همجنس‌گرایی

از ویکی‌جنسیت

همجنس‌گرایی؛ کشش جنسی، عاطفی و رمانتیک شخص به همجنس خود.

اصولا طبیعت زن و مرد آن‌چنان آفریده شده است که آرامش و اشباع سالم خود را در علاقه به جنس مخالف از طریق ازدواج سالم می‌بینند و هرگونه تمایلات جنسی در غیر این صورت، انحراف از طبع سالم انسانی و یک نوع بیماری روانی است که اگر به آن ادامه داده شود روز به روز تشدید می‌گردد و نتیجه‌اش بی‌میلی به "جنس مخالف" و اشباع ناسالم از طریق "جنس موافق" است.

مفهوم همجنس‌گرایی

هجنس‌گرایی از دو کلمه «همجنس» و«گرا» تشکیل شده است. کلمه "همجنس" یعنی دو چیزی که از یک جنس ساخته شده‌اند و یا دو چیز که دارای صفات و روحیات یکسانی هستند. کلمه "گرا" به معنای گرایش، تمایل، رغبت بوده است. همجنس‌گرایی؛ در لغت عبارت از کشش عاطفی و جنسی فرد به همجنس‌اش.[۱]

در اصطلاح، نوعی گرایش عشقی، عاطفی و جنسی است که افراد، برخلاف روال طبیعی و فطری‌شان، به جای ارتباط با جنس مخالف، به ارتباط عاطفی، روانی و جنسی با همجنس خود می‌پردازند.[۲]

البته همجنس‌گرایی با همجنس‌بازی فرق دارد. فرد همجنس‌گرا کشش ذاتی و درونی به فرد همجنس دارد طوری که نمی‌تواند در رابطه جنسی جنس مخالف را تصور کند. اما همجنس‌باز هم با جنس موافق و هم جنس مخالف می‌تواند رابطه جنسی داشته باشد چون فقط به فکر ارضا غریزه جنسی خود است.

اما فرد همجنس‌گرا علاوه بر ارضا خویش به عواطف و کشش عاطفی خود هم اهمیت می‌دهد.[۳] اصطلاح همجنس‌گرایی در واژه شناسی اسلامی وجود نداشته ولی نزدیک‌ترین واژه‌ایی که عنوان همجنس‌گرایی را می‌رساند، واژه «لواط» و «سحاق» می‌باشند.

هرگاه در مورد زنان مطرح باشد در اصطلاح شرعی، بدان«مساحقه» یا «سحاق» می‌گویند. در مورد مردان، واژه «لواط» بکار می‌برند. مفهوم لواط؛ انجام عمل جنسی بین دو جنس مذکر است؛ به گونه‌ای که دخول در دُبر محقق شود. مفهوم سحق؛ مساحقه یا سحاق، مباشرت و تماس بدنی دو زن بوده است.[۴]

تاریخچه همجنس‌گرایی

همجنس‌گرایی از انحرافات جنسی است که ریشه تاریخی آن، طبق آموزه‌های قرآن، به قوم لوط بر می‌گردد. در حالات قوم لوط آمده که عامل آلودگی آنها به این گناه این بود که آنها مردمی بخیل بودند و چون شهر آنها بر سر راه کاروان‌های شام قرار داشت و آنها نمی‌خواستند.

از میهمانان و عابرین پذیرایی کنند در ابتدا چنین وانمود می‌کردند که قصد تجاوز جنسی به آنان دارند تا میهمانان و عابرین را از خود فرار دهند، ولی این عمل تدریجا به صورت عادت برای آنها در آمد و تمایلات انحراف جنسی تدریجا در وجود آنها راه پیدا کرد و همه آنها آلوده شدند.[۵]

از نگاه غربی‌ها، ریشه‌ی همجنس‌گرایی، به زمان‌ باستان مربرط می‌شود؛ چنانچه در یونان باستان و چین، آثار بسیاری از روابط همجنس‌گرایانه و عاشقانه میان همجنس‌ها، طی آثار هنری و نوشته‌ها دانشمندان به چشم می‌خورد.[۶]

در ایران قبل از ظهور زرتشت اجتماعات همجنس گرایانه وجود داشته است. در دوران هخامنشیان و ساسانیان مجازات رابطه با همجنس، اعدام بوده است. وجود روابط همجنس گرایانه مردانه در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز دیده شده است. در دوره ساسانی لواط یکی از گناهان تلقی می‌شده است.[۷]

پس رفتارهای همجنس‌گرایانه، تحت عنوان «لواط» در میان قوم لوط رایج بود؛ و اگرچه این قوم، با عذاب الهی نابود شدند، اما این گونه رفتارها همچنان کم و بیش در جوامع مختلف وجود داشته است. مهم‌ترین تفاوت در رواج این رفتارها میان قوم لوط در مقایسه با سایر جوامع این بود که در آن قوم، این رفتار به صورت یک هنجار عادی درآمد؛

اما در سایر جوامع، این رفتار، بویژه تحت تاثیر آموزه‌های دینی، قبح و زشتی خود را حفظ کرده بود. تحولاتی که در چند دهه، و با نگاهی عمیق‌تر، در یکی دو قرن اخیر رخ داد، مواجهه جدیدی را با این پدیده رقم زد؛ به طوری که این بار، علاوه بر عادی‌ سازی، موج حمایت‌‌ها از وقوع این رفتارها بوجود آمده است.

کار به جایی رسیده که تلاش می‌‌شود به رسمیت شناختنِ این رفتارها یکی از علائم قبول و احترام به حقوق بشر قلمداد شود؛ و حکومت‌ها ملزم به آزاد گذاشتن، و بلکه حمایت از افرادی شوند که به انجام چنین رفتارهایی مبادرت می‌‌کنند.[۸]

تا نیمه دوم قرن نوزدهم اساساً واژه «هم‌جنس‌گرایی» در فرهنگ زبان‌های جهان وجود نداشت. و به جای آن، کلماتی مانند «لواط» رایج بود. در واقع، از دهه ۱۹۷۰ فعالیت‌های ترویجی همجنس‌گرایان تقریبا شدت گرفت.

و گسترش همجنس ‌گرایی در میان زنان، بیش از هر چیز تحت تاثیر موج دوم فمینیسم، و به تعبیر خودشان اقدامی اعتراض‌آمیز علیه تسلط مردان، بوده است. وی معتقد است؛ جامعه‌ای که در آن روابط جنسی کاملا آزاد است و افراد هر روز با انواع وسیله‌‌ها در معرض تشویق به روابط جنسی آزاد هستند، و فضاسازی رسانه‌ای توانسته حدود ۶۵ درصد مردم آن دیار را قانع کند که ازدواج بین دو همجنس، جزء حقوق بشر است؛ در مقام عمل توانستند تنها ۱/. درصد از افراد آن جامعه به انجام چنین ازدواجی بکشاند.[۹]

رفتارهای جنسی موجود

همجنس‌گرایی، دگرجنس‌گرایی و دوجنس‌گرایی، سه رده اصلی را در طیف گرایش‌های جنسی تشکیل می‌دهند. فردی که به جنس مخالف گرایش داشته باشد «دگرجنس‌گرا» و افرادی که هم به جنس مخالف و هم به افراد همجنس تمایل دارند، «دوجنس‌گرا» می‌گویند.

به افرادی که در ارتباط جنسی به همجنس خود گرایش دارند همجنس‌گرا می‌گویند. همجنس‌گرایی به عنوان یکی از گرایش‌های جنسی، به معنی مجموعه‌ای از تمایل‌های جنسی، عاطفی، یا عاشقانه به افراد همجنس است که نسبتاً پایدار و مداوم باشند و این ناهنجاری ریشه در توارث، فیزیولوژی، محیط و افرادی بوده‌اند که با آنها ارتباط داشته‌اند.[۱۰]

همجنس‌گرایی از نظر پزشکی

از نظر پزشکی ثابت شده که رابطه همجنس با همجنس یک رابطه پرخطر است. هیچ پزشکی چنین رابطه‌ای را توصیه نمی‌کند و مسلما هیچ نظریه مبنی بر سالم بودن و بی‌ضرر بودن این رابطه ارائه نشده است. این رابطه همیشه از نظر پزشکی نقض گردیده است.

از طرف دیگر سایر بیمارهای عفونی، ویروسی همانند هپاتیت، ایدز، سفلیس و سایر بیماری‌های مقاربتی از طریق مقعد راحت‌تر منتقل می‌شوند. خیلی از افراد تصور می‌کنند که در رابطه مقعدی هیچ خطری آنها را تهدید نمی‌کند، در حالی‌که چون مقعد در درون خود باکتری‌های زیادی دارد، انتقال ویروسهای نظیر ایدز و... راحت‌تر انجام می‌گیرد این باکتریها با شستشو از بین نمی‌روند.

از آن گذشته دریچه مقعد یک دریچه خروجی است، پس وارد شدن هر چیزی از این دریچه علاوه بر آسیب به دریچه و موارد ذکر شده همراه با درد است. و به مرور باعث باز شدن هر چه بیشتر دریچه مقعد و پیدایش عوارض ذکر شده می‌شود.[۱۱]

دیدگاه‌ کلی در مورد همجنس‌گرایی

دیدگاه‌های موجود در بحث همجنس‌گرایی را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.

  1. دیدگاه افرادی که آن را رفتاری نابهنجار تلقی می‌کنند.
  2. دیدگاه افرادی که آن را رفتاری هنجار و عاری از اشکال می‌دانند.[۱۲]

همجنس‌گرایی و تطبیق آن با طبیعت انسانی

بطور کلی استدلال کسانی که همجنس‌گرایی را برای انسان رفتاری طبیعی و مطابق فطرت می‌دانند به شرح زیر می‌باشد:

  1. این رفتار از حیوانات گوناگون مشاهده شده است.[۱۳]
  2. مشاهدات زیست شناسان نشان داده است که مغز برخی افراد هجنس‌گرا با سایر افراد دگرجنس‌گرا تفاوت‌هایی دارند که این تفاوت‌ها احتمال دارد از زمان تولد فرد با وی بوده باشد؛ از این مسأله می‌توان استنباط کرد که این رفتار، مادرزادی و طبیعت انسان بوده و انسان به اختیار خود آن را کسب ننموده است.[۱۴]
  3. درمیان کودکان برخی رفتارهای همجنس‌گرایانه وجود دارد. بنابراین رفتار کودکان برطبیعی بودن این رابطه دلالت دارد، چون کودکان تا رسیدن به سن تمیز به صورت فطری و براساس طبیعت خود رفتار می‌کنند.[۱۵]
  4. درمیان افراد جامعه افرادی وجود دارند که گرایش جنسی آنها همجنس‌گرایی بوده و تمایلی به رابطه با جنس مخالف ندارند. صرف وجود چنین افرادی اقتضاء دارد تا حقوق این افراد نسبت به گرایش جنسی‌ای که دارند محترم شمرده شود.[۱۶]
  5. تاکنون کسی نتوانسته این اختلال را درمان نماید. بنابراین، درمانی برای کسانی که گرایش همجنس‌خواهانه دارند وجود ندارد.[۱۷]
  6. همه‌ی عوارضی که برای افراد همجنس‌گرا بوجود می‌آید، به خاطر نگاه سوء اجتماع به این افراد است. اما خود همجنس‌گرایی به تنهایی عارضه سوئی ندارد.[۱۸]

یکی از عواملی که بر روی رفتار و اخلاق جنسی افراد اثرگذار می‌باشد، فرهنگ عمومی جامعه و ارزش‌های موجود در جامعه می‌باشد. لذا رفتارهای جنسی که فرد از خود نشان می‌دهد، در بیشتر موارد تحت تأثیر معانی و تصاویر ذهنی برگرفته از فرهنگ عمومی جامعه می‌باشد، مثلاً: در جامعه اسلامی دیدگاه بیشتر افراد جامعه بر قانونمند بودن روابط جنسی و پرهیز از بی بند و باری می‌باشد.[۱۹]

صحت و سقم دیدگاه‌ها

الف) غریزه و فطرت آدم با بقیه موجودات متفاوت است؛ زیرا انسان دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است مثل: قوه عقل، اختیار، روح و ظرفیت نامحدود که او را از سایر موجودات متفاوت می‌کند.

بسیاری از حیوانات کارهایی انجام می‌دهند که انسان انجام آن کارها را برای خود شایسته نمی‌داند. مثلاً: شتر نجاست سایر حیوانات را می‌خورد، لذا این نوع قیاس غلط است. با تمایز انسان با موجودات دیگر عالم متوجه می‌شویم که فطرت آدمی، خواسته‌ها، تمایلات، نیازها و ظرفیت‌های با سایر موجودات جهان تفاوت اساسی دارد، حیوانات نمی‌توانند الگوی فطرت و طبیعت انسان باشند.[۲۰]

ب) منشأ همجنس‌خواهی در دوران جنینی: این‌که زیست شناسان تفاوت‌هایی را در مغز افراد همجنس‌گرا با دگرجنس‌گرایان یافته‌اند، نیز می‌تواند ناشی از ایجاد حالت اغنایی باشد که در اثر تکرار آن عمل، این تفاوت‌ها بوجود آمده باشد.

هنوز در حد احتمال است که این تفاوت‌ها مادرزادی می‌باشد که احتمال آن هم بسیار پایین می‌باشد. احتمال اینکه با تکرار رابطه‌ی جنسی با همجنس این تفاوت‌ها به وجود آمده باشد، بسیار بالاتر می‌باشد؛ انسان فطرتاً وخلقتاً دگرجنس‌گرا می‌باشد. خداوند انسان را دگرجنس‌گرا آفریده، ولی افراد با انتخاب‌های اشتباه خود در این خلقت دست می‌برند.[۲۱]

تعدادی از افراد همجنس‌گرا را بررسی نموده و بوجود تفاوت‌هایی در مغز این افراد با افراد دگرجنس‌گرا برسند، این تفاوت‌ها و نیز تمایل به همجنس‌گرایی را به دوران جنینی فرد نسبت دهند، ادعایی بی‌پایه و اساس می‌باشد، چون وجود دو احتمال دیگر در کنار این احتمال با وجود درصد احتمال برابر را نادیده گرفته‌اند و فقط این احتمال را به عنوان نتیجه تحقیقات خود بی‌انصافانه مطرح نموده‌اند.[۲۲]

ج) علت واقعی رفتارهای همجنس‌خواهانه در میان کودکان: اینکه کودکان نابالغ رفتارهای همجنس‌خواهانه دیده می‌شود، بدلیل عدم آگاهی وعدم توانایی والدین در انجام تربیت صحیح جنسی می‌باشد، چون رفتارهای جنسی در کودکان از سنین ۳-۴سالگی آغاز می‌شود.

پس اگر تربیت صحیح پدر و مادر از همان ابتدای کودکی باشد، فرد از همان ابتدا، مسیر صحیح را می‌پیماید و منحرف نمی‌شود. لازم است پدران و مادران فرزندان را در مورد مسائل جنسی بصورت تدریجی از حسن و قبح، منع و جوازها آگاه نمایند.[۲۳]

بطور کلی، در میان عوامل ناهنجاری‌های جنسی می‌توان نقش خانواده، کمبود محبت، استبداد و سلطه‌گری والدین، تحقیر، پنهان نداشتن روابط زناشویی ازسوی والدین و ناآگاه نگه داشتن فرزند را نام برد. بنابراین، نمی‌توان مدعی شد که رفتارهای همجنس‌گرایانه در کودکان نشان دهنده طبیعی بودن این عمل می‌باشد.[۲۴]

پیامدهای همجنس‌گرایی

در رابطه با همجنس‌گرایی، تحقیقات بسیاری توسط روان‌پزشکان و روان‌شناسان انجام شده، دستاوردی که در میان تمام آنان مشترک می‌باشد آن است که همجنس‌گرایی دارای پیامدهای آسیب‌زایی برای خود فرد و جامعه می‌باشد و به نوعی یک اختلال روانی و حتی زیستی حساب می‌شود، بهتر است تا حد امکان قوانین جامعه به گونه‌ای وضع شود که این پدیده دارای ابعاد گسترده‌ای نباشد.[۲۵]

پیامدهای بهداشتی

  1. مبتلا شدن به بیماری‌های عفونی و مقاربتی
  2. سست شدن مقعد و از دست دادن کنترل قضای حاجت
  3. ایجاد اختلال روانی و رفتاری در افراد همجنس‌گرا
  4. از هم پاشیدن کانون خانواده به دلیل عدم تمایل مرد به همسر خود
  5. ابتلا به بعضی از بیماری، مثل ایدز.[۲۶]
  6. در صورت عدم دقت زوجین در نحوه آمیزش، امکان شکستن آلت تناسلی فاعل یا پارگی در مقعد مفعول وجود دارد.
  7. احتمال بروز خونریزی‌های کم یا زیاد در کانال مقعد و افزایش احتمال بیماری‌های عفونی
  8. بروز مشکلات در گیرنده‌های احساسی موجود در کانال مقعد
  9. درد شدید[۲۷]

پیامدهای اجتماعی

  1. پرهیز از فرزنددار شدن و کاهش پیدا نمودن نسل
  2. افزایش فساد اجتماعی و تأثیرات نامطلوب روحی و روانی بر افراد جامعه
  3. برتری‌جویی و عدم رعایت احترام بین دو شریک جنسی
  4. ایجاد تنفر و انزجار افراد جامعه نسبت به آنان[۲۸]
  5. احساس کاذب رضایت جنسی عامل زده شدن ریشه جامعه: این عمل موجب می‌شود فردی که درگیر آن است، در خود یک رضایت جنسی احساس کند که این احساس رضایت نسبت به احساس رضایت زناشویی کاذب است؛ چون علاوه بر این که فطرت انسان با عمل ازدواج مغایرتی ندارد، بلکه تنها چیزی که موافق فطرت آدمی است، ازدواج است.[۲۹]
  6. ایجاد عقده روانی برای فاعل و مفعول: این رابطه اثرات فردی و روانی متفاوت دارد و ایجاد عقده روانی برای فاعل و مفعول بوجود می‌آورد و به ویژه تأثیر سوء آن بر روی مفعول است.[۳۰]
  7. احساس تأنث در مفعول: کسی که خود را در اختیار فرد دیگری قرار می‌دهد به طور غیر ارادی دچار اختلال در هویت جنسی می‌گردد و کم کم احساسات زنانه در او پیدا می‌شود.[۳۱]

پیامدهای روانی

  1. اضطراب و افسردگی
  2. اقدام به خودکشی
  3. اعتیاد به مصرف سیگار
  4. اعتیاد به الکل و مواد مخدر
  5. بیماری مالیخولیاء
  6. اختلال‌های رفتاری
  7. احساس تنهایی، انزواطلبی و سردرگمی
  8. مغایرت با فطرت عامل اصلی تحیر و اضطراب: عملی که با فطرت انسان همخوانی نداشته باشد، تاثیر سوء داشته و بر سرگردانی و اضطراب در شخص افزوده می‌شود، حتی اگر به ظاهر خرسند باشد.[۳۲]
  9. ارضاء نشدن نیازهای جنسی به روش صحیح
  10. ارضای عاطفی ناقص عامل دیگر افزایش تحیر، بحث ارضای عاطفی نیز در کنار ارضای جنسی مطرح می‌شود. بر فرض محال که دو همجنس بتوانند یکدیگر را از نظر جنسی تأمین نماید ولی از نظر عاطفی نیاز هر دوی آنها بی‌پاسخ می‌ماند.[۳۳]

پانویس

  1. واژه همجنس‌گرا، سایت واژه یاب
  2. تبسم، «جایگاه همجنس‌گرایی از منظر حقوق اسلام و موضوعه (غرب)»، 1398ش، ص3
  3. «واژه همجنس‌گرا»، سایت آبادیس
  4. نذیر، حقوق جزای اختصاصی اسلام، ۱۳۹۴ش، ص ۸۵-۸۸
  5. ویکی فقه – دانشنامه حوزوی، 16 مرداد 1400
  6. تبسم، «جایگاه همجنس‌گرایی از منظر حقوق اسلام و موضوعه (غرب)»، 1398ش، ص3
  7. «تاریخ دگرباشی در ایران»، سایت آبادیس،
  8. سوزنچی،« تحلیل فلسفی-حقوقی همجنس‌گرایی: گناه«لواط» یا حق «ازدواج هم‌جنس‌گرایان»، 1398ش، ص 3.
  9. سوزنچی،« تحلیل فلسفی-حقوقی همجنس‌گرایی: گناه«لواط» یا حق «ازدواج هم‌جنس‌گرایان»، 1398ش، ص 5.
  10. برونو، فرهنگ توصیفی روان‌شناسی، 1373ش، ص402.
  11. ویکی فقه – دانشنامه حوزوی 16 مرداد 1400
  12. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص38
  13. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص38
  14. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص39.
  15. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص39
  16. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص39
  17. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص39
  18. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص39
  19. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص40
  20. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص41
  21. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص41
  22. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص41
  23. کجباف،«رفتارشناسی جنسی در اندیشه دینی»، ۱۳۸۴ش، ص ۱۱۹-۱۲۰
  24. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص44
  25. ویکی فقه – دانشنامه حوزوی، 16 مرداد 1400
  26. تبسم، «جایگاه همجنس‌گرایی از منظر حقوق اسلام و موضوعه (غرب)»، 1398ش، ص7-8
  27. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص50
  28. تبسم، «جایگاه همجنس‌گرایی از منظر حقوق اسلام و موضوعه (غرب)»، 1398ش، ص8
  29. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص50
  30. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص52
  31. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص53
  32. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص۴8
  33. صلواتی،«همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، 1394ش، ص۴۹

منابع مرتبط

  • برونو، فرانک، فرهنگ توصیفی روان‌شناسی، ترجمه: فرزانه طاهری، مهشید یاسائی، تهران، طرح نو، 1373ش.
  • تبسم، ادریس،«جایگاه همجنس‌گرایی از منظر حقوق اسلام و موضوعه (غرب)»،فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره۵، شماره۴، زمستان1398ش.
  • «تاریخ دگرباشی در ایران»، سایت آبادیس، تاریخ بازدید:11 بهمن 1401ش.
  • رهبرپور، محمد رضا؛ روحانی، محمد صادق؛ «تأثیر عامل ژنتیکی بر حکم اخلاقی و فقهی همجنس‌گرایی»، فصلنامه اخلاق زیستی، سال پنجم، شماره هجدهم، زمستان1394ش.
  • سوزنچی، حسین، «تحلیل فلسفی-حقوقی همجنس‌گرایی: گناه«لواط» یا حق «ازدواج هم‌جنس‌گرایان»، دین و سیاست فرهنگی، شماره 12، بهار و تابستان1398ش.
  • صلواتی، محمد امین، «همجنس‌گرایی و تطابق آن بر طبیعت انسانی»، نشریه سخن جامعه، زمستان ، سال چهارم ، شماره7، ۱۳۹۴ش.
  • نذیر، دادمحمد، حقوق جزای اختصاصی اسلام، کابل، انتشارات حامد رسالت، چاپ دهم، 1394ش.
  • ویکی فقه، دانشنامه حوزوی، 16 مرداد 1400.
  • واژه همجنس‌گرا، سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 11 بهمن 1401ش.
  • واژه همجنس‌گرا، سایت واژه یاب، تاریخ بازدید 11 بهمن 1401ش.