نیره توحیدی

نیره توحیدی

اطلاعات شخصی
مکتب	فمینیسم اسلامی، سکولار
محل سکونت	آمریکا

نیره توحیدی؛ از فعالان حقوق زن و از طرفداران فمینیسم اسلامی.

نیره توحیدی خود را از مبارزان سرسخت حجاب اسلامی دانسته و اظهار می‌کند که:« من با حجاب به عنوان پروژه‌ای سیاسی مبارزه نظری و سیاسی می‌کنم.» توحیدی قوانین اسلامی در حوزه زن و خانواده را تماماً مردسالار و پدرسالار دانسته« پایه‌های ایدئولوژیک و حقوقی نظام، به‌خصوص در قوانین کیفری و در قوانین خانواده و احوال شخصیه، مبتنی بر فقه سنتی است که خود برساختی است کهنه و پیشامدرن، تدوین شده توسط مردان فقیه و در بیشترین موارد پدرسالار و مردسالار».خانم توحیدی راه‌حل را تفکیک میان دین‌داری و دین‌مداری‌ می‌داند. توحیدی اعتقاد به دین را ضرورتاً به معنای حاکمیت دین در شئون اجتماعی بشر نمی‌داند. وی دین را ترسیم‌کننده رابطه میان خالق و مخلوق دانسته و معتقد است نباید حوزه دخالت دین را به مسائل اجتماعی و تنظیم قوانین سرایت داد. بنابراین، سکولاریسم جانشینی شایسته برای دین‌مداری است. حکومت نه تنها نباید تحت نظر هیچ دین و مذهبی باشد، بلکه باید شهروندان را از دخالت دادن گرایش‌‌های مذهبی در حوزه مسائل سیاسی پرهیز‌ داد.

تحصیلات

خانم نیره توحیدی مدرک لیسانس خود را در رشته‌ی روانشناسی( اصلی) و جامعه‌شناسی( فرعی) از دانشگاه تهران و مدرک فوق لیسانس و دکترای خود را از دانشگاه ایلینویز در آمریکا اخذ کرده‌است. او استاد و مدیر سابق دپارتمان مطالعات زنان و جنسیت در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در نورتریج و پایه‌گذار و مدیر فعلی « مطالعات خاورمیانه و اسلام‌شناسی» این دانشگاه است. تألیفات، سخنرانی‌ها، و نوشته‌های متعدد نیره توحیدی در زمینه‌های جامعه‌شناسی زنان و توسعه، بنیادگرایی دینی، جهانی‌سازی، قومیت، جنسیت و دمکراسی در مجله‌ها و کتاب‌های دانشگاهی به زبان‌های مختلف به چاپ رسیده‌اند. توحیدی علاوه بر کارهای بین المللی ، دانشگاهی و پژوهشی، سال‌های متمادی است که از زمره پیگیران حقوق بشر، جنبش زنان و دموکراسی شناخته می‌شود.

دیدگاه

گروهی از فمینیست‌ها مانند خانم نیره توحیدی، افسانه نجم‌آبادی، پروین پایدار( ناهید یگانه) و هاله افشار که در قالب اعتقادات ضددینی یا لائیک به دفاع از حقوق زنان می‌پرداختند، پس از مدتی به این نتیجه رسیدند که چون گرایش های مذهبی در زنان ایرانی قوی و بنیادین است، و هیچ تحول اساسی در ایران بدون در نظر گرفتن مذهب نمی‌تواند به وقوع بپیوندد لازم است در جریان مبارزات در جهت احقاق حقوق زنان تغییراتی لحاظ شود. به همین جهت در جستجوی نظریه‌ای بودند که دیدگاه‌های فمینیستی را در پوشش دینی توضیح دهد، از این رو طرح فمینیسم اسلامی را مطرح کردند.

به باور خانم توحیدی اعتقاد به دین ضرورتاً به معنای حاکمیت دین در شئون اجتماعی بشر نیست. دین ترسیم‌کننده رابطه میان خالق و مخلوق است و نباید حوزه دخالت دین را به مسائل اجتماعی و تنظیم قوانین سرایت داد. بنابراین، سکولاریسم جانشینی شایسته برای دین‌مداری است. حکومت نه تنها نباید تحت نظر هیچ دین و مذهبی باشد، بلکه باید شهروندان را از دخالت دادن گرایش‌‌های مذهبی در حوزه مسائل سیاسی پرهیز‌ دهد. به همین جهت دفاع از حقوق زن از هیچ الگوی ثابتی تأثیر نمی‌پذیرد. توحیدی وجود احکام ثابت را انکار می‌کند. وی اعتقاد به ناپایدار بودن گوهر دین و اعتقاد به جدایی دین از شئونات اجتماعی در رسیدن به آرمان‌های فمینیسم اسلامی را لازم و ملزوم یکدیگر می‌داند.

خانم توحیدی بیان می‌کند که اسلام( فقه و یا شریعت)، قوانینی ثابت و ازلی و ابدی و غیر قابل تغییر نیستند. بلکه به راحتی این قوانین می‌توانند به عنوان ابزاری برای بازی قدرت استفاده شوند و یا متناسب زمان تغییر کنند. از طرفی پایه‌های ایدئولوژیک و حقوقی نظام، به‌خصوص در قوانین کیفری و در قوانین خانواده و احوال شخصیه، مبتنی بر فقه سنتی است که خود برساختی است کهنه و پیشامدرن، تدوین شده توسط مردان فقیه و در بیشترین موارد پدرسالار و مردسالار. لذا لازم است که چرخشی به سمت عقلانیت و عرفی‎‌گرایی پیش بیاید.مدرنیزاسیون آمرانه را باید طوری پیش برد که تغییرات اساسی در نهاد کلیدی را در خانواده، یعنی سنگر اصلی پدرسالاری به وجود بیاورد.

این برساخت زمینی، تاریخی، و حقوقی گر چه در درازای زمان توسط فقهای شیعه( و اغلب ایرانی) تغییراتی کوچک یافته است، اما در اساس کهنه و فرسوده و اساساً ملهم از شرایط تاریخی، جغرافیایی و فرهنگ قبیله‌ای و مردم‌شناختی عمدتاً شبه‌جزیره عربستان در ۱۴۰۰ سال پیش است که تناسبی با شرایط متحول شده و واقعیات قرن بیست و یکم ندارد. توحیدی، اعلام می‌کند:« که «قاطعانه» مخالف ادغام دین در دولت و خواهان حکومتی «سکولار» و «دموکراتیک» است.هر چند در میان زنانی که مبارزه می‌کنند گروهی هم «مسلمان و دین‌باور» هستند ولی حداقل با «بخشی از قوانین شریعت» مشکل دارند چون به شکل واضح ضد زن است. این مشکل آن‌هاست که چطور اعتقادات ایمانی‌شان را با مطالبات برابری حقوق زنان حل کنند. اما به نظر من این مساله حل نشدنی است. بهترین راه این است که آن‌ها هم حکومت شرعی و قوانین شرعی را کنار بگذارند و در عرصه عمومی و دولتی خواهان قوانین مدرن سکولار شوند.» برای همین به باور توحیدی« فمینیسم اسلامی» چهارچوبی ناکارا است اما می‌توان از عبارت« فمینیست‌های مسلمان» استفاده کرد.»

در پایان خانم توحیدی اظهار می‌کند که اصلاح دینی، تنها یکی از اجزاء تشکیل‌دهنده و لازم برای اتخاذ استراتژی‌های موثر به منظور ایجاد تغییر اجتماعی و حقوق برابر در کشورهای اکثریت مسلمان است. توانمند‌سازی زنان از طریق آموزش، اشتغال، رفع خشونت و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی و روانی و کنترل باروری و در مجموع استراتژی همه جانبه توام با آگاهی جنسیتی در برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی است که می‌تواند به تغییرات وسیع منتهی شود. در این میان به ویژه ایجاد سازمان‌های نیرومند جامعه مدنی و مهم‌تر از همه وجود و حضور جنبش وسیع اجتماعی زنان( که بر محور مبانی جهان شمول حقوق بشر و میثاق‌های بین المللی چون کنوانسیون رفع تبعیض تلاش می‌کند)از الزامات حیاتی برای پیشبرد دموکراتیزاسیون و سکولاریزاسیون به طور کلی و دستیابی به حقوق برابر به طور خاص می‌باشد.

نیره توحیدی در نگاه منتقدان

عدالت در ادبیات دینی قرار گرفتن هر چیزی در جای خودش است از آنجا که در عالم هستی هر چیزی در جای خودش قرار دارد خداوند برای حفظ این استقرار و هدایت انسان‌ها در چارچوبی عادلانه، نظام تشریع را وضع نمود تا جریان استقرار در بستر متناسب و هماهنگ با تکوین حرکت نماید. عرف زدگی در نظام تشریعی عادلانه هستی اختلال ایجاد می‌کند و به نحوی عدالت تفسیربردار و دچار نسبی‌گرایی می‌شود و تزاحم و نسبی‌گرایی تفسیری منجر به تزاحم و نسبی‌گرایی رفتاری در عرصه‌های مختلف اجتماعی می‌شود و این پراکندگی و تنوع و تشتت منجر به دوری جامعه از استقرار عدالت می‌گردد. لذا نمی‌توان با برساخته دانستند قوانین اسلامی به سمت عقلانیت و عرفی‌گرایی رفت.

اسلام اصولا با مساوات موافق نیست بلکه بر مساوات و عدالت تاکید می‌کند. و تکلیف هر کس را با توجه به ظرفیت‌های و کار ویژه‌های تعریف شده متناسب با ساختار وجودی خود او و تکلیف خواسته شده بر اساس طاقت نفس است و لزوماً هیچ برتری در ماموریت‌های مرد بر زن و یا بر عکس نیست. لذا هر کس بر اساس طبیعت و خلقت به کار ویژه‌های خود بپردازد، دارای ارزش است.

انتقاد مهمی که در خصوص سکولاریسم و جدایی دین از سیاست مطرح است این است که دین اسلام دینی جامع، کامل و فراگیر است و کتاب مقدس این دین ((تنبیانا لکل شی))است همچنین ماهیت احکام اسلامی به گونه‌ای است که جز از طریق تشکیل حکومت قابل اجرا نیست از این رو نمی‌توان دین را از سیاست جدا‌ انگاشت.در نقد انکار احکام ثابت نیز باید گفت فطرت و طبیعت انسان‌ها در طول تاریخ در همه مکان‌ها و زمان‌ها یکسان است و احکام تشریعی نیز متانسب با آن ثابت است که از آن به احکام اولیه تعبیر می‌شود. البته اسلام اقتضائات زمانی و مکانی را نیز در نظر گرفته که در قالب احکام ثانویه است و بنا به مصلحت قابل تغییر می‌باشد؛ ولی این به معنای تغییر در احکام ثابت و اولیه نیست.

طرفداران فمینیست اسلامی در میان خود نحله‌های فمینیست نیز با انتقادهای جدی روبه رو هستند. برخی از مخالفان اندیشه‌های پست مدرنیستی، فمینیسم اسلامی را زن باوری پوپولیستی( عوام زده) لقب داده‌اند که با طرح نسبیت‌گرایی فرهنگی، از قبول ایده‌های جهانی در مورد زنان طفره می‌رود و در پی تبدیل شکلی از مردسالاری به شکل دیگری از مردسالاری است. همچنین آنها را متهم می‌کنند که خواهان ارتقای حقوق زنان و ایده‌های تساوی‌طلبانه در چارچوب حفظ نظام اسلامی‌اند در حالی که اسلام را مخالف با حقوق و هویت زنان می‌دانند. به زعم آنها با تفسیر زن‌مدارانه از متون اسلامی نمی‌توان بر ماهیت زن‌ستیز دین اسلام سرپوش گذاشت.

آثار

• جنسیت، جهانی‌سازی و دین: سیاست‌شناسی حقوق زنان در جوامع کاتولیک و مسلمان، (۲۰۰۱)
• زنان در جوامع مسلمان: کثرت در میان وحدت( ۱۹۹۸)
• فمینیسم، اسلام‌گرایی و دمکراسی در ایران( ۱۹۹۶ و ۱۹۹۸)

منابع

• توحیدی، نیره، «فراتر از فمینیسم اسلامی»، مترجم: آزاده دواچی، وب سایت مدرسه فمنیستی، تاریخ درج مطلب: 20 جولای 2011، تاریخ بازدید: 16 فروردین 1402ش.
• توحیدی، نیره، فمینیسم اسلامی چالشی دموکراتیک یا چرخشی تئوکراتیک؟، کنکاش، پائیز 1376ش.
• «نیره توحیدی»، وب‌سایت بالاویزیون، تاریخ بازدید: 16 فروردین 1402ش.
• حسین زاده، ابوالحسن، عباسیان، حسین، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمنیست اسلامی»، فصلنامه علمی – پژوهشی انسان پژوهی دینی ، سال12، ش34، پاییز و زمستان 1394ش.
• توحیدی، «مسئله‌ی زن»، گره‌ی کور دموکراسی در ایران است»، وب‌سایت آسو، تاریخ بازدید: 16 فروردین 1402ش.