مرتضی مطهری

مرتضی مطهری

اطلاعات شخصی
زاده	۱۳ بهمن ۱۲۹۸؛فریمان، خراسان
درگذشت	۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ (۵۹ سال)تهران
محل سکونت	تهرا، قم
فرزندان	۷
همسر	اعظم (عالیه) روحانی[۱]
خدمات
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده‌امامی
تحصیلات	حوزوی و دانشگاهی
محل تحصیل	حوزه علمیه قم، دانشگاه تهران
وب سایت	motahari.ir
استادان	آیت الله بروجردی، آیت الله خمینی، محقق داماد،سید محمدحسین طباطبائی ....
مرتبه علمی	آیت الله

شهید مطهری در کنار علامه طباطبایی

مرتضی مطهری؛ مشهور به شهید مطهری یا استاد مطهری، متفکر و نویسنده شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان علامه طباطبائی و امام خمینی.

شهیدمطهری از افراد تأثیرگذار و از رهبران فکری انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. وی ریاست شورای انقلاب را تا روز شهادت بر عهده داشت.پیش از انقلاب اسلامی، مبارزات فکری مطهری در مقابله با جریانات فکری مارکسیستی در ایران نقش قابل توجهی در رویگردانی جوانان از این تفکرات داشت. او از بنیان‌گذاران حسینیه ارشاد است.مطهری آثاری متعددی در کلام و فلسفه اسلامی نوشته است. روزآمدسازی و تبیین آموزه‌های اسلام و تشیع، از ویژگی‌های فعالیت‌های فکری مطهری است. مطهری، آموزه‌های اسلامی را که قبلاً در قالب بیاناتی پیچیده ارائه می‌شد، به سبک ویژه خود، به صورت آسان و با زبان روز در اختیار مخاطبان قرار می‌داد. کتاب‌های او در موضوعات مختلف دینی بارها به زبان‌های مختلف منتشر شده است.

زندگی‌نامه

استاد شهيد آيت الله مطهري در 13 بهمن 1298 هجري شمسي در فريمان واقع در 75 کيلومتری شهر مقدس مشهد در يک خانواده اصيل روحانی چشم به جهان گشود. محمدحسین مطهری٬ پدر شهید مطهری روحانی مورد احترام مردم در فریمان و از شاگردان آخوند خراسانی بود. استاد شهید گفته است اوّلین بار ایمان و تقوا و عمل صالح و راستی «معظّم له» مرا به راه راست آشنا ساخت. وی در سال ۱۳۵۰ش درگذشت. گویی مادر شهید مطهری نیز در طب سنتی مهارتی داشت و به معالجه زنان روستای فریمان می‌پرداخته‌ است. چنان که شهید مطهری از پدر خود با عنوان طبیب روحانی و از مادرش با عنوان طبیب جسمانی یاد کرده‌ است. شهید مطهری مقدمات را نزد پدرش فرا گرفت و از ۱۳ سالگی (سال ۱۳۱۱ش) در حوزه علمیه مشهد مشغول به تحصیل شد. در سال ۱۳۱۶ش او به قم رفت و حدود ۱۵ سال در آنجا اقامت نموده از درس اساتید آنجا همچون آیت الله بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبائی استفاده نمود. پس از آن چنانکه همسرش تصریح کرده، به دلایل معیشتی، قم را ترک کرده و به تهران مهاجرت کرد. مرتضی مطهری در سال ۱۳۳۱ش ازدواج کرد. فرزندان او سه پسر و چهار دخترند. مشهورترین فرزند او علی مطهری است که دو دوره نماینده مجلس شورای اسلامی شده است. محمد مطهری دیگر فرزند مطهری، تحصیل‌ کرده حوزه علمیه قم است و در دانشگاه تورنتوی کانادا تا دکترای فلسفه دین تحصیل کرده است. علی اردشیر لاریجانی، رییس سابق مجلس شورای اسلامی در ایران، یکی از دامادهای مطهری است.

دیدگاه

نگرش شهیدمطهری به مسايل زنان، ديدگاه اعتدالی است كه نه بر مبناي تجددگرايي محض است و نه مبتني بر نگرش سنتي محض. وي علاوه بر نقد وضعيت زن در عصر حاضر به نقد وضعيت زن در جهان گذشته نيز می‌پردازد؛ زيرا معتقد است، زن در جهان گذشته به دليل غفلت از انسانيتش مورد اجحاف قرار گرفته است. اين سخن نقد عمومي مطهري به ديدگاه سنتي است.

بر اين اساس، مطهري مسأله زن را در عصر كنوني نه رهايي زن در معنايي ليبرالي، بلكه در خانواده مي‌داند و نقطه عطف بحث خود از جنبش زنان را در كشورهاي اسلامي، حقوق طبيعي خانواده معرفي مي‌كند. از اين رو، مبناي تمامي تعاليم جنسي و جنسيتي وي از قبيل حجاب، ميراث، خواستگاري، ازدواج و...، بر اساس اين حقوق تفسير مي‌شود. اما درك اين حقوق خود مبتني بر فهم مفهوم «طبيعت» يا «فطرت» است .

مطهري در مقدمه‌ا‌ي كه به كتاب نظام حقوق زن در اسلام در سال 1353 نگاشت، جهت‌گيري خويش را درباره‌ي مسايل زنان به خوبي نشان داد. وي در آنجا اساسي‌ترين مسأله زن را در جامعه معاصر، نظام حقوق خانواده معرفي كرده و پس از تأكيد بر توجه به اقتضائات جهان معاصر، انحراف جنبش‌هاي فمينيستی معاصر را نشان مي‌دهد. مطهری معتقد است اسلام با قوانين ثابت و متغيري كه دارد، با توسعه، تمدن و فرهنگ سازگار است و مي‌تواند با وضعيت متغير زن معاصر انطباق يابد.

اسلام از چند روش مي‌تواند به اين مهم دست يابد: نخست اينكه شاخص‌هايي را براي سير بشر ترسيم مي‌كند كه آنها از سويي مسير و مقصد وضعيت مطلوب زن را ارايه مي‌كند و از سوي ديگر انحراف‌ها و تباهي‌هاي وضعيت موجود را نشان مي‌دهد. دومين ويژگي، مربوط به دسته‌بندي قوانين به دو دسته‌ي ثابت و متغير است. اين احكام بر حسب دو گونه نياز آدمي وضع شده است. اسلام علاوه بر اينكه داراي يكسري اصول ثابت است، درباره‌ي نيازهاي دگرگون‌پذير انسان، حالت متغيري اتخاذ كرده و در نتيجه اين ارتباط، آن اصول ثابت در هر وضعي از اوضاع كنوني قانون فرعي خاصي را به وجود مي‌آورد.

سومين خصوصيتي كه به اسلام امكان انطباق تعاليمش با دنياي معاصر را مي‌دهد، رعايت درجه مصالح موجود در دستورهاي آن است. اسلام به كارشناسان اسلامي اجازه داده است كه با سنجش اهميت مصلحتهاي گوناگوني كه در خلاف جهت يكديگر پيرامون زندگي زنان پديد مي‌آيند و با توجه به راهنمايي‌هاي خود اسلام درباره‌ي اين سلسله مراتب مصالح، آن مصلحت را كه مهم‌تر است، انتخاب كنند و در نهايت آخرين ويژگي احكام اسلام، مربوط به قوانيني است كه «حق وتو» دارند.

اين قوانين در وضعيتهاي ضروري و حرجي زنان، احكام ثابت زنان را تعليق مي‌كنند.علاوه بر ويژگيهاي مربوط به احكام، دو امر ديگر نيز در مطالعات اسلامي زنان تأثير اساسي دارد: نخست اختيارات حاكم اسلامي در حل مسايل و معضلات زن معاصر و ديگري اصل اجتهاد. بنابراين، مسايل زنان در نزد مطهري ضمن ركون به اقتضائات دنياي معاصر، مي بايست به قوانين اسلام به يكي از صورت‌هاي ممكن منقاد باشد.

اساتید

مطهری نزد آیت‌الله صدوقی، کتاب «مطول» را فرا گرفت و در محضر آیت‌الله مرعشی نجفی، «شرح لمعه» را بیاموخت. او هم‌چنین از استادانی بزرگ همانند آیت‌الله سید صدرالدین صدر، سید محمدرضا گلپایگانی، سید احمد خوانساری، سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت کوه کمری، سید محمد محقق یزدی، معروف به داماد انگجی و میرزا مهدی آشتیانی در علوم گوناگون بهره‌مند شد.

دیدار با عالم ربانی حاج میرزا علی آقا شیرازی اصفهانی، مرتضی را وارد دنیایی جدید و شگفت‌انگیز کرد. حاج میرزا علی آقا با نهج البلاغه می‌زیست، با آن تنفس می‌کرد و روحش با این کتاب همدم و جمله‌های گرانقدر آن، ورد زبانش بود. و مهم‌تر آن‌که به هر آن‌چه می‌دانست عمل می‌کرد و راستی که مرد حقیقت و معنویت بود. مطهری، تحصیل رسمی علوم عقلی و فلسفی را در سال ۱۳۲۳ ش آغاز کرد.

او بحث حکمت از «شرح منظومه» حکیم سبزواری و مبحث نفس از «اسفار اربعه» صدرالمتألهین شیرازی را در محضر امام خمینی آموخت. وی بعد از ورود آیت‌ الله بروجردی به قم، در درس فقه و اصول ایشان شرکت کرد و از بحث‌های مجتهدپرور او بهره‌مند شد. او پیش از رسیدن به مرحله اجتهاد، از آیت‌الله بروجردی تقلید می‌کرد. مطهری، درس اصول فقه را از «مباحث عقلیه» به‌طور خصوصی از حضرت امام خمینی فرا گرفت و راز و رمز اجتهاد را از ایشان آموخت. در سال ۱۳۲۹ ش، استاد مطهری در محضر درس استاد علامه سید محمدحسین طباطبایی حاضر شد و مبحث «الهیات» از کتاب شفا (تألیف ابوعلی سینا) را از آن حکیم بزرگ بیاموخت. او هم‌چنین از حاضران جلسات هفتگی‌ خصوصی‌ای بوده که علامه طباطبایی، مقالات فلسفی خود را در آن ارائه می‌کرده است. کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» با حواشی مطهری، حاصل جلسات مذکور بوده است.

فعالیت‌های دینی و اجتماعی

مرتضی مطهری سال ۱۳۳۱ش از قم به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه سپهسالار (دانشگاه شهید مطهری فعلی) و مدرسه مروی تدریس کرد. نخستین اثرش یعنی شرح کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم (اثر استادش سید محمدحسین طباطبائی) را در سال ۱۳۳۲ منتشر کرد و از سال ۱۳۳۴ به تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران مشغول شد. مطهری در طول این سال‌ها با گروه فدائیان اسلام ارتباط داشت.

• راه‌اندازی حسینیه ارشاد

اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد به کمک چند تن از همفکران در سال ۱۳۴۶ شمسی، یکی از مهم‌ترین کارهای مطهری دانسته شده است.

• تدریس در حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران

مطهری در طول سال‌های دهه ۱۳۵۰ شمسی، به توصیه امام خمینی هفته‌ای دو روز به قم عزیمت کرده و به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و همزمان در تهران نیز سلسله جلسات درسی در منزل و غیره تشکیل می‌داد. مطهری در سال‌های ۱۳۵۱- ۱۳۵۳ش در مسجد الجواد، مسجد جاوید و مسجد ارک و دیگر مراکز دینی تهران سخنرانی می‌کرد تا این که در سال ۱۳۵۴ش ممنوع المنبر شد. رژیم شاه در سال ۱۳۵۵ش مطهری را (به بهانه درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات) از دانشکده الهیات بازنشسته کرد.او همچنین برخی از دروس حوزه‌های علمیه مانند شرح منظومه، شرح مطالع الانوار فی المنطق، شرح تجرید در کلام و مکاسب و کفایه الاصول را تدریس کرده است.

• همکاری و عضویت در جامعه روحانیت مبارز تهران

در همین سال 1355 با همکاری چند تن از روحانیان تهران، جامعه روحانیت مبارز تهران را بنیان‌گذاری کرد.

• نقش‌آفرینی در انقلاب اسلامی

مطهری در سال ۱۳۵۶ در برگزاری چهلم شهادت مصطفی خمینی در مسجد ارک تهران نقش اصلی را داشت و امام خمینی در نامه‌ای از او خواست که از کسانی که در مسجد ارک حضور داشتند، تشکر نماید. بعد از اوج‌گیری مبارزات مردم ایران علیه نظام پادشاهی پهلوی در سال ۱۳۵۷ش و استقرار امام خمینی در پاریس به آنجا رفت و مسئولیت تشکیل شورای انقلاب اسلامی را از طرف امام خمینی به عهده گرفت. وی هم‌چنین هنگام بازگشت امام خمینی از تبعید به ایران، عهده‌دار مسوولیت کمیته استقبال از ایشان بود و در روز ورود امام به ایران قبل از سخنرانی ایشان در بهشت زهرا سخنرانی کوتاهی ایراد کرد.

آثار

استاد مطهری، آثار بسیاری نگاشته‌اند که فهرست‌وار ذکر می‌کنیم.

• مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی.
• آشنایی با قرآن.
• اسلام و مقتضیات زمان.
• انسان کامل.
• پیرامون انقلاب اسلامی.
• پیرامون جمهوری اسلامی.
• تعلیم و تربیت در اسلام.
• توحید.
• نبوت.
• معاد.
• حماسه حسینی.
• خدمات متقابل اسلام و ایران.
• عدل الهی.
• داستان راستان.
• سیری در نهج البلاغه.
• سیری در سیره نبوی.
• سیری در سیره ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
• شرح مبسوط منظومه.
• علل گرایش مادّیگری.
• فطرت.
• فلسفه اخلاق.
• فلسفه تاریخ.
• گفتارهای معنوی.
• مسأله حجاب.
• نظام حقوق زن در اسلام.
• قیام و انقلاب مهدی (عج).

برخی از آثار منتشر نشده استاد عبارتند از:

• شرح منظومه (به زبان عربی به قلم حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی شریعت‌مداری).
• آشنایی با قرآن (جلدهای ۵ تا ۱۵)؛ فلسفه تاریخ (جلدهای ۲ تا ۴).
• مسأله بردگی در اسلام.
• پانزده گفتار.
• توکل و رضا.
• انسان‌شناسی.
• حاشیه بر تفسیر المیزان؛ و ...

شهادت

مرتضی مطهری ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ش، شب‌هنگام زمانی که از شرکت در جلسه‌ای در منزل دکتر سحابی باز می‌گشت، به دست اعضای گروه فرقان ترور شده و به شهادت رسید.[۴۵] پیکر استاد شهید در صبح پنج‌شنبه ۱۳ اردیبهشت با تشییع باشکوهی از دانشگاه تهران به قم منتقل شده وآیت الله گلپایگانی برجناره وی نماز خواند[نیازمند منبع] و در مسجد بالا سر مرقد مطهر حضرت معصومه(س) نزدیک مرقد آیات عظام حائری، صدر، خوانساری، دفن شد.

مطهری از نگاه شخصیت‌های بزرگ

• امام خمینی

«مطهری که در طهارت روح و قوت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود مفت و به ملا اعلی پیوست لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی اش نمی‌رود.» «…تسلیت در شهادت مردی که در اسلام شناسی و فنون مختلفه اسلام و قرآن بی نظیر بود».

• علامه طباطبایی

«مرحوم مغفور مطهری که دانشمندی بود متفکر و محقق دارای هوش سرشار و فکری روشن و ذهنی واقع بین. تألیفانی که از خود به یادگار گذاشته و تحقیقاتی که در اطراف مقاصد علمی و برهانی نگاشته و در لابلای کتاب هایش به چشم می‌خورد، اعجاب‌آور است.»

• آیت‌الله خامنه‌ای

«آقای مطهری در پیروزی این انقلاب بلکه در به وجود آوردن این انقلاب هم نقش بسیار داشتند…»

«مرحوم مطهری جزو شخصیت‌ها و پیش روان کاروان تقریب روحانی و دانشجو بود که با قوت و صلابت شخصیت علمی اش، مخاطبان خودش را متواضع کرده بود.»

• آیت‌الله مشکینی

«ایشان یک اسلام‌شناس و درک‌کننده اسلام راستین بود و چون عقاید و عمل و اخلاق و روش و فروع را خوب درک می‌کرد… قهراً عده‌ای با مرحوم مطهری مخالفت داشتند و حداقل سه تیپ با ایشان مخالفند: تیپ اول مادیون ضد الهیون، تیپ دوم آقایان التقاطی و تیپ سوم ملی گرایان.»

منابع

• ویکی شیعه

• مرتضی مطهری
• https://fa.wikifeqh.ir
• https://www.pasokh.org/fa/Article/View
• https://www.beytoote.com/scientific/scientist/biography-martyr-motahari.html
• https://wiki.ahlolbait.com
• https://hawzah.net/fa/Search/?SearchText
• پزشکی، محمد،صورتبندي مطالعات زنان در جهان اسلام (1)،پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم