مادری در اندیشه رهبری

اهمیت و کارکرد خانواده با نقش و جایگاه زن، ارتباط مستقیم دارد. به‌گونه‌ای که اگر نقش زن به‌درستی ایفا شود؛ خانواده دستاورد‌های مورد انتظار را به ارمغان خواهد آورد. به‌عبارت دیگر، ارزشمندی نقش زن در خانواده را می‌توان در آثار آن، دریافت و درک نمود:خانواده یک کانون گرم و پُربرکتی است که قوی‌ترین پایه‌های تربیت انسان در این کانون گذاشته می‌شود. در کانون خانواده است که اولین و مهم‌ترین پایه‌های تربیت روحی و فکری بشر بنا نهاده می‌شود. خانه بهترین محیط آسایش جسم و جان است، بهترین کانون رفع خستگی تن و روح است، حقیقی‌ترین فضای صمیمیت است؛ هیچ صمیمیتی در هیچ محیطی به‌قدر خانواده و بین مادر، فرزند، پدر، همسران تصوّر نمی‌شود و وجود ندارد. در چنین کانون مبارکی محور کیست؟ مادر؛ اصل کیست؟ مادر؛ مرکز دایره کیست؟ مادر. مادر، محور خانواده است»

اهمیت و ضرورت

محوریت زن به‌معنای محوریت نقش او در دستاورد‌های خانواده است. به عنوان مثال؛ اگر آرامش‌دهی کارکرد خانواده است، زن محور آن است: «هیچ‌کس هم نگفته که زن در میدان‌های اجتماعی وارد نشود یا مسئولیت نگیرد یا علم پیدا نکند. امّا درعین‌حال مدیر خانواده زن است، محورِ کانونِ خانواده زن است، مهم‌تر از همه‌ی مشاغل زن، مادری، همسری و ایجاد آرامش و سکینه است وَ جَعَلَ مِنها زَوجَها لِیَسکُـنَ اِلَیها؛ مایه‌ی سکونت و آرامش است؛ این خصوصیت زن در اسلام است.»

انحصاری بودن نقش مادری

«من می‌گویم مهم‌ترین نقشی که یک زن در هر سطحی از علم و سواد و معلومات و تحقیق و معنویت می‌تواند ایفاء کند، آن نقشی است که به عنوان یک مادر و به عنوان یک همسر می‌تواند ایفاء کند؛ این از همه‌ی کارهای دیگر او مهمتر است؛ این، آن کاری است که غیر از زن، کس دیگری نمی‌تواند آن را انجام دهد.»انحصار نقش مادری برای زن معطوف به ویژگی‌های فطری و تکوینی اوست. ویژگی‌هایی که نه می‌توان و نه می‌شود بر عهده‌ی دیگری نهاد:« تولیدمثل و تربیت کودک در زمره‌ی کارهای اساسی آفرینش محسوب می‌شود که به‌طور طبیعی زنان عهده‌دار آن هستند و قوام زندگی انسان‌ها در جهان به زنان به همان میزانی است که به مردان وابسته است. » به همین جهت باید توجه داشت که این انحصار پاسخ‌گوی نیاز جامعه‌‌ی بشری نیست، بلکه آگاهی زنان از وجوه گوناگون آن است که این نقش را به سرانجام می‌رساند:« زن بایستی به رسالت عظیم زن و مادر بودن خویش، رسالتی که مرد در آن رسالت با او شریک نیست و اختصاص به خود او دارد، آشنا و واقف شود. »

جایگاه نقش‌های زنانه در سعادت جامعه

اهمیت موضوع زن و خانواده تنها محدود به مباحث نظری نیست. بلکه تصمیم و عمل بر اساس آن تفکرات صحیح و بنیادین؛ سرنوشت یک جامعه را می‌تواند تحت تأثیر قرار ‌دهد: «روز زن و روز ﻣﺎدر ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﻰ اﻧﻄﺒﺎق پیداکرده اﺳﺖ ﺑﺎ روز وﻻدت ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‌ی ﺧﻠﻘﺖ، ﺣﻀﺮت فاطمه‌ی زﻫﺮا ﺳﻼم‌اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ، ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ را توجه دﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت. اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ درزمینه‌ی زن و خانواده و ﻣﺎدر و ﻫﻤﺴﺮ، درﺳﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ، درﺳﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ، ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﻨﺪه‌ی اﻳﻦ ﻛﺸﻮر تضمین‌شده اﺳﺖ.»

قدرت نفوذ مادر

نکته‌ی دیگری که در رابطه با اهمیت نقش مادری، باید به آن توجه نمود؛ میزان اثرگذاری زنان به واسطه‌ی این نقش است. به عبارت دیگر، ظرفیت اثرگزاری بر افراد در قالب نقش مادری این جایگاه‌ را سرشار از ظرفیت تربیتی و راهبری نموده است که نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود: «اما عموماً یک مادر بی‌سواد که معلومات و تجربه¬ای هم ندارد، از نفوذ خاصی برخوردار است که از نوع نفوذ معلم در شاگرد و یا از نوع نفوذ رئیس در مرئوس نیست. نفوذ خاصی است از طرف مادر بر فرزند که تا هنگام پیری مادر استمرار دارد؛ یعنی مادر وقتی‌که بخواهد از روحیه مادری و نفوذ خودش استفاده کند، می‌تواند؛ مگر بعضی از مادران که سست روحیه و سست‌عنصر باشند و نخواهند یا نتوانند آن نفوذ را به کار ببرند. علی‌ای‌حال به‌طور غالب این‌طور است که مادران روی فرزندانشان تأثیر می‌گذارند و حرفشان، اظهار محبتشان و سخنی که در خلال آن اظهار محبت بیان می‌کنند، به مغز مخاطب فرو می‌رود؟»

دشواری نقش مادری

هرچند که مادری یک امر فطری و متناسب با تکوین زن است؛‌ اما نباید سختی و دشواری این نقش نادیده گرفته شود. التفات به ماهیت نقش مادری؛ لزوم توجه به رسیدگی و برطرف نمودن موانع زائد را برجسته و ضروری می‌نماید:«بعضی از کارهای خانه خیلی سخت است. بچه¬داری از آن کارهای سخت است. شما هر کاری را در نظر بگیرید که خیلی دشوار باشد، در مقابل بچه¬داری درواقع آسان است. بچه¬داری هنر خیلی بزرگی است. مردها یک روز هم نمی‌توانند این کار را انجام دهند. زنها با دقت، باحوصله و باظرافت این کار بزرگ را انجام می‌دهند. خدای متعال، در غریزه آن‌ها این توان را قرار داده است. ولی همین بچه¬داری کار سختی است که انسان را فرسوده می‌کند و واقعاً از پا می¬اندازد.»

ملزومات

ارائه‌ی تعاریف صحیح

محوریت نقش زن در خانواده را می‌توان در دو رکن خلاصه نمود، مادری و زن‌خانه‌بودن، که همسری را نیز شامل می‌شود. عدم شناحت صحیح این دو رکن است که افراد را به خطا در انتخاب و عمل می‌کشاند. دو رکنی که باید به درستی تعریف گردد تا به‌درستی شناخته شود:«امروز نیاز جامعه‌ی ما به این است که بداند مادری یعنی چه؟ زنِ خانه بودن یعنی چه؟ کدبانو بودن یعنی چه؟ فاطمه‌ی زهرا با آن شأن و با آن رتبه و با آن مقام و با آن عظمت، یک خانم خانه‌دار است؛ این تحقیر او نیست؛ او که با آن عظمت قابل تحقیر نیست، مگر این عظمت را می‌شود کوچک شمرد؟ این عظمت به‌جای خود محفوظ است، امّا یکی از شئون و یکی از مشاغل همین عظمت عبارت است از همسر بودن یا مادر بودن و خانه‌داری کردن؛ با این چشم به این مفاهیم نگاه کنیم.»

تعالی مادر

محبت و تربیت مسئولانه، نقشی بنیادین در جامعه‌پذیری افراد دارد. از آنجا که مادر، نقش اصلی و اساسی را در این رابطه برعهده دارد می‌توان با ارتقاء سطح ایمان، هوش و سواد مادران جامعه؛‌ این فرایند را مدیریت نمود: «مادر می‌تواند فرزندان را به بهترین وجهی تربیت کند. تربیت فرزند به‌وسیله مادر، مثل تربیت در کلاس درس نیست؛ با رفتار است، با گفتار است، باعاطفه است، با نوازش است، با لالایی خواندن است؛ بازندگی کردن است. مادران با زندگی کردن، فرزند تربیت می‌کنند. هر چه زن صالح¬تر، عاقل¬تر و هوشمندتر باشد، این تربیت بهتر خواهد شد؛ بنابراین برای بالا رفتن سطح ایمان، سطح سواد، سطح هوش بانوان، در کشور باید برنامه¬ریزی شود. »

خانواده محوری

منحصر به‌فرد بودن نقش مادری و دستاورد‌هایی که به‌دنبال دارد این ضرورت را نمایان می‌سازد که زن در هر مرتبه و جایگاهی باید مسئولیت خطیر خود در خانواده را مدنظر داشته و بر اساس آن به عرصه‌های دیگر ورود کرده و فعالیت نماید: «شغل اصلی زن شغل همسری و مادری است؛ ولی بعضی خیال می‌کنند این اهانت به زن است. مهم‌ترین کاری که زن می‌تواند بکند، کار مادری است. البته در مواردی شاید کارهای اجتماعی زنان واجب عینی و یا کفایی نیز باشد؛ اما در همه حال خانم‌ها باید فعالیت اجتماعی¬شان را با حفظ جنبه مادری¬شان بکنند و الگویشان حضرت فاطمه زهرا باشد.»ارتباط برقرار نمودن میان مسئولیت‌ها و دست‌یابی به حقوق فردی و اجتماعی نه‌تنها غیر ممکن نیست بلکه نمونه‌های بسیاری در این رابطه وجود دارد و تنها دقت نظر همراه با همت بالای زن مسلمان را می‌طلبد: «وظیفه‌ی ﻣﺎدری، ﻣﺎدر ﺷﺪن ﻛﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮی اﺳﺖ از ﻫﻤﺴﺮ ﺑﻮدن و ﻛﺪﺑﺎﻧﻮ ﺑﻮدن، این‌یک وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﻧﺪارد، ﺧﻴﻠﻰ از خانم‌های ﺑﺰرگ و ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﻌﺮوف دﻧﻴﺎ، ﭼﻪ ازلحاظ ﻋﻠﻤﻰ، ﭼﻪ ازلحاظ ﺳﻴﺎﺳﻰ، ﻣﺎدران ﺧﻮﺑﻰ ﻫﻢ در ﺟﺎی ﺧﻮدش ﺑﻮدﻧﺪ، ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮﺑﻰ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ، ﻛﺪﺑﺎﻧﻮﻫﺎی ﺧﻮﺑﻰ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ.»

تربیت کارویژه مادری

«این رشته¬های به‌شدت رقیق و نازک اعصاب کودک را فقط سرانگشت ظریف و لطیف مادر است که می‌تواند از هم جدا کند که عقده به وجود نیاید، گره به وجود نیاید؛ هیچ‌کس دیگر نمی‌تواند، یعنی هیچ انسان دیگری که از جنس زن نباشد نمی‌تواند؛ این کار، کار زنانه است؛ یعنی برخی از کارکردها به‌قدری همراه باظرافت است که انسان استعجاب می‌کند از قدرت الهی که چطور این توانایی بالا را همراه باظرافت به زنان عنایت کرده.» همین ظرفیت است که این اعتراف را به دنبال دارد:« مادر می‌تواند فرزندان را به بهترین وجهی تربیت کند. » البته باید توجه داشت که زنانه انگاشتن تربیت فرزندان به معنای نادیده‌انگاری نقش و تاثیر‌گزاری پدران در این امر نیست:« اﻳﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻧﺪ ﻛﻪ به‌طور ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺤﻤﻴﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد آن‌ها ﺗﺼﻨّﻌﻰ به‌کار ﺑﺒﺮﻧﺪ، به‌طور ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﺤﺘﻮای ذﻫﻦ و ﻓﻜﺮ و ﻋﻤﻞ و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و اﻋﺘﻘﺎدات و ﻣﻘﺪّﺳﺎت و این‌ها را ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪی ﻣﻨﺘﻘﻞ می‌کنند. »

کیفیت تربیت مادرانه

تربیت، ذات مادری‌ است. به‌عبارت دیگر تمام معنای مادری،‌تربیت است. به‌گونه‌ای که نمی‌توان ساحت مادری را از ساحت تربیت جدا در نظر گرفت. در این نظریه تربیت فرزند با سطح آگاهی، اعتقادی و رفتاری مادرپیوندی عمیق و رابطه‌ای مستقیم خواهد داشت: «تربیت فرزند به‌وسیله مادر، مثل تربیت در کلاس درس نیست؛ با رفتار است، با گفتار است، باعاطفه است، با نوازش است، با لالایی خواندن است؛ بازندگی کردن است. مادران بازندگی کردن، فرزند تربیت می‌کنند. هر چه زن صالح¬تر، عاقل-تر و هوشمندتر باشد، این تربیت بهتر خواهد شد؛ بنابراین برای بالا رفتن سطح ایمان، سطح سواد، سطح هوش بانوان، در کشور باید برنامه¬ریزی شود.»

کمیّت تربیت مادرانه

«مادری» با تمام مراتب «ناخودآگاهی» خویش،‌ برای منشأ اثر بودن در مراتب بالاتر باید در ساختاری «خوآگاه» دنبال گردد. به‌عبارتی دستاورد‌های مادری، گاه می‌تواند فراتر از تربیت یک فرد در نظر گرفته شود و آینده‌ی یک ملت را رقم زند. علاوه‌‌برآن «مادری‌خودآگاه» این توان را به زن می‌دهد تا میان مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خود تناسب برقرار نماید:«علت اینکه اسلام این‌قدر به نقش زن در داخل خانواده اهمیت می‌دهد، همین است که زن اگر به خانواده پایبند شد، علاقه نشان داد، به تربیت فرزند اهمیت داد، به بچه¬های خود رسید، آن‌ها را شیر داد، آن‌ها را در آغوش خود بزرگ کرد، نسل‌ها در آن جامعه، بالنده و رشید خواهند شد. این هنر زن است و منافاتی هم با درس خواندن و درس گفتن و کار کردن و ورود در سیاست و امثال این‌ها ندارد. » باتمام ظرفیت‌ها و توانمندی منحصر به فرد زنان درامر پرورش و تربیت فرزند؛‌ نمی‌توان این رسالت را به ایشان تحمیل نمود چراکه مادری بر التزامی آگاهانه استوار است. بااین‌وجود نظام ارزشی نظام جمهوری اسلامی، ضمن ارج نهادن به سلایق و علایق زنان ایرانی، باید «مادری» را در صدر ارزش‌ها نگاه دارد:«ﻣﺎ معتقدیم ترکیب آﻓﺮﻳﻨﺶ زن، او را ﺑﺮای ﺑﺮداﺷﺘﻦ این ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ آﻣﺎده می‌کند. ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﺑﺮای زن اﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻳﺎ نخست‌وزیر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻓﺘﺨﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺧﻮدش را ﮔﺮم اداره ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘّﻪ اﮔﺮ در آن ﺣﺎل ﺗﻮاﻧﺴﺖ وزﻳﺮ و نخست‌وزیر ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻰ ﻧﺪارد و اﻳﻦ ﻫﻢ ﺷﺮﻓﻰ و اﻓﺘﺨﺎری ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ و ﻫﺮﮔﺰ زن را ﻣﺠﺒﻮر نمی‌کنیم ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ بروی ﺷﻮﻫﺮ ﻛﻨﻰ، بچه‌هایت را اداره ﻛﻨﻰ و ﻳﺎ خانوادهای را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻰ. ﻟﺬا اﮔﺮ خود زن ﺗﺮﺟﻴﺢ داد خانواده ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺎﻧﻪ اداره ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ بچه‌هایش را ﺑﻪ داﻳﻪ ﻳﺎ ﭘﺮورﺷﮕﺎه ﺑﺴﭙﺎرد و ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮش دﺳﺘﻮر دﻫﺪ ﻛﻪ از رﺳﺘﻮران ﻏﺬا ﺑﻴﺎورد و ﺧﻮدش ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﺮود مدیرکل ﻓﻼن اداره و وزﻳﺮ ﻓﻼن وزارﺗﺨﺎﻧﻪ، ﻳﺎ مسئول ﻓﻼن ﮔﻮﺷﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺸﻮد، دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ او ﻓﺸﺎر نمی‌آورد ﻛﻪ ﺗﻮ ﺣﻖّ ﻧﺪاری اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻰ، ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻖّ دارد اما به‌عنوان ارزش در ﻧﻈﺎم ارزﺷﻰ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺮﺟﻴﺢ را می‌دهیم ﺑﻪ آن ﻛﺎر اﺻﻠﻰ زن ﻳﻌﻨﻰ ﺣﻔﻆ ﻛﺎﻧﻮن خانواده و ﮔﺮم نگاه‌داشتن آن و ازنظر ﻣﺎ اﻳﻦ از ارزش ﺑﺎﻻﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. »

دستاوردهای مادری

«زن رکن اساسی و عنصر اصلی خانواده است و اسلام برای نقش زن در داخل خانواده اهمیت فراوانی قائل است. مادرانی که تربیت فرزند در آغوش پرمهر و عطوفت خود را به بهانه انجام کارهای دیگر رها می‌کنند، مرتکب اشتباه می‌شوند. بهترین روش تربیت انسان آن است که در آغوش پرمهر و محبت مادر پرورش پیدا کند و زنانی که فرزند خود را از این موهبت الهی محروم می‌کنند، درواقع به زیان خود و فرزند خویش و جامعه اقدام کرده‌اند.» دستاورد‌های «مادری» یک دستاورد منحصر به‌فرد بوده که بی‌بدیل و غیر قابل دست‌یابی در خارج از این نقش است. بقای نوع بشر، رشد و بالندگی استعداد‌های درونی،‌ حفظ سلامت روحی جامعه و آرامش بخشی به اعضای خانواده قله‌های فرایند مادری است که تنها از عهده‌ی زنان برمی‌آید:«من می‌گویم مهم‌ترین نقشی که یک زن در هر سطحی از علم و سواد و معلومات و تحقیق و معنویت می‌تواند ایفاء کند، آن نقشی است که به عنوان یک مادر و به عنوان یک همسر می‌تواند ایفاء کند؛ این از همه‌ی کارهای دیگر او مهمتر است؛ این، آن کاری است که غیر از زن، کس دیگری نمی‌تواند آن را انجام دهد. گیرم این زن مسئولیت مهم دیگری هم داشته باشد - داشته باشد - اما این مسئولیت را باید مسئولیت اول و مسئولیت اصلی خودش بداند. بقای نوع بشر و رشد و بالندگی استعدادهای درونی انسان به این وابسته است؛ حفظ سلامت روحی جامعه به این وابسته است؛ سَکن و آرامش و طمأنینه در مقابل بیقراری‌ها و بی‌تابی‌ها و تلاطم‌ها به این وابسته است؛ این را نباید فراموش کنیم. این هنری نیست که زن کار مردانه را تقلید کند؛ نه، زن یک کار زنانه دارد که ارزش آن از هر کار مردانه‌ای بیشتر است.»

جستارهای وابسته

• حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• خشونت و ظلم به زن در اندیشه‌ آیت‌الله خامنه‌ای
• کارکردهای تشکیل خانواده در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• مساله خانواده در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• حقوق و وظایف خانوادگی(زن و مرد)در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

منابع

• KHMENEI.IR
• بانکی پور فرد،محمد حسین،مجموعه 5 جلدی نقش و رسالت زن، در بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی،انتشارات انقلاب اسلامی،1391