پژوهشکده زن و خانواده
«دفتر مطالعات و تحقیقات زنان» به عنوان مرکزی پژوهشی و کارشناسی توسط مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران در سال ۱۳۷۷ تاسیس شد. در سال ۱۳۹۱ به دلیل «گسترده‌شدن حجم فعالیتهای علمی – پژوهشی و توسعه دفتر به «مرکز تحقیقات زن و خانواده» تغییر نام یافت و در سال ۱۳۹۹ شورای اعطای مجوزها و امتیازات علمی، ارتقای مرکز تحقیقات زن و خانواده را به «پژوهشکده زن و خانواده» مصوب کرد.
بنا بر اطلاعات موجود در سایت، «این پژوهشکده با هدف تبیین دیدگاه نظام‌مند دین پیرامون مسائل زن و خانواده، تعمیق پژوهش‌ها و کارشناسی‌های دینی و پاسخگویی به نیازهای تئوریک و دفاع از مرزهای اعتقادی در این حوزه تاسیس شده است» و «تولید و بازتولید دانش و مفاهیم معطوف به اعتلای جایگاه زنان و خانواده در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تربیت و توانمندسازی منابع انسانی از طریق مشارکت هم‌افزا با جامعه هدف، پشتیبانی از مطالعات و پژوهشهای اسلامی حوزه زن و خانواده و ارائه خدمات کارشناسی به جامعه هدف» را به عنوان بخشی از ماموریت‌های خود تعریف کرده است.
این پژوهشکده ۹ عضو هیات امنا و ۴ گروه علمی متشکل از «فقه و حقوق، مطالعات نظری، مطالعات اجتماعی، روانشناسی و تربیت» دارد. جالب اینکه در جمع ۹ نفره هیات امنای پژوهشکده‌ای که اساسا جامعه هدف آن زنان هستند، تنها یک زن حضور دارد.
پیشینه
«دفتر مطالعات و تحقیقات زنان» به عنوان مرکزی پژوهشی، کارشناسی، توسط مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران در سال 1377 گردید.
در سال 1391 به دلیل گسترده شدن حجم فعالیتهای علمی- پژوهشی و توسعه دفتر، این دفتر از سوی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، به «مرکز تحقیقات زن و خانواده» تغییر نام یافت.
در سال 1399 شورای اعطای مجوزها و امتیازات علمی، ارتقاء مرکز تحقیقات زن و خانواده را به «پژوهشکده زن و خانواده» مصوب نمود.
«پژوهشکده زن و خانواده» اولین واحد پژوهشی رسمی حوزوی است. براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی حوزه های علمیه مرجع رسمیت بخشیدن به نهادهای پژوهشی حوزوی است.[۱] دکتر زیبایی نژآد فعالیتهای مرکز را چنین معرفی می‌کند:« تجربه فعالیتهای ما در حوزه جنسیت، مباحث زنان و در عرصه فمینیسم سبب شد دیگری‌های مهم مثلاً جریان فمینیستی خارج از کشور و افراد متعددشان، اینها که از بیرون ما را می‌دیدند اذعان داشتند دفتر مطالعات و تحقیقات زنان که بعدها به مرکز تحقیقات زن و خانواده در حوزه علمیه قم تبدیل شد، بیش از فمینیست‌ها مطالعات فمینیستی دارد و حرف‌های پخته و دقیق‌تری می‌زند. برای ما مهم بود دیگرانی که با ما اختلاف نظر داشتند، این نهاد را علمی بدانند.»[۲]
ضرورت
نگاه جامع به آموزه‌های توصیفی، ارزشی و هنجاری دین، همراه با اهداف، جهت‌گیری‌های حاکم بر آن‌ها و وحدت حاکم بر مجموع، از رسالت‌های حوزه‌های علمیه است. در این نگاه آموزه‌های دینی یکدیگر را تفسیر می‌کنند. می‌توان با این نگاه جامع از عقلانیت نظام حقوقی، نظام اخلاقی و نظام اعتقادی اسلام دفاع کرد. صرفا با اتخاذ چنین رویکردی است که می‌توان معارف اسلامی در حوزة زن و خانواده را نیز به درستی تبیین و وجه تمایز آن را از نظام‌های رقیب روشن ساخت. مطالعات خانواده به عنوان دانشهای میان‌رشته‌ای محل تلاقی حوزه‌هایی چون کلام، فقه، اخلاق، جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت، روانشناسی و حقوق است. بی‌توجهی به این حیثیت و تمرکز خاص بر یک جنبه از مطالعات مزبور، از آسیب‌‌هایی است که به استمرار مشکلات و تشدید آن‌ها در عرصة سیاستگذاری، قانون‌گذاری و ارائه طرح‌های اصلاحی خواهد انجامید. از این رو رویکرد نوین و معطوف به حوزه‌های مختلف علمی در تحلیل پدیده‌های اجتماعی و سامان‌دهی آن‌ها، البته با نگاه اسلامی، از امور لازم و اجتناب‌ناپذیر است.
ضرورت‌های فوق زمینه‌ساز تأسیس «دفتر مطالعات و تحقیقات زنان» به عنوان مرکزی پژوهشی، کارشناسی، توسط مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران گردید.
اهداف و ماموریت‌ها
اهداف
اهداف پژوهشکده عبارت است از:
- زمینه سازی برای گسترش و تعمیق دانش در حوزه ماموریت؛
- پاسخگویی به نیازهای جامعه علمی و مراکز وظیفه مند داخلی و خارجی در حوزه ماموریت پژوهشکده؛
- تقویت و تثبیت مرجعیت علمی حوزه‌های علمیه در تولید و عرضه دانشهای اسلامی؛
- کارآمدسازی دانشهای دینی در مواجهه فعال با نیازها، چالش‌ها و پرسش‌های نوپدید؛
- زمینه سازی برای تربیت نیروی انسانی متخصص؛
- تحقیق، تبیین و نشر فرهنگ والای اسلامی و پاسداری از آن در عرصه زن و خانواده؛
- توسعه و تعمیق مطالعات و پژوهشهای اسلامی در عرصه مسایل زن و خانواده.[۳]
ماموریت‌ها
- تولید و بازتولید دانش و مفاهیم معطوف به اعتلای جایگاه زنان و خانواده در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی؛
- تربیت و توانمندسازی منابع انسانی با اولویت مشارکت هم افزا با جامعه هدف؛
- پشتیبانی از مطالعات و پژوهشهای اسلامی حوزه زن و خانواده؛
- ارائه خدمات کارشناسی به جامعه هدف.
چشم انداز
پژوهشکده زن و خانواده با بهره‌مندی از ظرفیت‌های فکری و انسانی حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، در افق 1404 هجری شمسی مرجع فکری در مطالعات بنیادی و کاربردی در حوزة زن و خانواده با رویکرد اسلامی خواهد بود.
گروه‌های علمی
این پژوهشکده ۹ عضو هیات امنا و ۴ گروه علمی متشکل از «فقه و حقوق، مطالعات نظری، مطالعات اجتماعی، روانشناسی و تربیت» دارد.
مطالعات نظری
گروه مطالعات نظری از سال 1382 تشکیل گردید. هدف از تشکیل این گروه تبیین دیدگاه‌های اسلامی در حوزه مطالعات فلسفی و کلامی (در معنای عام آن) است. در حقیقت مطالعات نظری این گروه می‌تواند مبنای تحلیل در گروه‌های علمی دیگر قرار گیرد.
با توجه به مسائل و موضوعاتی که در سیاستگذاری های کلی و اسناد کلان مرکز از تشکیل گروه های علمی در نظر گرفته شده است، اهداف کلی ذیل برای تدوین برنامه های اجرایی و پژوهشی گروه مطالعات نظری قابل طرح است:
- انجام پژوهش‌ها و مطالعات بنیادى براساس معارف و ارزش‌های اسلامی در عرصة زن و خانواده در شاخه های علمی مرتبط با مباحث فلسفی و کلامی
- تبدیل شدن به مرجعی برای تولید و بازتولید نظریات و مباحث علمی فلسفی و کلامی در حوزه مطالعات زنان خانواده برای گروه های علمی داخلی مرکز و نیز مراکز علمی و پژوهشی خارج از مرکز اعم از جامعه حوزوی و دانشگاهی
- پرورش پژوهشگران، اساتید و كارشناسان حوزه مطالعات اسلامى زن و خانواده برای انجام پژوهشهای بنیادی فلسفی و کلامی در جهت ترویج نظریات و اندیشه های تولیدی و پاسخ گویی به نظریات و شبهات رقیب ازطریق مشاركت هم‌افزا با جامعة علمی و مراكز وظیفه مند در امور زن و خانواده؛
اعضای گروه: اقای دکتر محمدرضا زیبایی نژاد، خانم دکتر فریبا علاسوند، خانم دکتر زهرا داورپناه، خانم دکتر زهرا شریف
فقه و حقوق
گروه فقه و حقوق که از سال 1388 تأسیس گردید در نظر دارد تا مباحث نوپدید فقهی و یا مباحث اجتماعی و راهبردی فقهی را در حوزة زن و خانواده، که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، در دستور مطالعه و بررسی قرار دهد.
با توجه به مسائل و موضوعاتی که در سیاستگذاری های کلی و اسناد کلان مرکز از تشکیل گروه های علمی درنظر گرفته شده است، اهداف کلی ذیل برای تدوین برنامه های اجرایی و پژوهشی گروه فقه و حقوق قابل طرح است:
- انجام پژوهش‌ها و مطالعات نوین فقهی و حقوقی و یا مباحث اجتماعی و راهبردی فقهی نوپدید در حوزة زن و خانواده
- پاسخ بنیادین، کاربردی و توسعه ای فقهی و حقوقی علمی به نیازهای جامعه و نهادهای علمی حوزوی و غیر حوزوی، قضایی و حقوقی، براساس مبانی فقهی و حقوقی پذیرفته شده اسلامی
- تبدیل شدن به مرجعی برای تولید و بازتولید نظریات و مباحث فقهی و حقوقی در حوزه مطالعات زنان خانواده
- تحلیل و بررسی و تولید پژوهش های فقهی و حقوقی با توجه به پژوهشهای نظری بنیادین کلامی و فلسفی استخراج شده در گروه مطالعات نظری
- پرورش پژوهشگران، اساتید و كارشناسان حوزه مطالعات اسلامى زن و خانواده برای انجام پژوهشهای فقهی و حقوقی در جهت ترویج نظریات و اندیشه های تولیدی و پاسخ گویی به نظریات و شبهات رقیب ازطریق مشاركت هم‌افزا با جامعة علمی و مراكز وظیفه مند در امور زن و خانواده
اعضای گروه فقه و حقوق: دکتر مجید دهقان، دکتر رضا پورمحمدی، دکتر مهدی سجادی امین، دکترامیرمهاجر میلانی
روانشناسی
تنها عضو گروه دکترعباس آئینه چی است. و در سایت «پژوهشکده زن و خانواده» در قسمت گروه‌های علمی برای این گروه هدف و زمینه مطالعاتی خاصی تعریف نشده است.
مطالعات اجتماعی
هدف گذاری کلان گروه مطالعات اجتماعی:
- انجام پژوهشهای بنیادی، توسعه ای و کاردبردی مرتبط با حوزه علوم اجتماعی با رویکرد دینی و اسلامی در حوزه مباحث زن و خانواده با استفاده از روشهای علمی رایج خاص این علوم
- اتخاذ رویکرد پژوهشی نقادانه و جامع به مباحث مختلف مطرح در گرایشهای علوم اجتماعی
- تولید و بازتولید نظریات جامعه‌شناسی با رویکرد دینی در مسائل مطرح در حوزة زن و خانواده با استفاده از نظریات اندیشمندان مسلمان شیعی و ذخایر علمی آنان
- پرداختن علمی و جامعه شناسانه به ابعاد جامعه شناختی تولیدات و پژوهشهای بنیادین گروه های علمی مرکز همچون گروه مطالعات نظری
- پاسخگویی جامعه شناسانه به نیازهای اجتماعی زنان و خانواده در عرصه های مختلف از طریق انجام و پیشنهاد پژوهشهای مرتبط و تاثیرگذار و یا مطالبه شده ازسوی نهادهای اجرایی و سیاستگذار
- اقدام به ایجاد جریان هدف‌مند و شبکه‌ای پژوهش در نهادهای علمی بالاخص مراکز پژوهشی دینی با توجه به موضوعات و مسائل اجتماعی زنان
- تبدیل شدن به مرجعی برای تولید و بازتولید نظریات و مباحث علمی علوم اجتماعی در حوزه مطالعات زنان و خانواده برای جامعه علمی، اعم از حوزوی و دانشگاهی
- پرورش پژوهشگران، اساتید و كارشناسان متخصص حوزه مطالعات اسلامى زن و خانواده برای انجام پژوهشهای مرتبط با علوم اجتماعی در جهت ترویج نظریات و اندیشه های تولیدی و پاسخ گویی به نظریات و شبهات رقیب ازطریق مشاركت هم‌افزا با جامعة علمی و مراكز وظیفه مند در امور زن و خانواده
اعضا گروه مطالعات اجتماعی: خانم دکتر سمیه حاج اسماعیلی، خانم دکتر فهیمه زارع، خانم دکتر سمیه عرب خراسانی، خانم دکتر فاطمه قاسم پور
پانویس
منابع
- « پژوهشکده زن و خانواده»، دراظهارات جنجالی زیبایی نژاد، بازدید 12اسفند 1401ش
- «پژوهشکده زن و خانواده»، در پایگاه اطلع رسانی حوزه، بازدید 12اسفند 1401ش
- «پژوهشکده زن و خانواده»، در جامعه اندیشکده ها، بازدید 12اسفند 1401ش
- «پژوهشکده زن و خانواده»، معرفی پژوهشکده زن و خانواده، بازدید 12اسفند 1401ش