نقش زنان در نقل حديث
باور غالب درباره محدثان زن چنین است که زنان احادیث زیادی نقل نکرده‌اند و اگر هم نقلی داشته‌اند، بیشتر در مسائل احکام فقهی زنان بوده است، در حالی که تحقیق و تفحص دقیق در احادیث نقل شده از پیامبر اکرم (ص) خلاف این مدعا را ثابت می‌کند و آشکار می نماید که همسران رسول الله (ص) و زنان صحابی آن حضرت در بیان و نقل احکام مربوط به زنان و مسائل تربیتی، اخلاقی، سیاسی، حقوقی، عبادی و دفاعی نقش بسزایی داشته‌اند. در این مقاله هم به نقش زنان در نقل حدیث رسول الله (ص) پرداخته ایم. این جستار چکیده گسترده‌ای است درباب زنان راوی رسول الله و احادیث نقل شده از سوی آنان، و از میان آنان- به یمن چهارده معصوم- و به ترتیب نامشان از حرف الف تا دال تعداد 14 تن از زنانی را آورده ایم که در موضوعات متنوع تر احادیث بسیاری از آنان نقل شده است.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | نهله غروی نائینی |
| عنوان مقاله | نقش زنان در نقل احادیث رسول الله (ص) |
| نام مجله | نشریه تحقیقات علوم قرآن و حدیث |
| سال چاپ | سال دوم، تابستان 1384 |
| شماره مجله | شماره اول، صفحات 75 تا 100 |
| امتیاز مقاله | علمی - پژوهشی |
مقدمه
همواره در تاریخ شاهد حضور زنان در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی و علمی هستیم که نقش اساسی آنان در اجتماع همچنان برجاست. زنانی که ارزش‌های فراوانی را در دوران زندگانی خویش آفریدند و به فراخور توانایی‌هایشان رسم فرزانگی و نقش خویش را در تاریخ به اثبات رساندند. تاریخ فرازهای زندگی مردان نامی را نیز نتوانسته به خوبی و شایستگی ترسیم کند تا چه رسد به زنان فرزانه‌ای که بسیاری از آنان در گمنامی زیسته و با گردش روزگار به فراموشی سپرده شده‌اند و حتی نام واقعی آنان در دفتر تاریخ برجا نمانده است. با این حال، بررسی آنچه بر جای مانده گویای این واقعیت است که شخصیت‌های ارزشمند و بافضیلت فراوانی در تاریخ زنان مسلمان ظهور کرده‌اند.
آمار زنان صحابی رسول الله (ص) در کتاب‌های مختلف رجالی و کتاب‌هایی که به معرفی اصحاب پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌اند متفاوت است، چنان که در کتاب استیعاب فی معرفة الأصحاب ۱۱۱ زن و در کتاب اسدالغابه فی معرفة الصحابه ۲۱۵ زن و در کتاب الإصابة فی تمییز الصحابه ۳۹۷ زن در مقام صحابی معرفی شده‌اند. از طرفی کتاب‌های رجالی شیعه تعداد بسیار اندکی از زنان صحابی پیامبر (ص) را نام برده‌اند، مثلا در کتاب رجال شیخ طوسی که بیشترین آمار در این زمینه را در میان کتاب‌های رجالی شیعه دارد، ۳۸ زن صحابی رسول الله (ص) معرفی شده است. وجود چنین زنانی از سویی اثبات توانایی زنان و از سوی دیگر اسوه‌ای برای رسیدن زنان در دستیابی به فضایل معنوی و سرمایه های فرهنگی است.
شرح حال این بانوان مؤمن و حامی گفتار و رفتار پیامبر اکرم (ص) در این مقاله به گونه ای مختصر و فقط جهت آشنایی با خصوصیات شان بیان شده است، زیرا که هدف از این مجموعه بیشتر ارائه کردن احادیثی است که در موضوعات مختلف نقل کرده‌اند. در این مقاله تعداد ۱۴ تن از زنان راوی رسول الله (ص) - به برکت چهارده معصوم (ع) از حرف الف تا دال - که دارای ویژگی های برتر و احادیث منقول در موضوعات متنوع تر بوده‌اند انتخاب شده است تا دریابیم پیش از این، فعالیت‌های علمی و ترویجی زنان مسلمان در چهارده قرن چگونه بوده است و آیا زنان مسلمان تنها نقش ماندن در پستوی خانه را داشته یا عضو فعال جامعه بوده‌اند؟ درباره بزرگ بانوی اسلام حضرت خدیجه (ع) بارها سخن گفته و کتاب نوشته شده است. به سبب شأن و جایگاه اولین ایمان آورده به پیامبر مال و جان خود را هدیه به اسلام و رسول خدا(ص) کرد، شایسته دیدیم که نام آن حضرت را در این مجموعه بیاوریم.
گزارش مقاله
این مقاله به نقش زنان در نقل احادیث از رسول الله(ص) می‌پردازد، و در صدد تبیین نقش صحابیات است. با توجه به دستورات قرآن و سیره پیامبر اکرم که مسلمانان را به آموختن علم و دانش تشویق کرده‌اند، زنان مسلمان صدر اسلام نیاز خود را به آموختن علم و دانش احساس کرده و به فراگیری حدیث و سنت آن حضرت (علم) اهمیت داده و به آن پرداخته‌اند و چون در جلسات وعظ و آموزش رسول الله با ازدحام مردان روبه رو شدند و استفاده از محضر آن حضرت مشکل و امکان سؤال کردن و شنیدن پاسخ تقریبا ناممکن شد از رسول خدا(ص) درخواست جلساتی را کردند که مخصوص بانوان باشد، بدین ترتیب جلساتی به بانوان اختصاص یافت. زنان به نوبه خود بعد از فراگیری علم و دانش از رسول خدا(ص)، با صداقت در روایت به نشر احادیث آن حضرت پرداختند و در زمره راویان پیامبر(ص) قرار گرفتند. آنان در انتقال کلام، سنت و تقریر پیامبر(ص) نقش بسزایی ایفا کردند و با بیان احادیثی که از آن بزرگوار شنیدند نه تنها سنت آن حضرت را زنده نگاه داشتند بلکه در بسیاری از موارد مدافع حق اهل بیت و بازگو کننده فضایل و مناقب معصومین علیهم السلام، آموزش احکام حلال و حرام و واجبات زنان و مردان جامعه، مسائل اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و دفاعی بودند.
در این پژوهش ابتدا در شرح حال و احادیث دقت شده است، تا مخاطب از میان قریب ۴۰۰ زن صحابی کدام راوی رسول خدا (ص) بوده‌اند و احادیث نقل شده از جانب آنان در چه زمینه ای بوده است. در این تحقیق به نام ۹۵ تن از زنان صحابی راویان حدیث پیامبر اکرم (ص) که نامشان در محدوده حرف الف تا دال بوده است، دست می‌یابیم و اسامی آنان در مقاله آمده است. هدف از این مقاله، بیان نقش آنان در نقل احادیث رسول الله(ص) است. لذا نویسنده گزارش کوتاه از شرح حال و احادیث زنان راوی رسول اکرم (ص) در این مقاله بیان کرده است.
به برخی از افرادی که در مقاله نسبت به آنها شرح داده شده، اشاره می‌کنیم. مثلاً اسماء بنت عمیس از راویان صادق و درست گفتار بود، و از راویان حدیث غدیر است و ناقل احادیث در موضوعاتی، مانند احکام زنان می‌باشد. مثلا حدیث گردنبند حضرت زهرا، از اسماء بنت عمیس هست. أمامه دختر حمزة بن عبدالمطلب بن هاشم، هاشمی قریشی است
او از زنان صحابی و راویان پیامبر ایران بود که حدیث منزلت - انت منی به منزلت هارون من موسی - را درباره امیرالمؤمنین از رسول خدا علیه واله نقل کرده و حدیثی درباره تقسیم ارث یک برده که هنگامی که از دنیا رفته و دختری داشته است. آمیمه (فاطمه) دختر خطاب بن نفیل قریشی، خواهر عمر بن خطاب، یکی دیگر از این زنان راوی بود. حمنة بنت جحش، که از زنان صحابی رسول الله علیه و هجرت کنندگان به مدینه و بیعت کنندگان با پیامبر بود.
درد اسلمی (ام الدرداء ) که از زنان صحابی مؤمن، فاضل، عاقل، متدین و پرهیزکار بود. از دریای علم و معارف پیامبر وانه بهره فراوان گرفت و احادیثی از آن حضرت روایت کرد.
نتیجه
ملاحظه می‌شود، احادیثی که این بانوان نقل کرده‌اند، تنها به مسائل زنان و احکام مربوط به آن اختصاص ندارد، بلکه در مسائل تربیتی، اخلاقی، بهداشتی، سیاسی، حقوقی، عبادی، دفاعی، همسران رسول خدا (ص) و حتی چگونگی رفتار با کشته‌های جنگی و انتقام گرفتن و موارد دیگر بوده است، افزون بر این، زنان صحابی پیامبر اکرم (ص) در انتقال بسیاری از احادیث به نسل‌های بعد نقش بسزایی داشته‌اند و در ایمان به اسلام و پیروی از رسول الله (ص) همچون مردان بودند و گاه بر آنها سبقت می‌گرفتند.
کلیدواژه
زنان، صحابی، حدیث، بیعت، صحابیات