ژیلا شریعت‌پناهی

ژیلا شریعت‌پناهی

اطلاعات شخصی
زاده	1330؛ تهران
مکتب	فمنیست اسلامی
محل سکونت	ایران
فرزندان	3
خدمات
دین	اسلام
مذهب	تشیع
تحصیلات	مهندسی علوم با گرایش فیزیک
محل تحصیل	دانشگاه صنعتی شریف
وب سایت	زن در قرآن
شغل	کارمند سازمان انرژی اتمی(استعفا داده)
حرفه	قرآن‌پژوه

ژیلا موحد شریعت‌پناهی (زاده ۱۳۳۰) قرآن‌پژوه و فعال حقوق زنان است. او نویسنده کتاب «تحلیل نو بر حقوق زن از دیدگاه قرآن» می‌باشد شریعت‌پناهی عضو کمپین یک میلیون امضا، شورای ملی صلح، هیئت بازرسی شورای ملی صلح و عضو هم‌گرایی جنبش زنان ایران است. همگرایی جنبش زنان برای طرح مطالبات زنان در انتخابات سال ۱۳۸۸ شکل گرفته بود. در سال ۱۳۸۸ او داوطلب نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری شد. شریعت‌پناهی خود را طرفدار فمنیست اسلامی معرفی می‌کند.

زندگی‌نامه

ژیلا شریعت‌پناهی دانش‌آموختهٔ رشته مهندسی علوم با گرایش فیزیک از دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۵۲ بوده است. او در دوران دانشجویی از طرفداران افکار علی شریعتی بود. خانم موحد آشنایی با افکار دکتر شریعتی را نقطه عطف در زندگی و تغییر افکار خود می‌داند: «در همين‌ ايام‌ با خواندن‌ كتاب‌ «پدر، مادر، ما متهميم‌» برای اولين‌ بار با نام‌ و انديشه‌های دكتر شريعتی آشنا شدم‌. محتوای اين‌ كتاب‌ كه‌ اعتراضی كوبنده‌ بر عليه‌ تحريفات‌ مذهبی بود، همچون‌ شوكی بيداركننده‌ بر اعصاب‌ و روان‌ به‌ خواب‌ رفته‌ من‌ وارد آمد. شوكی كارساز در جهت‌ نوسازی انديشه‌ دينی در دورانی كه‌ فرهنگ‌ شاهنشاهی به‌ وسيله‌ تمامی وسايل‌ تبليغاتی به‌ رگ‌های ملت‌ ايران‌ تزريق‌ می‌شد». او که خود را فمینیست اسلامی می‌داند، کمی قبل از انقلاب ۱۳۵۷، که برای شرکت در یک دوره آموزشی تخصصی به آلمان رفته بود برای «نشان دادن مخالفت خود با سرکوب‌های محمدرضا شاه»، روسری به سر می‌کرد. اما بعد از انقلاب با اجباری شدن مقنعه برای زنان کارمند، استعفا داده و در استعفانامهٔ خود نوشت «از آنجا که پوشیدن لباسی ناهماهنگ با عقاید برای این جانب موجب نفاق و دورویی است، بدین وسیله استعفای خود را تقدیم می‌دارم.» او این استعفای خود را اولین حرکت فمینیستی خود می‌داند.

تحصیلات

دارای مهندسی علوم در فیزیک از دانشگاه صنعتی شریف در سال 1352 بوده و دارای تخصص «حفاظت در برابر تشعشعات رادیو اکتیو» از دانشگاه هاروارد آمریکا، مرکز اتمی کالسروهه آلمان و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی در اتریش، می‌باشد. و از نخستین کارشناسان مواد رادیو اکتیو بود که در سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شدند. خانم موحد به مدت دوسال در زبان عربی کار کرده است . و در این باره می‌گوید: «به مدت دو سال تمام، زبان عربی قرآنی را در حدی فرا گرفته بودم که "بتوانم قرآن کریم را بی‌واسطه بخوانم و بفهمم " تا در محضر کسانی که ادعای قرآن‌پژوهی دارند بتوانم به طور مستند ترجمه و برداشت‌های پژوهشی خود را مطرح کنم و نیز ترجمه‌هایی را که از قرآن کریم شده است را، محک بزنم. بنابراین با پشتوانه فهم مستقیم، زبان عربی قرآنی، شروع به خواندن قرآن کریم و پژوهش در آن را کردم. حدود سی سال پژوهش در مورد «حقوق و تکالف زن از دیدگاه قرآن کریم» و «چگونگی رفتار پیامبر گرامی اسلام با زنان و تاثیر آن بر رشد زن»، داشته‌است.» خانم موحد از اندیشه‌ها و کتاب‌های دکتر شریعتی تا مرحوم مهندس بازرگان، استاد شهید مرتضی مطهری، استاد مصطفی حسینی طباطبایی بهره برده است.

دیدگاه

خانم موحدی خود را طرفدار فمنیست اسلامی می‌داند از این رو جهت رسیدن به آموزه‌های فمنیستی به تفسیر دوباره متون دینی به خصوص قرآن کریم پرداخته است. خانم شریعت پناهی تاکید می‌کنند که «تمام پژوهش‌هایم در رابطه با قرآن نشان می‌دهد که بسیاری از قوانین و مقرراتی که علیه زنان تبعیض روا می‌دارد مستند به قرآن نیست و من در اینجا در کمال افتخار خدمت شما عرض می‌کنم که کوچک‌ترین نابرابری علیه زنان در متن قرآن (اگر به درستی ترجمه و تفسیر شود)، وجود ندارد. در ثانی وقتی فتواهای زیاد و متفاوتی از سوی افراد گوناگون وجود دارد چرا ما نباید به دنبال فتوایی که بهتر است برویم تا در قرن بیست و یک باعث وهن اسلام نشویم؟»

شریعت پناهی در باب تفاوت‌های طبیعی و فطری زن و مرد که منشاء تفاوت‌های حقوقی می‌باشد می‌گوید: «بدون شک ما صفات زنانه و مردانه کاملا تفکیک شده، نداریم، یعنی همه ما ممکن است صفات زنانه یا مردانه‌ای داشته باشیم ولی از آن جایی که خانم‌ها معمولا مادر می‌شوند، طبیعتا، دارای ویژگی‌هایی هستند که بتوانند به خوبی از عهدۀ "وظیفه دشوار مادری برآیند". حال، اگر کسی این تفاوت‌های جزیی میان زنان و مردان را که بعضا، بر اثر تربیت، تشدید هم می‌شود، به عنوان نقطه ضعف تلقی کند، مثلا بگوید "زنان نمی‌توانند قاضی شوند چون عاطفی‌تر و احساساتی‌تر از مردان"، هستند، استدلال صحیحی، نیست، چرا که مگر "هر مردی می‌تواند قاضی شود؟". هم مرد و هم زن برای قاضی شدن باید یک سری مراحل تخصصی را بگذرانند و امتحاناتی بدهند حالا ممکن است بعضی از زنان یا مردان، نتوانند در امتحانات مربوطه قبول شوند، پس این موضوع هیچ ربطی به مسئله جنسیت ندارد و مسیله اصلی کسب صلاحیت‌ها است. بالاخره آیت‌الله العظمی صانعی که مرجع تقلید هم هستند، در فتوایی گفته‌اند که هیچ منعی نه فقط برای وزارت که بالاتر برای ریاست جمهوری و ولایت فقیه و هم وجود ندارد.»

خانم شریعت پناهی در مساله حجاب با بررسی آیات حجاب این چنین توضیح می‌دهد: «مهمترین آیه در این مورد آیه 31 از سوره شریفه نور می‌باشد که می‌فرماید:» و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن و یحفضن فروجهن ولا یبد ین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن و…..»(و به زنان مومن بگو – دیده گان خویش فرو می‌خوابانند ودامن خوداز فحشاء پاک نگه می‌دارند وزینت‌های خویش را جز آنچه که خود آشکار است – (که از نظر استاد مطهری در کتاب مسئله حجاب شامل انگشتر -سرمه و آرایش ملایم و… می‌تواند بشود)آشکار نمی‌کنند و بزنند برگریبان خویش دستک روسری‌های خود را و…»نکات مهم در این آیه شریفه عبارتند از:

1. مورد خطاب این آیه شخص پیامبر گرامی اسلام است که با اخلاق ملکوتی خویش به زنان جامعه خویش پیام «پاک بودن» را ابلاغ کند.
2. خطاب این آیه شریفه به زنان و با فعل مضارع است (یغضضن) چون «زنان نیازی به امر و نهی ندارند » و برای پاک بودن خویش ـ خود به فطرت خدایی‌شان عمل می‌کنند (بر خلاف آنچه که اکنون عمل می‌شود). می‌توان گفت که «هر نوع امر و نهی» به آنها در اینگونه موارد «نتیجه عکس » خواهد داد. بهترین دلیل بر این امر اینست که «هم اکنون به شهادت آمار و ارقا م دستگیری‌ها و جریمه‌های مربوط به بدحجابی» این پدیده در جامعه رو به افزایش بوده است ـ آیا دلیل این پدیده چیزی جز تخطی از محتوای این آیه و حاکم کردن شعار» یا روسری / یا تو سری» نبوده است؟
3. اینجانب هرچه در این آیه شریفه جستجو کردم به کلمه «مو» برخورد نکردم. بلکه کلمه‌ای که بر روی آن تاکید شده است – «گریبان» است که می‌تواند شامل «گردن و سینه» بشود. اصولا فلسفه حجاب، پوشاندن اندام‌های زیبا و متفاوت در زن و مرد است و نه اندام‌هایی که از نظر زیبایی در زن و مرد یکسان (مثل «موی ساده و بی‌آرایش») هستند. حال اگر در کشورهایی مثل عربستان به علت گرمای بیش از حد هوا، هم زنان و هم مردان موهای خود را می‌پوشانند ربطی به این آیه شریفه و به اجباری بودن پوشاندن مو ندارد. بلکه پوشاندن گریبان کافیست.

• آیه 59 از سوره شریفه احزاب که می‌فرماید: «یا ایهاالنبی قل لا زواجک و ناتک و نساءالمومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذ ین وکان الله غفورا رحیما» آیه 59 از سوره شریفه احزاب (ای پیامبر به هسران ودختران وزنان مومن بگو ـ جامه‌های روی خود را به خود نزدیک کنند. چرا که آن کار (بهترین ) و نزدیک‌تر (راه) برای آنست که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند.

نکته مهم در این آیه اینست که وقتی مردانِ بیمار و زن آزار در جامعه‌ای زیاد می‌شوند ـ بهترین راه برای محفوظ ماندن زنان (و حتی مردان) از آزار و اذیت بیماران جنسی ـ احتراز از پوشیدن لباس‌های محرک است. این عبارات هم «توصیه‌ای» است نه از جنس اجبار. چرا که در صورت عدم رعایت، دودش به چشم خود زنان می‌رود؛ چندان که در کشورهایی که قوانین نسبتاَ بازدارنده و خوبی برای حفظ امنیت ناموسی زنان وجود دارد، هنوز پدیده‌هایی مثل تجاوز، تعرض و… وجود دارد و بیشتر قربانیان هم زنان خیابانی و… هستند (البته این توصیه‌ها به هیچ وجه نافی وظایف مربوط به ارگان‌های مسئول امنیت نمی‌باشد).

• آیه 60 از سوره شریفه نور که می‌فرماید: والقواعد من النساءاللاتی لا یرجون نکاحا فلیس علیهن جناح ان یضعن ثیابهن غیر متبرجات بزینته وان یستعففن خیر لهن واللهسمیع علیم. (و زنان بازنشسته‌ای که امید به ازدواج ندارند درصورتی که با زینت‌های زننده ـ خودنمایی نکنند ـ می‌توانند روپوش خود را کنار بگذارند و اگر عفت بورزند (و روپوش خود را همچنان در حضور نامحرم داشته باشند) برای شان بهتر است.

نکته مهم و قابل توجه در این آیه این است که با شرایطی، حتی کنارگذاشتن آن حجاب توصیه‌ای (و نه اجباری) هم بلامانع دانسته شده است. نتیجه‌گیری

• با توجه به بحث بالا مشاهده می‌کنیم که از حدود 6000 آیه در قران کریم فقط 2 آیه آن به حدود و ثغور پوشش برای زن مسلمان (آن هم توصیه‌ای) و نه اجباری، پرداخته شده است.
• از آن جایی که بسیاری از آقایان فقها اطاعت از شوهر را بر زن واجب می‌دانند. از کجا معلوم که بسیاری از زنان بدحجاب و بی حجاب به دستور شوهران خویش بدحجاب نشده باشند.!!!!

خانم موحد در مسائل دیگر در حوزه و زن وخانواده مانند مساله ارث، سنگسار، ولایت فقیه... نیز با بررسی آیات بدون توجه به روایات به نقد دیدگاه‌های رایج در مسائل زن و خانواده پرداخته و در پایان با تقلیل مباحث؛ آنچه را که به مذاق خودش بهتر و نزدیک به آراء فمنیستی بوده است برگزیده است.

نقد

آنچه به عنوان نقد کلی به تمام طرفداران فمنیست اسلامی وارد است را می‌توان چنین بیان کرد: تفکر فمینیستی در جوامع اسلامی یک تفکر جعل شده و در سده اخیر به ادبیات دفاع از حقوق زنان راه یافته است. و در برخى کشورهاى اسلامى نگاه جدیدی را به زنان معطوف داشته است. این دیدگاه به تفسیر زن‌مدارانه از اسلام می‌پردازد. و از آنجا که دین را نافذترین و مهم‌ترین رکن فرهنگ در کشورهای اسلامی می‌بیند، دستیابی به اهداف تساوی‌طلبانه خویش را در گرو همسویی و همراهی با فرهنگ دینی می‌پندارد از این رو فمنیست‌های مسلمان به دنبال تطبیق آموزه‌های فمینیسم غربی با آموزه‌های اسلامی هستند، تا اسلام را موافق فمینیسم جلوه دهند. فمینیسم اسلامی یک ایده آگاه‌‎سازی است که براساس بازخوانی قرآن و بازآزمایی نوشته‎‌های مذهبی می‎‌گوید: مردان و زنان حقوق برابر دارند. آنچه به عنوان برابری و عدالت مورد نظر فمینیست‌های اسلامی می‌باشد، عدالت عرفی است، نه عقلی و عدالت عرفی مفهومی تغییرپذیر است از این رو بسیاری از احکام زنان را که در ذهنیت کنونی جامعه ما عادلانه تصور می‌شود، می‌توان لغوشده تلقی کرد.این در حالی است که عرفی‌زدگی در نظام تشریعی عادلانه هستی اختلال ایجاد می‌کند و به نحوی عدالت تفسیربردار و دچار نسبی‌گرایی می‌شود.

فمنیست‌های اسلامی مانند خانم شریعت پناهی چون عدالت و برابری را عرفی می‌دانند لذا تفاوت‌های تکوینی میان زن و مرد را نمی‌تابند و جهت حفظ رسالت خود در پیوند با آراء فمنیستی یا منکر تفاوت‌ها می‌شوند و یا آنها را برساخته اجتماع می‌دانند و نباید تفاوت‌های تکوین منشاء تفاوت‌های تشریعی و حقوقی میان زن و مرد باشد. این در حالی است که در دیدگاه اسلام اگر هر کس بر اساس طبیعت و خلقت به کارویژه‌های خود بپردازد، دارای ارزش است و هیچ گونه برتری در مأموریت‌های مرد بر زن یا برعکس نیست؛ ارزش مرد اگر به خاطر فعالیت‌های اجتماعیش هم باشد، ارزش زن در این است که مربی و تربیت‌کننده مرد باشد و با این کار ارزش مضاعفی می‌یابد.

آزادی مورد نظر فمینیست‌ها متأثر از آزادی لیبرالیستی است که اساسش مخالفت با دین است و آموزه‌های دینی را مورد چالش قرار می‌دهد به همین دلیل در بحث حجاب که فمینیست‌ها بعضاً آن را منکر می‌شوند طبق قانون شرعی، یک دستور مولوی دینی و لازم‌الاجراست و حجاب اختیاری با روح سیاست دینی تنافی دارد.

اگر فمینیسم را نه صرفاً دفاع از شخصیت و حقوق زنان، بلکه نظریه‌ای که برابری میان زن و مرد را در عرصه‌های مختلف حیات بشری پی می‌گیرد، بدانیم، در این صورت ترکیب میان اسلام و فمینیسم پارادوکسی ایجاد می‌کند که جز با تفسیر مجدد اسلام براساس آموزه‌های غربی و به قیمت تفسیر به رأی متون دینی و تحریف در آن، قابل رفع نیست بدین ترتیب باید تفکیکی بین دفاع از حقوق زنان و فمینیسم صورت داد یعنی می‌توان مدافع حقوق زنان بود، ولی فمینیسم نبود.

آثار

• کتاب دو جلدی تحت عنوان «تحلیلی نو بر حقوق زن از دیدگاه قرآن» نوشته‌است که جلد دوم آن در وزارت ارشاد در دست بررسی است.
• مقاله حجاب قرانی
• آیا سنگسار کردن یک حکم قرآنی است؟
• بحثی در باب ارث

منابع

• رمضانی، احمد، نشست علمی «فمنیسم اسلامی » ، خبرگذاری رسمی حوزه،97/07/12
• وبگاه زن در قرآن، شریعت پناهی، ژیلا، حجاب در قرآن، 27ژوئیه 2013
• وبلاگ دعوت و اصلاح،شریعت‌پناهی، ژیلا، بسیاری از قوانین تبعیض آمیز علیه زنان، مستند به قرآن نیست،1334/12/30
• ویکی پدیا صفحه(ژیلا شریعت‌پناهی)