰۸م قاهره(45)
محل سکونت	مصر
خدمات
محل تحصیل	مصر و فرانسه
حرفه	نویسنده، مددکار اجتماعی

قاسم امین؛ حقوقدان مصری ، مدرنیست اسلامی، از بنیانگذاران جنبش ملی مصر و دانشگاه قاهره.

از قاسم امین در طول تاریخ به عنوان یکی از "اولین فمینیست های" جهان عرب یاد می شود ، اگرچه او در اواخر توسعه خود به گفتمان حقوق زنان پیوست و "فمینیسم" وی مورد بحث و جدل دانشمندان قرار گرفت.وی از حجاب ، گوشه نشینی ، ازدواج زودرس و عدم تحصیلات زنان مسلمان انتقاد کرده است.او گفتمان استعمارگرانه را در مورد مسائل زنان در جهان اسلام درونی کرد.

زندگی‌نامه

قاسم امین در شهرطره مصر و در سال ۱۸۶۳م از پدر کرد و مادر مصری به دنیا آمد.او در خانواده‌ای اشرافی به دنیا آمد ،پدرش والی فرماندار دیاربكیر الائیت و مادرش دختر یكی از اشراف مصر بود.تعلیمات ابتدائی‌اش را در مدرس طارق بن زیاد که در آن کودکان از طبقه اشرافیت تحصیل می‌کردند گذراند. با خانواده‌اش به قاهره منتقل شده و در محله اشرافی‌نشین الحملیة ساکن شدند. او مدرک متوسطه‌اش را نیز گرفت و به مدرسه حقوق و مدیریت رفت و و در سال ۱۸۸۱م لیسانش را گرفت. امین دانشکده حقوق را در 17 سالگی به پایان رساند و یکی از سی و هفت نفری بود که بورسیه دولتی برای تحصیل در دانشگاه مونت پلیه، فرانسه دریافت کرد.

قاسم امین تحصیل کرده پاریس بود و افزون بر آن که در عصر اصلاح گرى در مصر تربیت شده و شاگردى یکى از رهبران اصلاح طلب, یعنى محمد عبده را کرده بود گفته می شد که در آنجا او تحت تأثیر سبک زندگی غربی ، به ویژه رفتار آن با زنان قرار گرفته است. این به زودی الگوی وی در مبارزه برای آزادی زنان مصری شد. تحصیل در فرانسه، مى توانست تأثیر خاص خود را بر او گذاشته باشد. در سال 1894م، امین با زینب دختر امیر دریادار امین توفیق ازدواج کرد و او به یک خانواده اشرافی مصری پیوست. همسرش توسط یک پرستار بچه انگلیس بزرگ شد. بنابراین ، احساس كرد كه لازم است دخترانش توسط پرستار بچه انگلیسی نیز تربیت شوند. گفته می شد که طرفداری از امین در برابر مقاومت در برابر نقاب زنان درخانواده خود وی ادامه یافت. اگرچه ، او نمی توانست همسرش را از پوشیدن برقعه منصرف کند ، اما برنامه او این بود که به نسل جوان خانم ها ، مانند دخترش ، یاد بگیرند که دیگر آن را نپوشند.

دیدگاه

قاسم امین ابتدا کتاب تحریر المرأة را نگاشت و پس از آن در کتاب المرأة العصریة یا المرأة الجدیدة به پاسخ گویى به انتقادهایى که از وى شده بود، پرداخت. وى معتقد بود که اسلامْ زن و مرد را مساوى قرار داده؛ اما این اصل بعدها طى قرون متمادى تحریف شده‌است. امین بر این باور بود که زنان تا وقتى محجّبه هستند، پیشرفت نخواهند کرد. به علاوه، در قرآن هم دلیلى بر این که زنان باید روى خود را بپوشانند، وجود ندارد. وى حجاب قرآنى را ویژه زنان پیامبر(ص) ـ و نه زنان دیگر ـ مى دانست.

گفتنى است که امین در آغاز گرایش افراطى در این زمینه نداشت و پنج سال پس از آن که به این حد از تندروى برسد, مى کوشید تا در قالب عقاید اسلامى در کتاب المصریون خود از زن مسلمان و حجاب اسلامى دفاع می‌کند؛ اما امین، در سال 1898 با تألیف کتاب تحریر به یکباره دگرگون شد.

امین به تفصیل درباره وضعیت حقارت آمیز زنان مصرى سخن گفت و بر تعلیم و تربیت آنان تأکید ورزید. تأثیر افکار قاسم امین با انتشار این کتاب در آغاز قرن بیستم، در جهان عرب عمیق و گسترده بوده و به دنبال خود، دیگر متفکران عرب را برانگیخت تا در این باره، به بحث و گفتگو پرداخته، آثارى را تألیف کنند.

در نگاه امین، تعلیم و تربیت صرف آموزش خواندن و نوشتن نیست، بلکه افزودن بر قدرت درک عقلى زن است تا بتواند از اوهام دور شده، زندگى بهترى را براى خود و خانواده تدارک ببیند. در این جا بود که وى به بحث حجاب و مانع بودن آن بر سر راه رشد و ترقى زن رسید. وى، حجاب رایج در جامعه مصرى را اسلامى نمى دانست و بر این باور بود که باز گذاشتن صورت، امرى مخالف دین و شریعت دینى نیست؛ آنچه مهم است پوشاندن جسم است.استدلال امین در برابر انزوا و حجاب به این سادگی بود که دختران پس از تحصیل ، اگر مجبور به پوشیدن حجاب و مشاهده انزوا شوند ، تمام آنچه را که آموخته اند فراموش می کنند. سنی که دختران از دوازده تا چهارده سال محجبه و خلوت می شوند ، یک سن حیاتی برای رشد استعدادها و عقل است و حجاب و گوشه نشینی این رشد را ناامید می کند. دختران نیاز داشتند که آزادانه با مردان مخلوط شوند ، زیرا یادگیری ناشی از چنین اختلاطی است.

قاسم امین بر این باور بود که حجاب نمى تواند زنان را از فتنه گرى و فساد نجات دهد، بلکه به عکس، آنان در پرتو حجاب، براى هر فسادى آزادترند. افزون بر اینها، حجاب به این معنا که زن در خانه بماند و بیرون نیاید، مانع رشد و ترقى آنان است؛ بنابراین باید اجازه داد تا زن از خانه درآمده و با مردان آمیزش داشته باشد؛ چرا که زنى که اختلاط با مردان داشته باشد، بیش از زنى که در خانه است، از افکار بد به دور است. طبعاً زنى که در این شرایط عفیفه بماند، ترجیح بر زنى دارد که در خانه مانده، و به اجبار عفت خویش را حفظ کرده است! تقریباً چیزى شبیه این که کسى را در زندان نگاه دارند تا جرمى مرتکب نشود! با این همه، قاسم امین بر این باور بود که زنان، به رغم داشتن تعلیم و تربیت عالى، نمى بایست جز براى کارهاى ضرورى، در خارج از منزل کار کنند.

او تحت تأثیر نظریه داروین عقیده داشت اگر مصریان همراه با اروپائیان مدرنیزه نشوند و اگر در تلاش برای بقا وارد یک رقابت موفق با آن‌ها نشوند، از صحنه حذف خواهند شد. به نقل از کتاب‌های هربرت اسپنسر و جان استوارت میل استدلال می‌کرد که برابری جنسی از ضروریات تکامل اجتماعی از استبداد به دموکراسی است. او عقیده داشت که بالا بردن شرایط زندگی زنان در اصلاح وضع اجتماع خیلی تأثیر خواهد داشت امین معتقد بود که بالا بردن جایگاه زنان در جامعه می تواند کشور را بسیار بهبود بخشد. دوستی های وی با محمد عبده و سعد زاغلول نیز بر این تفکر تأثیر گذاشت.

اندیشه هاى امین، مورد انتقاد برخى از متفکران قرار گرفت. یکى از منتقدانِ قاسم امین, محمد فرید وجدى بود که طى سلسله مقالاتى عقاید خویش را مطرح کرد و المرأة المسلمة را در بیان عقاید خویش نگاشت. در بحث حجاب و پوشش زن بحث از باز بودن دست و صورت همیشه در فقه مطرح بوده است؛و هیج جای فقه و اسلام زن مسلمان را مجبور به پوشش دست و صورت نکرده است.اما آنچه در دیدگاه امین اهمیت دارد آن است که اندیشه قاسم امین در امتداد آن بحث فقهى نبود، بلکه درآمدى بر کشف حجاب کامل بود؛کما این که نواده وى، وقتى کتاب جدش را تجدید طبع کرد، تصویر شمار زیادى از زنان مکشّفه تحصیل کرده را براى تصدیق گفته هاى پدر بزرگش، در انتهادى کتاب آورد!

از طرفی منتقدان فلسفه امین سریعاً خاطرنشان می كنند كه امین ارتباطی غیر از زن اشرافی یا روسپی با زنان نداشته و بنابراین مواضع وی را در محكوم كردن همه زنان مصری زیر سوال می برند. علاوه بر این ، لیلا احمد ، داستان نویس و اصلاح طلب ، در کتاب خود ، زنان و جنسیت در اسلام ، پیشنهاد می کند که تلاش امین برای بی اعتبار کردن حجاب به عنوان دلیل ضعف مصر ، به وضوح یک دیدگاه غربی است. او نشان می دهد كه چگونه غربی ها تمایل دارند از حجاب به عنوان دلیلی برای استعمار ملت های اسلامی استفاده كنند و همبستگی این حجاب را با حقارت نشان دهند. علاوه بر این ، احمد اشاره می کند که زن مصری امین نمی تواند بر بدن خود کنترل داشته باشد اما در عوض از آن برای ساختن ملت استفاده می شود.علاوه بر این ، استاد تاریخ ، مونا راسل بیشتر توصیف امین از زن جدید را به چالش کشید و گفت این زن "یکی از ثمرات جامعه مدرن است". به اعتقاد آنها ، امین تحت تأثیر تحصیلات خارجی و موقعیت طبقه متوسط متوسط بالا قرار داشت که استعمار خارجی را به عنوان یک قاعده برتر می دانست. این شیوه ادغام وی در استعمار خارجی بود که قدرت مصر را در اختیار داشت. نقل قول وی که می گوید "ما امروز از یک عدالت و آزادی برخوردار هستیم که فکر نمی کنم مصر در گذشته و در هر زمان دیگری شاهد آن بوده باشد" گواه این تحسین است. بنابراین ، آنها احساس می کنند که عقاید او بیش از آنکه بر حقیقت باشد ، مبتنی بر سوگیری است.

آثار

تألیفات وی شامل موارد زیر هستند:

• مصریون1894
• تحریر المراه (آزادی زن) ۱۸۹۹
• المراه الجدیده (زن نوین) ۱۹۰۱

منابع

• جعفریان،رسول، «مساله حجاب و تاثیر اندیشه هاى قاسم امین مصرى در ایران»،آیینه پژوهش، شماره 70، 1380ش.
• «قاسم امین» در ویکی پدیا، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1401ش.
• «Qasim Amin»، در ویکی پدیا انگلیسی، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1401ش.