منى ابو الفضل
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | 1945، قاهره؛ مصر |
| مکتب | اجتهادگرا( تمدن‌گرا) |
| درگذشت | 24 سپتامبر 2008 قاهره |
| محل سکونت | آمریکا، قاهره |
| همسر | طه جابر العلواني |
| سایر مشخصات | |
| آثار | «زن و جوامع عرب در طول یک قرن» |
| خدمات | |
| دین | اسلام |
| مذهب | اهل تسنن |
| تحصیلات | دکتری علوم سیاسی |
| محل تحصیل | دانشگاه لندن |
| خدمات | ایجاد کرسی«زهيرة عابدين للدراسات النسوية» کرسی مطالعات زنان با رویکرد اسلامی در ایالات متحده، ایجاد جمعیت ««دراسات المرأة والحضارة» در قاهره |
| شغل | استاد دانشگاه، فعال سیاسی |
منی ابوالفضل؛ استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره، تمدن‌پژوه.
منی ابوالفضل در سال 1998ش کرسی مطالعات زنان را بر اساس دیدگاه اسلامی در ایالات متحد‌ه‌ی آمریکا تاسیس کرد و عمر خود را در راه دفاع از اسلام به‌خصوص در حوزه‌های مربوط به زنان صرف کرد. وی از تمدن پژوهان معاصر مصری است که رویکرد تمدنی او در علوم اجتماعی، روابط بین‌الملل و مطالعات اسلامی زنان آورده‌های متنابهی داشته و با تربیت شاگردانی بسیار مدرسه‌ای تمدنی را شکل بخشیده است.
زندگی‌نامه
منی ابوالفضل در سال 1945 در قاهره متولد شد. وی از سال 1951 به انگلستان رفت و در آنجا پروش یافت. پدر وی پزشک و زهیره عابدین مشهور به ام الاطباء المصریین است. تمام رشد علمی خانم ابوالفضل در دنیای غرب بوده است. اما وی از ابتدای کودکی با قران مانوس بوده است.[۱]
خانم ابوالفضل در سال 1975 موفق به دریافت دکترای علوم سیاسی از دانشگاه لندن شد. در سال 1975 به قاهره باز میگردد، و استاد مطالعات منطقه‌ای می‌شود. ابوالفضل در دانشگاه قاهره خود را به یک حس متناقض و دوگانه مواجه می‌بیند و در این باره می‌گوید: «مسیر العلم و العالم: یکی مسیر علم و وظیفه آکادمیک من بود که آن چیزهایی که من آنجا یاد گرفته بودم به دانشجویانم درس بدهم. یکی مسیر االعالم یعنی مسیر خودم بود. من به عنوان یک مسلمان احساس می‌کردم بین وجدانیات و واقعیات تعارضات، پارادوکس‌هایی وجود دارد. این دانشجوی مصری است و من از انگلستان آمده‌ام که تئوری‌های بین الملل و مطالعات منطقه‌ای را یاد بدهم. اولا من می‌دانم این تئوری‌ها مسائل امروز این مصری را حل نمی‌کند.» [۲]
این تئوری از جایی آمده است که دارد مسأله آنجا را حل می‌کند این از این طرف از آن طرف هم من به خودم، به قرآن رجوع می‌کنم می‌بینم که ما یک تراث مخزونه‌ای را داریم که این را بازآفرینی نکردیم که آیا این تئوری دارد جواب می‌دهد ما از منظر خودمان به این سؤال جواب بدهیم. تحت عنوان مسیر العالم و العلم. مسیر عادی که من را برایش استخدام کرده‌اند چنین اقتضایی دارد اما من که به خودم رجوع می‌کنم می‌بینم که چیزی وجود دارد که هم بهتر به درد دانشجویان می‌خورد و هم بهتر پارادوکس درونی مرا حل می‌کند.».[۳]
خانم ابو الفضل در 24 سپتامیر 2008 در اثر بیماری فوت کرد.[۴]
دیدگاه
ابوالفضل مانند برخی از اساتید دیگر دانشگاه قاهره «حامی ابی ربیع» به دنبال فهم تمدنی از علوم سیاسی بود. همزمانی ورود ابوالفضل در دهه 70 به قاهره با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران این نوید را در خانم ابوالفضل ایجاد کرد که می‌توان از اسلام در جهت فهم تمدنی استفاده کرد.
ابوالفضل در مقدمه مهم‌ترین کتاب خود به نام «امة القطب» در این باره چنین می‌گوید: «وقتی انقلاب اسلامی در ایران پیروز شد من احساس کردم بر اساس آن میراثی که وجود دارد انگار می‌شود یک کارهایی را انجام بدهیم.» خانم ابوالفضل با دو سوال و چالش اصلی در دیدگاه خود روبه رو می‌شود:
- اینکه اگر بخواهم با توجه به میراث سلف به پرسش‌های روز در جریان نوگرا پاسخ دهم باید چه کار کرد؟
- علوم روز در پاردایمی شکل گرفته است که مساله خارج از دنیای اسلام را پاسخ می‌دهد. و مسائل روز دنیای اسلام بر اساس دیدگاه اسلام نمی‌تواند در پارادیم علوم روز غربی پاسخ داده شود؟ برای پاسخ‌گویی به مسائل روز در دیدگاه اسلام چکار باید کرد؟
این سوالات و تناقضات دیدگاهی و پارادایمی دنیای غرب زمینه دیدگاه ایجابی ابوالفضل به اندیشه اسلام را شکل داد.
ابوالفضل تمدن را چنین تعریف می‌کند: «الحضاره» حضاره به معنای حضور است. لذا تمدنی بودن با میزان حضور معنا پیدا می‌کند. اینکه امروز مسلمانان در حل مسائل در جهان چقدر می‌توانند حضور پیدا کنند. این معیاری است که تمدن را می‌سازد. به عبارت دیگر تا چه اندازه مسلمانان به قرآن عمل می‌کنند؟ یا تا چه اندازه قرآن در ظرف امروز عملیاتی شده است؟
ایده ایجابی ابوالفضل دو محور اصلی دارد. محور اول «المنهاجیه» است، یعنی روشمندی، گاهی به معنای روش تحقیق نیز به کار می‌رود. از نظر ابوالفضل روشمندی یعنی نقل الفکر الی الاکادمیا، یعنی بتوانیم آنچه در اسلام و میراث اسلامی وجود دارد را وارد رشته‌های بین‌المللی کرد و این مباحث را توصیف، تجویز و تحلیل درست کرد. محور دوم کار علمی و تشکیل گروه‌های علمی حول مباحث مختلف است.[۵]
عمده کار ابوالفضل ارائه یک پارادایم توحیدی در برابر پارادایم سکولار است که عناصر اصلی آن «بازسازی مفاهیمی نو بر پایۀ قرآن کریم» و «نقد پارادایم رقیب غربی» می‌باشد. به همین جهت در پارادیم توحیدی خانم ابولفضل نقطه محوری را «بناء المفاهیم» می‌داند و برای این مساله تلاش علمی می‌کند. از نظر خانم ابوالفضل ساخت این مفاهیم محوری فقط با بازگشت به قرآن امکان پذیر خواهد بود.
یعنی فقط با بازگشت به قرآن است که می‌توان مفاهیم را ساخت.وی معتقد است ما سلسله مفاهیمی داریم که گوشت‌های پیونددهنده اعضاء هستند لذا با روش درست باید این مفاهیم پیدا و ارتباط آنها با هم فهم شود؛ مفاهیم به مثابه مهره‌های یک گردن‌بند و چارچوب هستند، روش در اینجا معنا پیدا می‌کند؛ روش مفاهیم را بهم ربط می‌دهد و از آن نتیجه‌گیری می‌کند.به عبارت دیگر ابوالفضل در پی خوانشی از تاریخ در یک سیستم توحیدی است و معضل اصلی مطالعات معاصر را سیستم‌های فکری فلسفی می‌داند که موجودیت اجتماعی متمدن‌ما را، به عنوان یک مسلمان محدود کرده‌است. او سعی می‌کند با تمرکز بر مفهوم «نفس واحده» و «ولایت» به نقد مفهوم سلطه در حوزه مطالعات زنان بپردازد.
این اندیشمند اعتقاد دارد مطالعات زنان باید بر اساس مبادی تمدنی و توجه به این امر باشد که زن و زنانگی در تمدن اسلامی یا أمّت، مانند سلولی است که تمام عناصر وراثتی امت را درون خود دارد. منی ابوالفضل از ضرورت تأصیل یا بنیان‌گذاری سخن می‌گوید و معتقد است این بنیان‌گذاری باید بر اساس سرچشمه‌های قرآن و سنت و نیز ره‌آورد و میراث تمدنی باشد. از منظر منی ابوالفضل خوانش تمدنی باید خودآگاه باشد، مبادی و اهداف را بشناسد؛ انتقادی، سازنده، و هدفمند باشد.[۶]
ابوالفضل در نظریه‌پردازی‌های اجتماعی و تمدنی خود، چون به حل مسئله پرداخته، اقدام نوآورانه‌ای انجام داده است؛ وی می‌گوید من در ساحت علوم اجتماعی ایستاده‌ام، لذا باید از یاد نبرم و بدانم که منابع دینی گوناگون هستند و برحسب جایگاه‌شان، ارزش‌های مختلفی هم دارند.وی معتقد است هیچگاه نباید قرآن را با برداشت مفسران یکسان بگیریم. قرآن را نباید با تجربه تاریخی مسلمین و حاکمان اسلامی یکسان بگیریم. مصادر گوناگون را باید به صورت همگرا و نه واگرا ببینیم و آنها باید مکمل همدیگر باشند.
از دید خانم ابوالفضل، کسی که می‌خواهد از ساحت علوم اجتماعی به مبانی دینی بپردازد، باید معتقد باشد و مبانی را مقدم بداند؛ کار خود را اجتهادی و تعبدلله بداند، باور به اینکه گفتمان قرآنی، مجموعه به هم پیوسته و سازگار با رسالت است.در دیدگاه ابوالفضل، گفتمان قرآنی، زنده است و به همه ابعاد وجودی انسان توجه دارد و میان ابعاد عملی و نظری جمع کرده است، هر چند منی ابوالفضل، پژهشگر علوم سیاسی است، ولی الگوی تحقیقی وی در روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای با نگاه به قرآن کریم است.[۷]
فعالیت‌ها
- راه اندازی جمعیت «المرأة و الحضارة»: که توسط منی ابوالفضل تأسیس گردیده را در سه محور مساله‌شناسی (بررسی موانع و سنت‌های بازدارنده در زمینه مشارکت زنان و چگونگی غلبه بر آن)، هدف‌گذاری (تاکید بر آموزش و آینده مطالعات زنان در دانشگاه‌های عربی و اسلامی) و ارائه راهکار (عمق بخشیدن به فعالیت‌های زنان در حوزه‌های فرهنگی و اندیشه‌ای) خلاصه نمود و مفهوم تربیت و آموزش را نقطه کانونی این جریان بیان کرد.
- راه اندازی کرسی مطالعات زنان با نگاه اسلامی در ایالات متحده آمریکه با عنوان «زهيرة عابدين للدراسات النسوية»
- راه اندازی و نشر فصلنامه «المرأة و الحضارة»؛هدف اصلی نشریه در دو محور نقد تراث در نحوه شکل‌گیری مفاهیم، اندیشه‌ها و قالب‌های اجتماعی درباره مطالعات زنان و نقد الگوی غربی در این حوزه مطالعاتی است. رویکرد اصلی شماره‌های نخست فصلنامه، نقد فمینیسم و تلاش برای ترسیم دیدگاه اسلام پیرامون فمینیسم و سیره و تاریخ زن مسلمان، و نیز بازخوانی گفتمان قرآن در موضوع زن می‌باشد. [۸]
آثار
یکی از آثار خانم ابوالفضل با عنوان «زن و جوامع عرب در طول یک قرن» به فارسی ترجمه شده است این کتاب توسط آقای هومن ناظمیان تدوین شده است.
توضیح کتاب: این کتاب حاصل طرح پژوهشی جمعی از بانوان نخبه و دانشگاهی مسلمان مصری است که زیر نظر خانم دکتر«منی ابوالفضل» انجام گرفته است. در این پژوهش، تمام آثاری که در طول قرن بیستم توسط زنان یا درباره‌ی زنان در جهان عرب نوشته شده، به‌طور اجمال معرفی و بررسی شده و نتایج آن ضمن تحلیل‌های جامعه‌شناسانه در قالب مجموعه‌ای شایان‌توجه از جدول‌ها و آمارها ارائه شده است. از جمله اهداف این پژوهش، طرح‌ریزی برای تاسیس رشته‌ی مطالعات زنان در کشورهای عربی برمبنای ارزش‌ها و هنجارهای توحیدی و اسلامی بوده است.این کتاب را انتشارات امیرکبیر منتشر کرده است.[۹]
- من قضايا تطوير التعليم في الوطن العربي: نحو منهجية علمية لتدريس النظم السياسية العربية 2006
- الأمة القطب: نحو تأصيل منهاجي لمفهوم الأمة في الإسلام 2005
- العددان الأول والثاني من "المرأة والحضارة 2001
- فقه الواقع والمنظور الحضاري حول مشروع دراسة "فقه الواقع
- مقدمة كتاب د نصر عارف: في مصادر التراث السياسي الإسلامي: دراسة في إشكالية التعميم قبل الاستقراء والتأصيل 1994
The Western Thought project Rationale, objectives, scope & strategy
- نحو منهاجية للتعامل مع مصادر التنظير والإسلامي بين المقدمات والمقومات1996
- التأصيل المنهاجي لدراسة النظم العربية
- ما هية ودواعية
- الإسلام والشرق الأوسط (مترجم)
- النسخة الإنجليزية من الكتاب:Islam & the Middle East 1994
- موطن التقاء الشرق بالغرب: الغرب على جدول أعمال الإحياء الإسلامي
- النسخة الإنجليزية من الكتاب:where east meets the west 1994
- المغايرة بين المعرفيات: "التوحيد عالم الاجتماع الرسالي والنظرية الاجتماعية
- مقدمات أساسية حول مفهوم النسق القياسي
- إسلامية المعرفة كقوة للتجديد الثقافي العالمي أو علاقية المدخل المعرفي التوحيدي بالحداثة 1994
- ورقة عمل حول: إنشاء كرسي زهيرة عابدين لدراسات المرأة
- نحو تأصيل منهاجي لدراسة واقع النظم المعاصرة في المنطقة العربية
- المنظور الحضاري وخبرة تدريس النظم السياسية العربية 2000
- proceedings of the 21st annual conference of the association of Muslim social scientists 1993
- community, Justice, and Jihad: elements of the Muslim
historical consciousness 1987
پانویس
- ↑ «منی ابوالفضل»،در ویکی پدیا عربی
- ↑ جزوه درسی خانم دکتر راضیه زارعی، دوره کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه باقر العلوم در مبانی و آثار فمنیسم
- ↑ جزوه درسی خانم دکتر راضیه زارعی، دوره کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه باقر العلوم در مبانی و آثار فمنیسم
- ↑ «منی ابوالفضل»،در ویکی پدیا عربی
- ↑ جزوه درسی خانم دکتر راضیه زارعی، دوره کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه باقر العلوم در مبانی و آثار فمنیسم
- ↑ «نخستین پیش‌نشست «مدرسۀ تمدنی مُنی ابوالفضل» برگزار شد»، خبرگذاری مهر
- ↑ «گفتمان قرآنی در اندیشه «منی ابوالفضل» زنده و جامع است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم
- ↑ «نخستین پیش‌نشست «مدرسۀ تمدنی مُنی ابوالفضل» برگزار شد»، خبر گذاری مهر
- ↑ «کتاب زن و جوامع عرب در طول یک قرن اثر منی ابوالفضل»، دیجی کالا
منابع
- «کتاب زن و جوامع عرب در طول یک قرن اثر منی ابوالفضل»، دیجی کالا، تاریخ بازدید: 21 اسفند 1401ش.
- «نخستین پیش‌نشست «مدرسۀ تمدنی مُنی ابوالفضل» برگزار شد»، خبر گذاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: 21 اسفند 1401ش.
- «گفتمان قرآنی در اندیشه «منی ابوالفضل» زنده و جامع است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تير ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: 21 اسفند 1401ش.
- «منى ابوالفضل»، در ویکی پدیا عربی، تاریخ بازدید: 21 اسفند 1401ش.
- جزوه درسی خانم دکتر راضیه زارعی، دوره کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه باقر العلوم در مبانی و آثار فمنیسم.