آندره میشل

آندره میشل، فمنیست، جامعه‌شناس

آندره میشل از اولین فمنیست‌هایی است که بحث کلیشه‌های جنسیتی را مطرح کرد. میشل معتقد است:((کليشه، نظری است که بدون هيچ تغييری تکرار و باز توليد می‌شود)). از نظر او کلیشه در تشخيص خصوصيات و تفاوت‌های فردی، آدم‌ها عاجز است و با تعميم نا‌بجا و افراطی همراه است. از این رو کليشه‌های تبعيض جنسی که به خوار شمردن زنان و دختران می‌پردازند، پديده‌ای مخرب است که تحريف واقعيت را در پی دارد.

آندره میشل

اطلاعات شخصی
زاده	22 سپتامبر 1920:والاوریس، فرانسه
درگذشت	8 فوریه 2022 (سن 101 سالگی): فرانسه
خدمات	فعال جامعه شناس، فمینیست

تحصیلات

میشل پس از اخذ مدرک حقوق از دانشگاه اکس مارسی، در دانشگاه گرنوبل آلپس به تحصیل فلسفه پرداخت و معلم دبیرستان شد. اما پس از آزادی فرانسه، به پاریس نقل مکان کرد و در سال 1959 دکترای جامعه شناسی را از دانشگاه پانتئون سوربن دریافت کرد. او سپس بر مباحث تبعیض، جنسیت و نابرابری طبقاتی، نظامی‌سازی و شهروندی متمرکز شد. اولین کار مننشر شده وی، شرایط کارگران الجزایری در فرانسه را پوشش داد.

آندره میشل در سال 1951 به مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه پیوست و در خارج از کشور در چندین دانشگاه در ایالات متحده، الجزایر، کانادا، آمریکای لاتین و بلژیک به تدریس پرداخت.

فعالیت و دیدگاه‌ها

• فمینیسم

آندره میشل، فعال صریح فمینیست، به جنبش فرانسوی تنظیم خانواده و پنه لوپس پیوست و در سال 1965، در جنبش دموکراتیک زنانه در کنار مادلین گیلبرت، مارگریت تیبرت، ژیزل حلیمی، کولت آدری و اِولین سولرورت مشارکت کرد. میشل پروت در سال 1973، میزبان اولین دوره آموزشی تاریخ زنان در فرانسه در پردیس جوسیو بود. میشل در کنفرانس «زنان و خانواده در جوامع توسعه یافته»، نیز حضور یافت.

میشل نویسنده کتاب «زنان و خانواده در جوامع توسعه یافته» به عنوان فمینیسم شناخته شده بود، که در مجموعه «من چه می دانم؟» ( Que sais-je?) در سال 1980 منتشر شد. او همچنین، از منتقدین جدی پدرسالاری موجود در فرانسه بود. میشل در کتاب ((پيکار با تبعيض جنسی)) که به درخواست یونسکو با هدف هشدار به افکار عمومی جهان نسبت به مساله تبعيض جنسی در کتاب‌های درسی و کتاب‌های کودکان، و نيز پيکار با آن، نوشته شد می گوید:

((کليشه، نظری است که بدون هيچ تغييری تکرار و باز توليد می‌شود، در تشخيص خصوصيات و تفاوت‌های فردی، آدم‌ها عاجز است و با تعميم نا بجا و افراطی همراه خواهد بود.)) از این رو کليشه‌های تبعيض جنسی که به خوار شمردن زنان و دختران می‌پردازند، پديده‌ای مخرب است که تحريف واقعيت را در پی دارد.

تبعیض جنسی، یعنی اعمال و رفتار، پیش‌داوری‌ها و ایدئولوژی‌هایی که زنان را فرودست‌تر و کم‌ارزش‌تر از مردان و مردان را مسلط بر زنان می‌دانند. تحت تأثیر جنبش‌های طرفدار حقوق و آزادی زنان مفهوم تبعیض جنسی رواج پیدا کرد. تا قبل از اختراع واژه تبعیض جنسی هرگونه تبعیض نسبت به جنس زن، حاصل یک نظام طبیعی محسوب می‎شد که وظایف و نقش‌های متفاوتی را بر عهده زنان و مردان می‌گذارد؛ اما در پی ابداع عبارت «تبعیض جنسی» برای رسوا کردن همه انواع این تبعیض‌ها، پیشرفت اجتماعی بزرگی حاصل شد. رواج این عبارت نشان‌دهنده‌ی آن است که تفاوت‌های تحقیرکننده جنسی زن نه ناشی از اراده‌ی خداوند است نه حاصل یک نظم طبعی، نه مبتنی بر زیست‌شناسی، بلکه نتیجه‌ی رفتار اجتماعی نادرست و ناعادلانه با زنان است.

آندره میشل معتقد است ذهن انسان با کلیشه سازی به عملی دوگانه دست می‌زند از یک‌سو خصوصیات و توانایی‌هایی را به زنان نسبت می‌دهد که در مردان از آن‌ها نشانی نیست و از سوی دیگر مردان را از ویژگی‌ها و توانایی‌هایی بهره‌مند می‌سازد که زنان از آن‌ها محروم هستند. ص 28 و 29 نکته مهم در مورد کلیشه‌های جنسی این است که معمولاً تقسیم این کلیشه‌ها بین زن و مرد عادلانه نیست به‌گونه‌ای که مردان همواره باارزش‌های مثبتی چون شجاعت، هوش اعتمادبه‌نفس، شایستگی شغلی، خطرپذیری، ماجراجویی و روحیه ابتکار و کارایی بازنمایی می‌شوند اما زنان بی‌بهره از این صفات به‌اصطلاح مردانه و برخوردار از صفات زنانه ترسیم می‌شوند.

از نظر میشل کلیشه‌های جنسیتی را در پنج دسته کلی می توان جای داد:

1. نقش های گوناگون در درون خانواده:مادر، نقش خدمت رسان خانوادگی و وابسته به همسر را به عهده دارد و پدر نقش نان آور و تکیه گاه را.
2. خصوصیات شخصیتی: پسران و مردان آفریننده، تصمیم گیر و اهل عمل هستند)فعال(، اما دختران وابسته و نظاره گر(منفعل).
3. نقش های اجتماعی و سیاسی:زنان اگر هم، در سطوح اجتماعی فعال باشند، در سطوح کوچک و محلی فعالند،اما مردان از مسئولیت برخوردارند و یا رهبر سیاسی هستند.
4. نقش حرفه ای: مشاغل به دو بخش زنانه و مردانه تقسیم شده اند. زنان منشی یا پرستارند و مردان کارفرما و یا پزشک.
5. کلیشهها، باورها و نگرش ها به مردانگی و زنانگی را شکل داده و بدین ترتیب بر نقش های اجتماعی که هریک از زن و مرد می توانند بپذیرند، اثر می گذارند.

میشل هدف کلیشه‌های تبعیض جنسی را، تقويت و توجيه وابستگی، فرو‌دستی و نابرابری موقعيت زنان در جامعه می‌‌داند.

• ضدیت با استعمار و نظامی گری

آندره میشل، در خلال جنگ الجزایر، از شبکه ژانسون محسوب می شد و در دادگاه به نفع کسانی که متهم به جنایت بودند شهادت داد. معروف است که او به شارلوت دلبو (نویسنده فرانسوی که به جهت خاطرات دلخراش دوران زندانی اش در آشویتز، جایی که برای فعالیت هایش به عنوان عضوی از مقاومت فرانسه فرستاده شد، شهرت داشت) پیشنهاد کرده تا کتابی را منتشر کند که به عنوان آشویتز و بعد از آن معروف شد. او اولین زنی بود که به عنوان یک محقق انسانی در انجمن دانشمندان در اطلاعات انرژی هسته ای، کار کرد و در سال 1985 به مونیک سنه (Monique Sené) پیوست تا متونی را در مورد رابطه بین نظامی‌سازی و خشونت علیه زنان منتشر کند. او که از آزمایش‌های هسته‌ای فرانسه در تاهیتی و نیو کالدونیا خشمگین بود، با قربانیان آزمایش‌ها در آن مناطق ابراز همبستگی کرد.

میشل شروع به مطالعه مجموعه نظامی-صنعتی کرد، و او از اولین نویسندگان فرانسوی بود که این واژه را به کار برد. نوشته های او پیرامون این موضوع به عنوان پیش درآمدی برای آثار او در مورد اینترسکشنالیتی (Intersectionality) بکار رفت. در سال 1984، او اظهار کرد که «در سال 1980، زمانی که تحقیق در مورد نظامی‌سازی را آغاز کردم، خود را یک صلح‌طلب خواندم، اما امروز ترجیح می دهم خود را یک آنتی میلیتاریست(ضد نظامی) معرفی کنم». در سال 1990، او شبکه شهروندان برای صلح را ایجاد کرد که هزاران امضا، برای رای علیه جنگ خلیج فارس به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کرد.

در سال 1995، عدالت و حقیقت را برای بوسنی هرزگوین منتشر کرد و خشم خود را نسبت به کشتار سربرنیتسا و کسانی که در نسل کشی بوسنی نقش داشتند، ابراز کرد. پیرامون تسلیحات، قدرت و دموکراسی، تبیین کرد که چگونه پدرسالاری از مفاهیم «امنیت» و «دفاع ملی» برای سرکوب زنان استفاده می‌کند. در نادرستی شهروندان نظامی، سودهای کلان دریافت شده توسط مجتمع نظامی-صنعتی در طول قرن بیستم را نشان داد. طبق گفتار ژول فالکه، در مقدمه کتاب خود، "آنچه ما برای اسلحه خرج می کنیم همیشه برای موسیقی، شعر یا شلوغی دادگاه ها که میزان نفقه را تعیین می کند، بسیار کمتر است".

آثار

آثار ترجمه شده آندره میشل به زبان فارسی عبارتند از:

• «پ‍ی‍ک‍ار ب‍ا ت‍ب‍ع‍ی‍ض‌ ج‍ن‍س‍ی‌»: پ‍اک‍س‍ازی‌ ک‍ت‍اب‌، خ‍ان‍ه‌، م‍درس‍ه‌ و ج‍ام‍ع‍ه‌ از ک‍ل‍ی‍ش‍ه‌ه‍ای‌ ت‍ب‍ع‍ی‍ض‌ ج‍ن‍س‍ی‌
• «ت‍ب‍ع‍ی‍ض‌ م‍وق‍وف‌!»
• «ج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی‌ خ‍ان‍واده‌ و ازدواج‌»
• «ج‍ن‍ب‍ش‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ زن‍ان‌»
• «راه‍ن‍م‍ای‌ ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ ت‍ب‍ع‍ی‍ض‌ ج‍ن‍س‍ی‌»
• «ک‍ل‍ی‍ش‍ه‌ه‍ای‌ ت‍ب‍ع‍ی‍ض‌ ج‍ن‍س‍ی‌»
• «ن‍ب‍ای‍د ب‍ا زن‍ان‌ ب‍ه‌ ع‍ن‍وان‌ ج‍ن‍س‌ دوم‌ ب‍رخ‍ورد ش‍ود»
• حقوق عمومی

عناوین اصلی آثار آندره میشل شامل موارد ذیل می باشد:

• Les Travailleurs algériens en France (1956)
• Famille, industrialisation, logement (1959)
• La Condition de la Française d'aujourd’hui (1963)
• Family Issues of Employed Women in Europe and America (1971)
• Activité professionnelle de la femme et vie conjugale (1973)
• Les femmes dans la société marchande (1974)
• The Modernization of North African Families in the Paris Area (1974)
• Travail féminin, un point de vue (1975)
• Femmes, sexisme et sociétés (1977)
• Le Féminisme (1979)
• Femmes et multinationales (1981)
• Les Femmes en France dans une société d’inégalités (1982)
• Sociologie de la famille et du mariage (1986)
• Justice et vérité pour la Bosnie-Herzégovine (1995)
• Surarmement pouvoir, démocratie (1995)
• Citoyennes militairement incorrectes (1999)
• Féminisme et antimilitarisme (2012)

منابع

• «کتابخانه ملی»، در سایت کتابخانه ملی
• «کتاب پیکار با تبعیض جنسی»، درسایت آوا تاک، بازدید 23 بهمن 1401 ش
• «آندره میشل»، در ویکی پدیا، بازدید 22 بهمن 1401 ش
• مقدم، مریم، «بررسی عوامل اجتماعی موثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»،دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره پنج ، دی ماه 1397
• میشل، آندره، «پیکار با تبعیض جنسی»، مترجم: پوینده، محمد جعفر، موسسه انتشارات نگاه، 1376