تجمل‌گرایی

تجمل‌گرایی؛ گرایش به تشریفات و تکلف در استفاده از ظواهر و زیورهای دنیوی.

بر اساس آموزه‌های اسلام، خداوند زیبا بوده و خالق زیبایی‌های هستی است؛ از این منظر آفرینش زیبایی‌ها به‌منظور بهره‌مندی انسان از آنها است. اگر استفاده از هرگونه زیبایی از سوی انسان ممنوع بود، خداوند متعال، آنها را نمی‌آفرید؛ بنابراین روی‌آوری به زیبایی‌های آفرینش و استفاده از آنها در حد اعتدال، پسندیده است. سیره اهل بیت نیز حکایت از این مدعا است. اما برخی افراط‌ها در استفاده از این نعمت‌ها و عوامل بروز گرایش به تجمل، موجب شده تا تجمل‌گرایی مورد نکوهش قرار گیرد.‌ به‌دلیل ویژگی‌های روحی و جسمی زنان، تجمل‌گرایی و میل به زیبا دیده‌شدن در آنها، بیشتر جلوه‌گر است.

مفهوم‌شناسی

تجمل، به‌معنای آراستن و نیک‌ساختن خود و نیز به‌معنای وسایل آرایش و آنچه موجب نشان‌دادن شکوه و خودنمایی باشد، به‌کار می‌رود. آدمی در همه حال به آراستن خود و استفاده افراطی از وسایل زینتی و توجه فراوان به ظواهر زندگی دنیوی میل و رغبت داشته است.

ریشه‌های تجمل‌گرایی افراطی

اصالت‌یافتن دنیا

اندیشمندان با تکیه بر آموزه‌های دینی معتقدند که اگر بینش انسان، مادی و این‌جهانی شود، چنین انسانی، اصالت را به دنیا، امور مادی و تجمل‌گرایی داده و سعادت و بزرگی خود را در گرو رسیدن به خواسته‌های مادی و تجملات دنیوی می‌داند. بازتاب این انگاره در زنان، سوق یافتن آنها به‌سمت سبک زندگی مادی و جلوه‌گری‌های ظاهری با پوشش و آرایش‌های زننده و هنجارشکن است.

اشرافی‌گری حکمرانان

تجربه تاریخی نشان داده است زمانی که فرمان‌روایان و حاکمان جامعه به سمت اشرافیت متمایل شوند، این ویژگی در سبک زندگی مردم نیز سرازیر شده و آنها در بسیاری از امور زندگی خود دچار تکلف می‌شوند.

لذت‌گرایی

از منظر کارشناسان دینی، خوش‌گذرانی باعث می‌شود تا انسان به‌تدریج از معنای حقیقی و هدف زندگی دور شود و همیشه به فکر آن باشد که چگونه در شادی‌های ظاهری و مادی، غوطه‌ور بماند؛ به‌ویژه زنان که در این زمینه با خودآرایی‌های افراطی و تشریفات، بیشتر تلذذ می‌کنند.

ضعف‌های شخصیتی

از نظر روان‌شناسی یکی از علل تجمل‌گرایی افراد، وجود نقاط ضعف در شخصیت انسان‌ها است. گاهی برخی افراد با وجود داشتن امکانات رفاهی در سطوح مختلف زندگی، باز به‌دنبال امکانات تجملی بیشتر هستند. چنین افرادی، احساس خودکم‌بینی را این‌گونه می‌پوشانند.

پیامدهای تجمل‌گرایی

دوری از خداوند

از نگاه اندیشمندان مسلمان، هرچه انسان در لذایذ و مطاع مادی غرق شود، به همان اندازه از خداوند و یاد مرگ و قیامت دور می‌شود. سرگرم شدن زن به امور مادی و دل‌بستن به آن باعث نوعی غفلت از امور دینی و افتادن در دام خودنمایی می‌شود که مانعی برای اعتلای روح و انسانیت او خواهد بود.

گسترش رذائل اخلاقی و فساد اجتماعی

پدیده تجمل‌گرایی در جامعه فضایل اخلاقیِ انفاق، کمک به نیازمندان و روحیه فداکاری را کم‌رنگ می‌کند. همچنین انسان متجمل، اگر به هدف مادی خود برسد، دچار نوعی تفاخر و خودنمایی شده و خود را در مرتبه بالاتری از دیگران می‌انگارد؛ از سوی دیگر، برای افراد مادی‌نگر دیگر که فاقد امکانات رفاهی برتر هستند، تکلف و چشم و هم‌چشمی ایجاد شده و درنتیجه حس حسادت در آنها تقویت شده، به کفران نعمت و ناسپاسی از داشته‌های خود روی‌ می‌آورند.

گسترش مصرف‌گرایی

افراد تجمل‌خواه، از امکانات خود، بی‌رویه استفاده می‌کنند و بیش از آنکه در عرصه تولید وارد شوند، به سمت برآوردن نیازهای کاذب، مصرف و به دنبال آن اسراف کشیده می‌شوند که باعث هدررفت سرمایه شده و به موازات آن منجر به گسترش معضلات اقتصادی و فقر در سطح جامعه می‌شود.

ترویج بدعت و الگوهای نامناسب

انسان تجمل‌خواه به‌خاطر خودنمایی، مراسم‌های باشکوه برگزار می‌کند. نوآوری‌ها در چنین مراسم‌هایی، به‌ویژه در میان زنان، در بسیاری از موارد هنجارها و ارزش‌های اجتماعی را نادیده می‌گیرد. رقابت در ترویج الگوهای نامناسب و غیر اخلاقی، جامعه و به‌خصوص نسل جوان را از آرمان‌های اسلامی دور می‌کند.

تغییر سبک پوشش

وقتی زن به سمت تجمل‌گرایی می‌رود، به‌تدریج برای نمایش لباس‌ها و زیورآلات متنوع خود، نوع پوشش خود را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که آن زینت‌ها نمایش داده شوند. چادر و روسری‌های بلند مانعی برای عرض اندام برخی زنان است. از این‌رو، برهنگی در پرتو تجمل‌خواهی جایگزین عفت و حیا می‌شود.

تجمل در قرآن و راهکار قرآنی در عدم رغبت به آن

مفسران قرآن از کاربرد واژگانی مانند جمال و جمیل در قرآن و نیز با تکیه بر روایات، استفاده از زینت به‌ویژه در هنگام عبادت را پسندیده دانسته‌اند. اما تجمل‌گرایی در قرآن نکوهش شده است. انسان‌های متجمل و خوش‌گذران در قرآن به «مترفین» تعبیر شده‌اند؛ همان‌ها که غرق و مست در نعمت و زندگی مرفه و دلبسته به آن بوده و هدف اصلی از آفرینش انسان را فراموش کرده‌‌اند؛ البته دین، انسان را از استفاده ثروت، منع نکرده است؛ بلکه او را در دورشدن از صفات و ارزش‌های انسانی، به‌واسطه دنیاگرایی محدود کرده و به میانه‌روی دعوت می‌کند. قرآن، استفاده غیر ضروری از نعمت‌های خداوند را اسراف دانسته است. بر اساس آیات قرآن، خداوند مسرفین و کسانی را که در مصرف نعمت‌های الهی زیاده‌روی می‌کنند، دوست ندارد. اسراف والدین در خانواده باعث می‌شود که فرزند نیز از راه اعتدال خروج کرده و به لوازم غیر ضرور و متجمل متمایل شود. زنان با مدیریت دقیق و منطقی می‌توانند روحیه اعتدال را در فرزندان خود نهادینه سازند.

منابع

• قرآن کریم، ترجمه سید محمدرضا صفوی، قم، دفتر نشر معارف، دارالقرآن کریم، 1386ش.
• افسردیر، حسین و رحیمی، عصمت، «آسیب‌شناسی تجمل‌گرایی در رفتارهای فردی و راهکارهای قرآنی و روایی پیشگیری از آن»، بصیرت و تربیت اسلامی، ش33، 1394ش.
• «تجمل‌گرایی و ریشه‌های پیدایش آن»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 24 تیر 1398ش.
• خامنه‌ای، علی، «بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 11 مرداد 1395ش.
• دهخدا، علي‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سايت واژه‌ياب، تاريخ بازديد: 10 اردیبهشت 1402ش.
• رضوانفر، احمد، «فرهنگ اخلاقی معصومین علیهم‌السلام»، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1387ش.
• شیخ‌الرئیس، فاطمه، «تجمل»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 10 اردیبهشت 1402ش.
• محمدی، مریم، «تجمل‌گرایی زنان از دیدگاه اسلام (بررسی عوامل، آثار، راهکارها)»، مجموعه مقالات سومین نشست اندیشه‌های راهبردی: زن و خانواده، تهران، 1391ش.
• مسائلی، مهدی، «ترویج تجمل‌گرایی در جامعه منجر به افزایش حس بدبینی در بین مردم کم برخوردار می‌شود»، خبرگزاری تسنیم، 19 دی 1397ش.
• «مصرف‌گرایی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 14 اردیبهشت 1402ش.
• معارفی، مریم، «بررسی تجمل‌گرایی و علل گرایش به آن از نگاه روان‌شناسی»، وب‌سایت میگنا؛ پایگاه خبری علمی و تخصصی روان‌شناسی و بهداشت روان، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1400ش.
• علوی، فاطمه، «زن و تجمل‌پرستی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 18 اردیبهشت 1402ش.