مهرانگیز دولتشاهی
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | 1296؛ اصفهان |
| درگذشت | مهر1387 (91 سال)؛پاریس |
| محل سکونت | تهران |
| همسر | مظفر پیروز |
| خدمات | |
| تحصیلات | دکتری علوم اجتماعی و سیاسی |
| محل تحصیل | آلمان دانشگاه هایدبرگ |
| شغل | سفیر ایران در دانماک |
| حرفه | روزنامه‌نگاری |
مهرانگیز دولتشاهی؛ فرزند محمدعلی میرزا شکوه‌الدوله، وزیر اسبق پست، تلگراف و تلفن و مادرش اخترالملوک هدایت (خواهر صادق هدایت) دختر اعتضادالملک (هدایت قلی) هدایت است. مهرانگیز در سال ۱۲۹۶ش در تهران متولد شد. به روایت اسناد تاریخی او از پیروان فرقه بهائیت است. طبق روایت ساواک وی مروج فرهنگ غرب در راستای اهداف دین‌زدایی رژیم پهلوی بود و به پاس این خدمت نشان‌های تاج‌گذاری و درجه ۲ سپاس دریافت کرد. او در سال ۱۳۸۱ کتابی به نام "جامعه، دولت و جنبش زنان ایران" نوشت که یکی از اسناد مهم تاریخ فعالیت زنان ایران است. این کتاب از آخرین نوشته‌های مهرانگیز دولتشاهی است.
زندگی‌نامه
مهرانگیز دولتشاهی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه زرتشتیان و متوسطه را در مدرسه آمریکایی‌ها به پایان رساند و سپس برای ادامه تحصیل راهی آلمان شد. در ۱۳۱۸ش با مهندس انصاری، رئیس اسبق بنگاه مستقل برق ازدواج کرد. او که در سال ۱۳۲۰ش به اتفاق همسرش به آلمان سفر کرده بود تا کارخانه ذوب آهن را تحویل بگیرد، به لحاظ همزمانی سفرش با جنگ جهانی دوم مدت ۵ سال در آن‌جا توقف کرد و با استفاده از این فرصت در دانشکده علوم هایدنبرگ به تحصیل پرداخت و پس از اخذ مدرک دکترای فلسفه و علوم اجتماعی، به ایران مراجعت کرد. دولتشاهی در ۲۹ مهر ۱۳۸۷ در پاریس درگذشت.[۱]
فعالیتهای اجتماعی
- احداث جمعیت خیریه زنان شهرداری در سال 1325
- تشکیل بخش زنان حزب دموکرات در سال 1325 و عضویت در شورای مرکزی حزب
- عضو هیئت تحریریه روزنامه حزب
- عضو کمیته تعلیم و تربیت سازمان شاهنشاهی از 1326 تا 1328
- رئیس قسمت آموزش اجتماعی در بنگاه عمران کشور از 1333 تا 1335؛ سفر به هند به جهت تهیه گزارشی از پیشرفت‌های عمران روستایی هند و تطبیق آن با ایران
- تاسیس «جمعیت راه‌نو» در سال 1334 :که در زمینه زنان فعالیت می‌کرد. او به مدت 7 سال ریاست این جمعیت را به عهده داشت.
- عضو مؤسس حزب ایران نوین و عضو هیئت اجرایی شورای مرکزی آن حزب و مؤسس شعبه حزب در کرمانشاه.[۲]
- ایجاد کانون خدمات جمعیت در جنوب تهران در سال 1335
- عضو جمعیت خیریه فرح پهلوی از سال 1338
- تاسیس نمایشگاه بین المللی فعالیت زنان با شرکت 30 کشور آسیایی و اروپایی [۳]در سال 1339 تحت حمایت فرح پهلوی
- رفتن به استانبول در سال 1339 به نمایندگی از طرف شورای عالی زنان
- عضو مؤسس شورای عالی جمعیت‌های زنان و دبیر این شورا از سال 1340 تا 1342 [۴].
- خزانه‌دار انجمن حمایت از زندانیان از 1340 تا 1344
- بنیانگذار شعبه شیر و خورشید سرخ کرمانشاه در سال 1346
- عضو مؤسس و خزانه‌دار جمعیت ملی مبارزه با سرطان در سال 1351
- نائب رئیس شورای بین‌المللی زنان در سال 1345
- شرکت در کمیته اجرای شورای بین‌المللی زنان: به جهت شرکت در این کمیته به کشورهای ایتالیا، اسراییل، آلمان و شوروی مسافرت نمود.
طبق روایت ساواک وی مروج فرهنگ غرب در راستای اهداف دین زدایی رژیم پهلوی بود و به پاس این خدمت نشان‌های تاج‌گذاری و درجه ۲ سپاس دریافت کرد.
جمعیت راه‌نو
خانم دولتشاهی در دهه 30 فعالیت خود را باتشکیل "جمعیت راه‌نو" در قالب خیریه آغاز کرد. و به تدریج در 9 شهرستان شعبات خود را تاسیس نمود. جمعیت راه‌نو، تشکلی مستقل بود که در سال 1345 با سازمان زنان ادغام شد.[۵]
یکی از چالش برانگیزترین فعالیتهای دولتشاهی، راه‌اندازی جمعیت راه‌نو بود. او با راه‌اندازی این جمعیت دست به یک کنش اجتماعی زد که در آن سال‌ها چندان متداول نبود. راه و مشی او یک کنش اجتماعی ـ مدنی بود بی‌آنکه از دولت کمکی بخواهد. اگر چه تعامل او با زنان اجتماع، خود سازوکاری را فراهم می‌کرد که دولت به کمک او آید، این تعامل حتی به لایه‌های دیگر اجتماع سوق یافت. روحانیون بخش دیگری از جامعۀ آن زمان بودند که در تعامل با این جمعیت قرار گرفتند. این جمعیت هدف خود را ارتقای سطح فرهنگی زنان و وارد کردن آنان به پست‌های مدیریت و سمت‌های سیاسی اعلام می‌کرد. همچنین فعالیت‌هایی در جهت اصلاح قوانین مدنی و حقوقی به نفع زنان داشت. و طرح جدیدی به مجلس شورای ملی در سال ۱۳۴۳ برای برابری حقوق مدنی با مردان ارائه داد. دولتشاهی از دفتر فرح دیبا تا حوزه‌های علمیه و دفتر آیت‌الله العظمی بروجردی و دیدار با سید موسی صدر در پی جلب حمایت از فعالیتهای خود بود. [۶]
مهرانگیز دولتشاهی در سال ۱۳۳۴ در سی ام فروردین ماه رسما تشکیل این جمعیت را اعلام کرد. رفته رفته دفتری تهیه کرده و مورد حمایت ارگان‌های رسمی قرار گرفتند تا اینکه در شهرستان‌ها شعبه‌هایی دایر شد. زنان این جمعیت باز مانند دوران رضاخان غالباً غیر محجبه بوده و خواستار ترقی و سعادت زن در جامعه بودند. در این جمعیت زنان تحصیل‌کرده هم عضویت داشتند و به تدریج عضوگیری در تهران و شهرستان‌ها انجام دادند.
با این همه می‌توان گفت جمعیت راه‌نو محرکی شد برای تشکیل جمعیت‌های دیگر به همان سبک و سیاق دوران رضاخانی و در کنار گام‌های مثبتی که در راه بهبود وضعیت زنان برداشتند زیر سایه دربار و در راستای فرنگی نمودن جامعه بسیار مؤثر واقع شدند. خانم دولتشاهی به عنوان بنیانگذار این جمعیت هدف از تأسیس آن را چنین بیان کرده: «من در سال ۱۳۳۴، البته در این یک سال، یک سال و نیمی که وارد شده بودم خیلی تماس گرفتم که دانشگاه‌ها چه کار می‌کنند، سازمان‌ها چه هست… بین دو سفر آلمان، آن انجمن و معاونت شهر تهران را درست کرده بودیم. باز هم با آنها تماس می‌گرفتم برای بعضی کارهای خیریه. ضمناً با تماس‌هایی که با همدیگر می‌گرفتیم، دیدم که لازم است ما یک جمعیت جدید و مدرن‌تر از آنهای دیگر را باید به وجود بیاوریم و بیشتر برویم دنبال حقوق زن و شناساندن زن در اجتماع.» [۷] [۸]
در ادامه مصاحبه خانم دولتشاهی که به تشریح عملکرد جمعیت راه‌نو پرداخته تناقض‌هایی در گفتار وی به وضوح قابل مشاهده است که با هدف شکل‌گیری این جمعیت منافات دارد. از جمله این عملکردها مبادرت جمعیت به برگزاری جشن ۱۷ دی که سالروز کشف حجاب دوران رضاخانی می‌باشد. دولتشاهی می‌گوید: «یکی از چیزهایی که برایتان نگفتم این بود که در سال ۱۳۳۴ که جمعیت راه نو تأسیس شد، سال‌ها بود که جشن ۱۷ دی را نمی‌گرفتند؛ بعد از ۱۳۲۰ یک مشت آخوندبازی و این‌ها که شده بود، دیگر ترسیده بودند و ۱۷ دی را نمی‌گرفتند. آن سال ۱۳۳۴ ما تصمیم گرفتیم که جشن ۱۷ دی را بگیریم… اصلا معرفی جمعیت راه‌نو توی اجتماع با جشن ۱۷ دی شد. از همان سال دیگر جشن ۱۷ دی را می‌گرفتیم؛ جمعیت‌های دیگر هم می‌گرفتند.» [۹] همان‌طور که ملاحظه می‌شود جشن کشف حجاب صرفا یک اقدام بر صحه گذاشتن عملکرد شاهی بود که به زور سرنیزه قصد غربی کردن ایران را داشت و در راستای تحقق این اقدام چه بسیار زنانی که جان دادند و حقوق ایشان نه از طرف این جمعیت و نه از طرف جمعیت‌های دیگر، احقاق نشد. جشن ۱۷ دی به نوعی اعلام حمایت این جمعیت از اقدامات دربار بود.
سوابق شغلی
- نماینده ایران در سمینار حقوق زن در مسکو در سال 1335
- نماینده ایران در کنفرانس سازمان ملل متحد برای سازمان‌های غیردولتی در رم در سال 1336
- ناظر ایرانی کمیسیون حقوق زن سازمان ملل در ژنو در سال 1340
- عضو نمایندگی ایران در کنفرانس کار در ژنو در سال 1343
- عضو هیئت ایرانی در کمیسیون حقوق زن در سال 1344
- نماینده ایران در سمینار حقوق بشر سازمان ملل متحد در مسکو در سال 1349
- عضویت در سازمان خدمات اجتماعی و انجمن حمایت از زندانیان در سال ۱۳۲۵
- سفیر ایراندر دانمارک
در دوره وزارت عباسعلی خلعتبری در وزارت امور خارجه ایران، از مهرانگیز دولتشاهی برای تصدی سفارت ایران در دانمارک دعوت به عمل آمد و وی در سال 1354 به عنوان اولین سفیر زن عازم سفارت ایران در دانمارک شد و تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به این ماموریت ادامه داد. انتخاب وی در مقام سفیر به عنوان یک کار نمایشی و گشایش راه ورود زنان ایران به عرصه دیپلماسی بود، و گرنه روابط ایران و دانمارک از نظر سیاسی اهمیت چندانی نداشت و امور سفارت ایران در کپنهاگ نیز عملاً به وسیله کادر دایمی سفارت اداره می‌شد.سرانجام دولتشاهی در کنار ۹ سفیر و نماینده دیگر از ایران در خارج از کشور، در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۵۷ و با زمزمه‌های انقلاب مردم ایران توسط وزیر امور خارجه وقت دولت بختیار از کار برکنار شد. دولتشاهی بعد از انقلاب برای همیشه راهی فرانسه شد.
آثار
- سیر پیشرفت سیاسی و مذهبی وسایل ارتباطات جمعی در ایران و پیداش مطبوعات آزاد در نتیجه انقلاب مشروطیت (رساله دکتری)، سال 1332
- کتاب جامعه، دولت و جنبش زنان ایران، سال 1381
- سخنرانی درباره تاریخچه مسئله نفت ایران در دانشگاه هایدبرگ در سال 1330
- سخنرانی درباره وضع و مقام فعالیتهای زنان ایران در برابر سازمان‌های زنان آلمانی در بن در سال 1336
- سخنرانی درباره پیشرفت زنان ایران در نتیجه انقلاب سفید در جلسه کمیته زنان شوروی در مسکو در سال 1340
- سخنرانی درباره وضع زن در ایران و نتایج انقلاب سفید در وضع اجتماعی و حقوقی زنان در شورای زنان انگلستان در سال 1342
پانویس
- ↑ «اولین سفیر زن ایرانی»، جام‌جم آنلاین
- ↑ وزیری، قویمی، کارنامه زنان مشهور ایران،1352ش، ص223.
- ↑ بامداد، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، 1347ش، ص80.
- ↑ زندگی‌نامه نمایندگان زن در مجلس سنا و شورا (دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی)، 1380ش
- ↑ "جمعیت راه نو" در ایران، بانک اطلاعات رجال
- ↑ به نقل از کتاب خاطرات مهرانگیز دولتشاهی از مجموعه طرح تاریخ شفاهی ایران مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد
- ↑ تاریخ شفاهی ایران، ج ۳ دولتشاهی ص ۹۸
- ↑ مصاحبه با مهرانگیز دولتشاهی، پاریس ۱۹۸۴ ، کتاب الکترونیکی
- ↑ تاریخ شفاهی ایران، ج ۳، دولتشاهی ص ۱۱۱
منابع
- بامداد، بدرالملوک، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: ابن سینا، 1347ش.
- پهلوی، فرح، زنان دربار به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- ریاضی، عبدالله، رجال پهلوی به روایت اسناد ساواک،ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1384ش.
- وزیری، خشایار، قویمی، فخری،کارنامه زنان مشهور ایران، 1352ش.
- زندگی‌نامه نمایندگان زن در مجلس سنا و شورا (دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی)، تهران: مرکز امور مشارکت زنان، واحد اطلاع رسانی زنان، 1380ش.
- «"جمعیت راه نو" در ایران»، بانک اطلاعات رجال، تاریخ بازدید: 21 اسفند ا401ش.