پرسش و پاسخهایی در زمینه حجاب شناسی

گزارش مقاله

نویسنده مطالب را در پنج فصل آورده است که عبارتند از:

1. فصل اول: مفهوم، فلسفه و فواید حجاب.
2. فصل دوم: تاریخچه اجمالی حجاب و حجاب‌زدایی.
3. فصل سوم: چارچوب اسلامی حجاب.
4. فصل چهارم: تعرض نمایی حجاب و آزادی.
5. فصل پنجم: کارآمدی حجاب و چادر مشکی.

مقدمه

زن با عنصر حجاب اسلامی، به تهذیب و تزکیه نفس و ملکات نفسانی پرداخته و قرب الهی را فراهم ساخته و زمینه رشد معنوی مردان را در اثر حفظ نگاه تأمین کرده است. همچنان که خداوند سبحان، به مردان امر می‌کند تا چشم‌های خود را از نگاه ناروا بپوشانند. کسانی که با نگاه دینی و اسلامی و یا با رویکرد جامعه شناختی و روان‌شناختی، مسئله حجاب را ارزیابی می‌کنند، به کارکردهای مادی، معنوی، فردی و اجتماعی آن پی برده، به تأیید و ترویج آن اقدام می‌کنند؛ بنابراین، پوشش اسلامی زن به منزله یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم است که مصونیت اخلاقی، خانوادگی، اجتماعی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی را فراهم می‌سازد. چالش‌ها و پرسش‌های معاصر که ذهن نسل جوان را به خود مشغول ساخته، حوزۀ پوشش و حجاب اسلامی را نیزدر برگرفته است؛ مسائلی هم‌چون: آثار و فواید حجاب، رابطۀ حجاب و عفاف، فلسفه تفاوت پوشش زن و مرد، رنگ مشکی چادر، رابطه حجاب و آزادی، پوشش و حق انتخاب، نوع حجاب و ... هستند.

فصل اول: مفهوم و فلسفه و فواید حجاب

در این فصل، نویسنده به پاسخ‌گوی شبهات و سؤالاتی درباره مفهوم و ابعاد حجاب اسلامی، رابطه حجاب و عفاف، فلسفه تشریع حکم حجاب و آثار و فواید حجاب و پوشش اسلامی پرداخته است.

• مفهوم حجاب: حجاب در لغت به معنای مانع، پرده و پوشش است. ولی هر پوششی حجاب نیست؛ بلکه آن پوششی حجاب نامیده می‌شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد.

• ابعاد حجاب: نویسنده در این‌جا اشاره می‌کند که حجاب به معنای پوشش اسلامی بانوان، دارای دوبعد ایجابی و سلبی است. بُعد ایجابی آن، وجوب پوشش بدن و بعُد سلبی آن حرام بودن خودنمایی در مقابل نامحرم است؛ و این دوبعد باید در کنار یکدیگر باشد تا حجاب اسلامی محقق شود.

• حجاب در معنای عام: هرنوع پوشش و مانع از وصول به گناه، حجاب گفته شده؛ و می‌تواند انواع و اقسام متفاوتی داشته باشد. یک نوع از آن حجاب ذهنی، فکری و روحی است؛ برای مثال اعتقاد صحیح، از مصادیق حجاب ذهنی، فکری و روحی است که می‌تواند انسان را از لغزش‌ها و گناه‌های روحی و فکری بازدارد.

• رابطۀ حجاب و عفاف:

با توجه به شعر: چشم و دل را پرده می‌بایست امّا از عفاف چادر پوسیده بنیاد مسلمانی نبود بعضی‌ شبهه ایجاد کردند که بین حجاب و عفاف رابطه‌ای نیست؛ عفاف لازم است امّا حجاب لازم نیست.

آیا ادعای مذکور صحیح است؟

در ریشۀ لغوی حجاب و عفاف، مفهوم منع و امتناع وجود دارد. بنابراین در اصلِ معنایِ منع، مشترک هستند. تفاوتی که بین منع در حجاب وعفت است، تفاوت بین ظاهر و باطن می‌باشد؛ منع در حجاب مربوط به ظاهر است ولی منع در عفت، مربوط به باطن و درون است. عفت یک حالت درونی است و با توجه به این‌که تأثیر باطن بر ظاهر و بالعکس، یکی از ویژگی‌های عمومی انسان است، بدین ترتیب هرچه حجاب و پوشش ظاهری بیشتر و بهتر باشد، این نوع حجاب در تقویت و پرورش روحیه باطنی و درونی عفت، تأثیر بیشتری دارد، و بالعکس.

• هدف و فلسفه حجاب:

از قرآن کریم استفاده می‌شود که هدف از تشریع حکم الهی، وجوب حجاب اسلامی، دست یابی به تزکیه نفس، طهارت، عفت و پاکدامنی است.

• آثار و فواید حجاب در ابعاد مختلف:

حجاب در ابعاد مختلف، دارای آثار و فواید زیادی است که عبارتند از:

1. بعد فردی: سبب ایجاد آرامش بین افراد جامعه است که یکی از عوامل ایجاد آن عدم تهییج و تحریک جنسی است.
2. بعد خانوادگی:باعث اختصاص یافتن التذاذهای جنسی، به محیط خانواده و باعث اتصال قوی‌تر زن و شوهر و در نتیجه استحکام بیشتر کانون خانواده می‌گردد.
3. بعد اجتماعی: موجب حفظ و استیفای نیروی کار در سطح جامعه است.
4. بعد اقتصادی: استفاده از حجاب و پوشش به ویژه در شکل چادر مشکی، به دلیل سادگی می‌تواند تأثیر مثبت در کاهش تقاضای مد پرستی شود؛ البته به شرط این که خود چادر مشکی دست خوش این تقاضاها نگردد.

فصل دوم: تاریخچه اجمالی حجاب و حجاب زدایی

فصل دوم این اثر پاسخ‌گوی شبهات و پرسش‌های گوناگون، درباره علل شکست حرکت‌های استعماری کشف حجاب و عوامل گسترش حجاب اسلامی و منشأ حرکت‌های بدحجابی و بی حجابی در کشورهای اسلامی و ارتباط حجاب در شکل چادر با دین و مذهب است. حداقل سه علت مهم برای شکست حرکت‌های حجاب زدایی در کشورهای اسلامی است عبارتند از:

• فطری بودن حجاب: به نظر می‌رسد که عامل اصلی گرایش انسان‌ها، مخصوصاً زنان به حجاب و پوشش، تأمین یک نیاز فطری و درونی به نام حیا و شرم است.
• دینی بودن حجاب: حجاب یکی از احکام مسلم دین اسلام است که اصل آن از ضروریات می‌باشد و آیات و روایات فراوانی برآن دلالت دارد.
• آگاهی زنان و دختران از فواید حجاب: نقش آگاهی زنان نسبت به فواید و فلسفه حجاب در مقابل با نقشه‌های حجاب زدایی استعمار گران در مبارزه مردم الجزایر با دولت استعمارگر فرانسه و هم چنین مقاومت دانشجویان در مقابل مقررات ضد حجاب حکومت لائیک ترکیه نیز، قابل توجه است.

منشأ حرکت‌های بی حجابی و بد حجابی: فطری بودن یک مقوله، مانع تأثیر گذاری حرکت‌های تبلیغی، به نفع یا ضرر آن نیست؛ مثلاً دین یک مقوله فطری است، ولی در طول تاریخ، حرکت‌های تبلیغی انبیاء و مبلغان دین، به نفع دین بوده و باعث تحکیم و گسترش آن شده است و برعکس، حرکت‌ تبلیغی مخالفان انبیاء، با شبهه افکنی و اثر‌پذیری آنان بر زنان و دختران مسلمان و تقلید بدون منطق زنان از مدل‌های پوشش غرب به آسیب پذیری فرهنگ حجاب و پوشش در جوامع اسلامی تأثیر مهمی داشته است.

رابطه حجاب در شکل چادر،با دین و تاریخ ملی

برخی ادعا کرده‌اند که «چادر به احتمال زیاد از زمان قاجاریه در ایران جا افتاده و هیج ارتباطی با دین و مذهب ندارد». در پاسخ باید گفت که در آیه 59 سوره احزاب، خداوند خطاب به پیامبر می‌فرماید:« .....نساء المومنینَ یُدننینَ علیهنَّ مِن جَلابیهنَّ»؛ جلابیب، جمع جلباب در کتاب‌های لغت به معنای ملحفه(چادر) است. یعنی پوششی گسترده و جلوباز که زن از بالای سر، روی لباس‌های دیگر پوشیده و به نحو خاصی کنترل و جمع می‌گردد. بنابراین با توجه به مشابهت بسیار نزدیک جلباب در آیه قرآنی با چادر، از نظر اندازه و کارکرد، می‌توان ادعا کرد که چادر ارتباط وثیقی با دین اسلام و قرآن دارد.

فصل سوم: چارچوب اسلامی حجاب

در فصل حاضر، پاسخ‌گوی شبهات و سؤالاتی درباره چارچوب‌های ارزشی و دینی حجاب و بعضی از مصادیق حجاب برتر، مثل چادر مشکی است، که در ذیل تعدادی از آن را به عنوان نمونه ذکر خواهیم کرد.

• اسلام فقط چارچوب کلی برای پوشش، بیان کرده است و به صورت جزئی، شکل خاصی از حجاب و پوشش در متون دینی اسلام ذکر نشده است.

در پاسخ بیان داشته‌اند که: در قرآن و احادیث برای تأمین حجاب واجب زنان، از چند نوع پوشش خاص، نام برده است که دو نوع معروف آن «خمار» و «جلباب » است. مراد از خمار، پوشش مخصوص سر و اطراف سر بانوان، مثل مقنعه است. جلباب هم به معنای چادر است. این آیات نشان دهندۀ شکل خاصی از حجاب در دین اسلام است.

• در مورد رنگ چادر و جلباب شبهه‌ایی بیان شده است.

نویسنده در پاسخ آن می‌نویسد که: زنان صدر اسلام، که نخستین مخاطبان آیه جلباب بوده‌اند، زمانی که از خانه‌شان خارج می‌شدند، پوشش‌هایی که زنان انصار به عنوان جلابیب از آن استفاده می‌کردند دارای رنگ مشکی بوده است، آنان به کلاغ که رنگ آن مشکی است تشبیه شده‌اند. سکوت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل رنگ مشکیِ پوشش زنان انصار، دلیل بر تقریر و تأیید آن است. از طرفی هم اساساً در ریشۀ لغوی «جلباب» رنگ مشکی اخذ شده است.

• پوشش رنگ تیره طبق بعضی از روایات کراهت دارد.

در پاسخ گفته شده است که این نوع روایات از لحاظ سند ضعیف هستند و از طرفی هم روایاتی مربوط به چادر مشکی بانوان باشد؛ یافت نشد. برفرض که پذیرفته شود که این روایات مذکور تنها در مورد مردان نیست و زنان را هم شامل می‌شود، این روایات شامل کراهت خواندن نماز در لباس مشکی به استثنای سه مورد می‌باشد. این سه مورد پوشش شامل خفّ، عمامه و کسا هستند که از کراهت استثنا شده‌اند. و با توجه به معنای کسا، عبای سیاه برای مردان و چادر مشکی برای زنان کراهت ندارد.

فصل چهارم: تعارض‌نمایی حجاب و آزادی

فصل چهارم این نوشته به کالبد شکافی و پاسخ‌گویی به شبهات و پرسش‌هایی درباره رابطه آزادی و حق انتخاب هرنوع از پوشش توسط افراد و برخی محدودیت‌های معقول ومشروع در امر حجاب وپوشش پرداخته است.

• سؤالی که مطرح شده این گونه است که محدودیت در مورد پوشش لباس، باعث شکستن حرمت افراد می‌شود؟

در پاسخ آمده است، دقیقاً برعکس، آزادی به معنای نفی محدودیت‌ها، باعث عدم احترام به افراد و انهدام ارزش‌ها می‌گردد. زیرا با سوء‌استفاده از آزادی، ارزش‌ها و هنجارهای دینی مربوط به پوشش اجتماعی که قانوناً ملزم به رعایت آن هستند را، زیر پا می‌گذارند و حتی آن‌ها را به تمسخر می‌گیرند. اگر مراد از این شبهه محدودیت در لباس و پوشش بانوان، باعث شکل گیری عقده و حسرت می‌شود؛ چون در آرزوی پوشیدن لباس‌های رنگی و مدل‌های مختلف هستند؛ باید در پاسخ گفت: در فرهنگ اسلامی و قرآنی، زنان نه تنها در پوشیدن لباس‌های زیبا منع نشده‌اند، بلکه تشویق هم شده‌اند. علاقۀ فطری زنان به خود آرایی و زیبا گرایی در اسلام در نظر گرفته شده است ولی اسلام در کنار توصیه به زنان به خودآرایی، به منظور پاک ماندن محیط اجتماعی، به حجاب و پوشاندن زینت‌ها و عدم تبرج و خودنمایی در مقابل نامحرم نیز دستور داده است.

فصل پنجم: کارآمدی چادر و حجاب مشکی

در این فصل، به کارآمدی حجاب و پوشش اسلامی در قالب چادر و چادر مشکی پرداخته شده است. نکته‌ای که در این فصل به آن توجه شده، این است که عدّه‌ای با پذیرش این پیش فرض که استفاده از لباس مشکی، لزوماً نشانه عزا و فقدان شادی است، بنابراین استدلال، تلاش می‌کنند افراد استفاده کننده از لباس‌های مشکی را افراد غمگین، و افراد استفاده کننده از لباس‌های رنگین را افراد شاد بدانند؛ حال آن که این تصور و پیش‌فرض نادرست است؛ زیرا در جوامع و گروه‌های مختلف، لباس مشکی علامت و نشانه امور مختلفی می‌تواند باشد. به عنوان مثال: عمامه مشکی، علامت سیادت است. گاهی از نظر عده‌ای لباس مشکی نشانه زیبایی است؛ گاهی پوشش مشکی، نشانه وقار و سنگینی می‌باشد.

نتیجه‌گیری

از مباحث طرح شده در این اثر به خوبی آشکار شد که با توجه به قراین وشواهد فراوان لغوی و تاریخی، اسلام طرفدار حجاب بیش‌تر و حداکثری می‌باشد. بعضی از مصادیق حجاب برتر، مانند لباس‌های بلند و گشاد، مقنعه و چادر مشکی، تأمین کننده حجاب بهتر و بیش‌تر و به اصطلاح، پوشش حداکثری هستند.

منابع

مهدی زاده، حسین، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه؛ ویراستاران محمد جواد شریفی، حمیده انصاری، قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت،1381