علی شریعتی

علی شریعتی

اطلاعات شخصی
زاده	روستای کاهک، از توابع سبزوار؛ 1312/9/2
درگذشت	انگلیس، 29خرداد1356
محل سکونت	ایران، فرانسه
فرزندان	احسان، سوسن، سارا، مونا
همسر	پوران(فاطمه)شریعت رضوی
سایر مشخصات
آثار	36 اثر زن، آزادی،کویر، هبوط
زبان	فارسی
خدمات
دین	اسلام
مذهب	شیعه
تحصیلات	کارشناسی ادبیات فارسی دکتری ادبیات فارسی
محل تحصیل	سوربن(فرانسه)، مشهد(ایران)
شغل	معلم، استاد دانشگاه

علی شریعتی مزینانی؛ نویسنده، متفکر شیعه و جامعه‌شناس ایرانی(متمرکز بر جامعه‌شناسی دین).

علی شریعتی یکی از تأثیرگذارترین روشنفکران ایرانی قرن بیستم و «ایدئولوگ انقلاب ایران» نامیده می‌شود، اگرچه ایده‌های او اساس جمهوری اسلامی را تشکیل نداد.

زندگی نامه

علی شریعتی فرزند محمدتقی شریعتی و زهرا امینی در روستای کاهک از روستاهای بلوک مزینان است. خانواده علی شریعتی در آن‌ سال‌ها ساکن مشهد بودند اما زهرا امینی برای تولد فرزندش به زادگاه خود باز می‌گردد.

علی شریعتی پنج‌شنبه دوم آذرماه، به دنیا آمد. زادگاه او را مزینان نیز گفته‌اند؛ از آن جهت که در مزینان بالید و نام خانوادگی او، در اصل، «مزینانی» است.

شریعتی دبستان را در مدرسه ابن یمین، و دبیرستان را در مدرسه فردوسی گذراند و در اداره‌ی فرهنگ مشهد به عنوان معلم استخدام شد. در سال 1331 در روزنامه خراسان فعالیت مطبوعاتی خود را آغاز کرد.

در سال 1337ش پس از دریافت لیسانس در رشته ادبیات فارسى بعلت شاگرد اول شدنش براى ادامه تحصیل به فرانسه فرستاده شد. وى در آنجا به تحصیل علومى چون جامعه شناسى، مبانى علم تاریخ و تاریخ و فرهنگ اسلامى پرداخت و با اساتید بزرگى چون ماسینیون، گورویچ و سارتر و ... آشنا شد.دوران تحصیل شریعتى همزمان با جریان نهضت ملى ایران به رهبرى مصدق بود که او نیز با قلم و بیان خود و نوشته‌هاى محکم از این حرکت دفاع می‌نمود. وى پس از سال‌ها تحصیل با مدرک دکترا در رشته‌هاى جامعه شناسى و تاریخ ادیان به ایران بازگشت. شریعتی ۴۳ سال زیست. تدریس را در ۱۹ سالگی آغاز کرد، روزنامه نگاری و تجربه سرایش شعر را از همان سن با چاپ نوشته ها و اشعارش در روزنامه شروع کرد و در ۲۲ سالگی اولین ترجمه اش به بازار کتاب راه یافت (ابوذر، خداپرست سوسیالیست ـ ۱۳۳۴) مهمترین کتاب مکتوبش را در ۳۶ سالگی به چاپ رساند.

شریعتی از سال 1347ش، دو سال پس از آغاز تدریس در دانشکده مشهد و به دنبال پیشنهاد سخنرانی در حسینیه ارشاد ، عرصه عمومی را در کنار نهاد آکادمی برای اشاعه اندیشه و پروژه خود انتخاب می کند. در این عرصه عمومی، هم دانشگاه های سراسری در ایران جای می گیرد، هم انجمن مهندسین، هم کانون های ادبی، هم انجمن های اسلامی دانشجویی ؛ در شهرستان ها، در مکه و مدینه (در عرفات، در منی …) و البته موسسه مذهبی فرهنگی حسینیه ارشاد که سه سال قبل از آغاز سخنرانی توسط شریعتی تأسیس شده است. در همه جا مخاطب همان است: دانشجویان و قشر جوان. در همه جا موضوعات نیز و روش یکسان است. اگر در دانشکده ادبیات ، اسلام شناسی درس می دهد؛ در حسینیه ارشاد تاریخ ادیان.(هندوئیزم و بودیزم و روح و بینش شرقی و..) گاه بر عکس نیز عمل می کند : در حسینیه ارشاد تند ترین نقدها را به مذهب دارد و در دانشگاهها بیشترین دفاعیات را از مذهب دارد. او تئاتر را به حسینیه می کشاند و مذهب را به دانشکده

او با همکلاسی خود پوران (بی بی فاطمه) شریعت‌رضوی، ازدواج کرد. پوران دو برادرش در مقابل با دشمن کشته شده بود. او خواهرعلی‌اصغر شریعت‌رضوی که در مقابله با ارتش روس در سال ۱۳۲۰ در مرز ارومیه کشته شد و آذر شریعت‌رضوی که در اعتراض به سفر نیکسون به ایران در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به همراه دو دانشجوی دیگر –قندچی و بزرگ نیا-در کریدور دانشکده فنی به شهادت رسید.

شریعتی از سن ۲۴ سالگی تا پایان عمر که 43 سال سن داشت ، در مجموع سه بار به زندان افتاده است؛در زمانی که هنوز 36 سال بیشتر نداشت؛ در چهل سالگی بازنشسته زودرس شد؛ در همین سن ممنوع القلم و ممنوع السخن گشت و به همراه هفده تن از اعضای نهضت مقاومت ملی و وابستگان به «کانون نشر حقایق اسلامی» مشهد دستگیر شد و به تهران انتقال داده شد و در زندان قزل قلعه تهران به مدت یک ماه زندانی شد(۲۵ شهریور و آزادی در مهرماه )و در ۴۳ سالگی ـ دو سال پس از آزادی از زندان و یک ماه پس از تجربه آزادی ـ در خارج از کشور به مرگ مشکوکی در شهر کوچکی در انگلستان از میان رفت. (۱۳۵۶) در زندگی کوتاه شریعتی همه اتفاقات با سرعت می افتد.

کتاب‌های شریعتی از سوی رژیم شاه گمراه‌کننده و ممنوع دانسته شد و در پی آن از کتابخانه‌ها جمع‌آوری شد. بعد از این (تا اواسط سال ۱۳۵۶)، به کتاب‌های او اجازه چاپ داده نمی‌شد و با نام‌های مستعار علی علوی، علی سبزواری، علی دهقان‌نژاد، علی سربداری، علی شریفی، علی خراسانی، علی مزینانی، علی زمانی، علی راهنما، علی سبزوارزاده، علی اسلام‌دوست، محمدعلی آشنا، محمدعلی اثنی‌عشری، محمدعبدالخطیب مصری، م. رفیع‌الدین، شمع، احسان خراسانی، رضا پایدار، کمال‌الدین مصباح و… چاپ می‌شد. وجه انقلابی و مارکسیستی شریعتی موجب ممنوع بودن کتاب های شریعتی توسط پهلوی بود.

البته کتاب های او مورد انتقاد علما و اساتید حوزه نیز بود بنابراین رویکرد های متفاوتی در قبال او گرفته شد برخی به دنبال تغییر در اندیشه او در زمان حیات بودند و به مباحثه با او می پرداختند و برخی به طورکلی مخالف با شریعتی بودند، پس از وفات او، برخی با چاپ کتاب های او مخالف بودند. به دلیل برخی اشکالاتی که در کتاب های شریعتی بود که ممکن بود موجب انحراف جوانان شود.

شهید مطهری در رابطه با شریعتی می نویسد:«نظر به این‌که تحصیلات عالیه و فرهنگ او غربی بود و هنوز فرصت و مجال کافی نیافته بود در معارف اسلامی مطالعه وافی داشته باشد، تا آن‌جا که گاهی از مسلمات قرآن و سنت و معارف و فقه اسلامی بی‌خبر می‌ماند، هر چند با کوشش زیاد به تدریج بر اطلاعات خود در این زمینه می‌افزود، در مسائل اسلامی (حتی در مسائل اصولی) دچار اشتباهات فراوان گردیده است که سکوت در برابر آن‌ها ناروا و نوعی کتمان حقیقت است....از این‌رو، با توجه به اقبال فراوان جوانان به کتب مشارالیه و این‌که خود او در اواخر عمر در اثر تذکرات متوالی افراد بی‌غرض و بالاتر رفتن سطح مطالعات خودش متوجه اشتباهات خود شد و به یکی از نزدیکانش وکالت تام برای اصلاح آن‌ها داد، این‌جانبان بر آن شدیم به حول و قوه الهی ضمن احترام به شخصیت و تقدیر از زحمات و خدماتش در سوق دادن نسل جوان به طرف اسلام بدون مجامله و پرده‌پوشی و بدون اعتنا به احساسات طرفداران متعصب و یا دشمن مغرض، طی نشریاتی نظریات خود را درباره مطالب و مندرجات کتاب‌های ایشان بالصراحه اعلام داریم. از خداوند متعال مدد می‌طلبیم و از همه افرادی که بی‌غرضانه نظریات مستدل خود را در اختیار ما قرار ‌دهند و ما را در این راه یاری نمایند متشکر خواهیم شد. »

نظریات شریعتی در موضوع زنان

فاطمه فاطمه است

او در سخنرانی، فاطمه فاطمه است که مکتوب شده است به دنبال طرح الگو برای زنانی است که نه سنتی هستند و نه غرب زده و مدرن، او سعی می کند ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه را توضیح دهد و الگوهای غربی را کنار بزند و به تعبیر خودش حضرت زهرا را از قالب روضه ها و نوحه ها می خواهد بیرون بکشد و تعبیرات تند و تلخی نسبت به صرف روضه خوانی در مورد حضرت زهرا وارد می کند او در مقابل روشنفکری هم تعبیرات تندی دارد . شریعتی می گوید سه چهره از زن داریم زن سنتی، زن مدرن و زن مسلمان و حضرت فاطمه را بی شباهت به زن مدرن و به زن سنتی می داند و چهره سوم زن را فاطمه وار می خواند.

استخراج الگوی زن مسلمان

شریعتی معتقد است برای عدم میل زنان به زن غربی، الگوهای زن مسلمان از تاریخ اسلام استخراج شود تا خود باوری در زن مسلمان ایجاد شود و میل به الگوی زن غربی کاسته شود.

زن سنتی، زن مدرن

او زن سنتی را تحقیر شده در جامعه می داند که با اسامی خاص و تحقیر آمیز مثل منزل نام برده می شود، در خانواده جایگاه خاصی ندارد، بدور از عقل و اندیشه است و در تربیت فرزند ضعیف عمل می کند. شریعتی پدرسالاری را عامل مهم برای ظلم به زن سنتی می داند.

از سوی دیگر زن مدرن و خانواده مدرن با آسیب های متعددی روبه رو است زن مدرن از عاطفه دور، و به نیروی کار تبدیل شده است. این زن به نام آزادی جنسی، ابزار سرگرمی مردان شده است در خانواده غربی، زن و مرد از یکدیگر دور هستند و دچار طلاق عاطفی شده اند و به یکدیگر بی اعتمادند و الگوهای جدید خانواده رخ داده است. او سرمایه داری را موجب تضعیف و فروپاشی خانواده و زن مدرن می داند.

البته شریعتی معتقد است زنان فرهیخته و دانشمند در جامعه غرب وجود دارد که در جامعه ما(دوره پهلوی) فقط به فساد های زن غربی سوق داده می شود و روزنامه های زن روز و اطلاعات بانوان(دوره پهلوی) الگوی زن فرهیخته را به نمایش نمی گذارند.

تحلیل مسائل زنان از دریچه فمنیست سوسیالیست

شریعتی مسائل زنان را با نگاه فمنیست سوسیالیست تحلیل می کند و عمدتا پدرسالاری و سرمایه داری را دو عامل ظلم به زن می داند. به طور مثال او وقتی علت تحقیر زن و کشتن دختران در دوره جاهلیت پیش از اسلام را تحلیل می کند سرمایه داری و پدر سالاری و نظام طبقاتی را موثر می داند.

فرهنگ و طبقه بورژوایی موثر بر تحولات زنان

شریعتی می گوید بعد از رنسانس، انقلاب بورژوایی، فرهنگ بورژوایی که فرهنگ آزادی فردی بود بر کلیسا پیروز شد و بنابراین همه ارزش ها انحرافی و ارزش های انسانی مثبت یا منفی در موضوع زنان برای رشد فرهنگ بورژوایی فروریخت. و ناگهان شعار آزادی جنسی مطرح شد و زن متوجه شد با این شعار به آمال و آرزهایش می رسد بنابراین از آن حمایت کرد

فروید و سکسوالیته

فروید مکتب علمی سکسوالیته را بنیان نهاد؛ که اصالت جنسی! رویه این مکتب است شریعتی معتقد است فروید در فرهنگ بورژوایی زیسته و بزرگ شده که همه چیز بر اساس سرمایه داری است و ارزش های متعالی انسانی را حس نمی کند، فروید همه چیز را با ادبیات جنسی تحلیل می کند حتی نوازش مادری به فرزندش و پرستش خدا توسط انسانی با این نگاه تحلیل می شود. شریعتی فروید را پیغمبر بورژوایی می داند که مذهبش جنسیت و معبدش فرویدیسم است که ارزش های انسانی زن در این معبد ذبح می شود.

راهکار های ترویج الگوی اصیل زن اسلامی

• حقوق انسانی و اسلامی زن را به زن بدهید: اگر حقوق انسانی و اسلامی زن را به زن بدهید او را بهترین عنصر ساخته اید تا بهترین قدرت مقاومت در برابر هجوم غربی را داشته باشد و اگر نکردید یهترین کمک را به زن کرده اید برای قبول دعوت غرب.
• استفاده از الگوهای زن، مطرح در جهان اسلام: این الگو ها معرفی و تبیین شوند که اگر با ادبیات و روش مناسب صورت بگیرد زنان گرایش پیدا می کنند
• گرایش گام به گام: برای جذب یک زن به حجاب از مقدمات دین شروع شود و گام به گام او را نزدیک کنیم
• تفکیک سنت از مذهب: برخی موارد در سنت هست و در دین نیست که باید تفکیک شود تا موجب تضعیف حقوق زنان نشود
• انتقال فایده ارزش ها: اگر ارزش احکام برای زن گفته شود زن تمایل بیشتری دارد تا آن را انجام دهد و ثبات عمل بیشتری دارد. او بین زنی که با دانش حجاب را رعایت می کند یا به طور سنتی رعایت می کند تفکیک قائل می شود و قائل است حجابی که آگاهی نسبت به رعایت آن نباشد با گرایش های سطحی به بی حجابی از بین می رود.
• تببین ارزش های والا در مقابل زنان موجب می شود زنان به ارزش های غربی گرایش کمتری پیدا کنند.

چادر یا حجاب

چادر شکل خاصی از حجاب است و حجاب منحصر به چادر نیست، حجاب متناسب با سنت های اجتماعی و فرهنگی یا شرایط آب و هوایی هر قوم و حاکمیتی می تواند متفاوت باشد.

فلسفه تعدد زوجات

تعدد زوجات برای شرایط ضرورت وضع شده است.برای هوسرانی تعدد زوجات گذاشته نشده است. در دوره پیامبر بنابر شرایط اضطراری که برای یتیم ها به وجود آمد اسلام چنین حکمی را گذارد و این از سیاق آیات به دست می آید. در دوره پیامبر به دلیل شرایط جهاد، یتیم های بسیاری بودند که بی سرپرست شده بودند که ممکن بود دچار مشکلات اجتماعی و تربیتی بشوند، حالت اضطراری بود که این حکم برای آن، وضع شد.

مهریه

مهریه یادگار دوره خرید و فروش زن است. شریعتی در تحلیل علت بالارفتن مهریه در دوره فعلی می گوید: بالا رفتن مهریه با تحصیل دختران ارتباط ندارد بلکه با طبقه ارتباط دارد هر چه دختران مربوط به طبقه مرفه تر باشند امکان تحصیل بیشتری دارند و همین افراد مهریه های بالاتری را وضع می کنند.

آثار

شریعتی از سالهای نوجوانی تا آخرین لحظات زندگی اش با کلمات سر و کار داشته است. اگر چه به دلیل وقت کم و نداشتن امنیت بیشترین آثار او سخنرانی‌هایی بوده‌اند که به گفته خودش در وضعیت‌های اورژانسی ایراد شده‌اند اما برای نوشتن.همیشه در پی لحظات و فرصتهایی بوده‌است. از میان ۱۵۷۰۰ صفحه اثر، ۶۶۰۰ صفحه‌ی آن آثار مکتوب است. که برخی از آثار مکتوب او از میان ۳۶جلد مجموعه آثار عبارتند از:

• گفتگوهای تنهایی
• هبوط
• کویر
• توتم پرستی
• بازگشت به خویش
• بازگشت به کدام خویش
• زن
• جهت‌گیری طبقاتی در اسلام
• تشیع: میعادگاه روح سامی و روح آریایی
• خودسازی انقلابی
• انسان، اسلام و مکتب‌های مغرب زمین
• عرفان، برابری، آزادی
• مکتب تعلیم و تربیت اسلامی
• تنهایی
• فلسفه خلقت انسان
• آزادی
• آزادی خجسته آزادی
• کتاب علی، کتاب فردا، کتاب همیشه
• و...

منابع

• «سالشمار»، بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی، تاریخ بازدید: 18بهمن 1401ش.
• «زندگینامه: علی شریعتی (۱۳۱۲ - ۱۳۵۶)»، خبرگذاری همشهری، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1386ش، تاریخ بازدید: 18بهمن 1401ش.
• «معبودهای شریعتی»، پایگاه اطلاع رسانی علی شریعتی، تاریخ بازدید: 18بهمن 1401ش.
• شریعتی، علی، کتاب زن، نسخه الکترونیک، 1390ش.