خودکارآمدی زنان
خودکارآمدی باور و عقیده‌ای است که فرد نسبت به قابلیت‌های خود در مواجهه با شرایط سخت دارد. در مقاله حاضر هدف پیش بینی خودکارآمدی بر اساس متغیرهای تاب‌آوری، تبعیض جنسیتی ادراک شده و طرحواره‌های نقش جنسیتی زنان می‌باشد. همچنین یافته‌ها نشان داد که متغیرهای تاب‌آوری و طرحواره‌های جنسیتی با خودکارآمدی رابطه مثبت و متغیر رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی با خودکارآمدی رابطه منفی دارد. در آخر این نتیجه بیان شد که متغیرهای تاب‌آوری، تبعیض جنسیتی ادراک شده و طرحواره‌های نقش جنسیتی در تبیین خودکارآمدی زنان معلم نقش پررنگی دارند. بنابراین با توجه به نقش مهم معلمان در پرورش دانش آموزان باید مطالعات بیشتری جهت ارتقا خودکارآمدی زنان معلم انجام گیرد.
 | |
| الگوی جعبه اطلاعات مقالات | |
|---|---|
| نویسندگان | کربلایی، محبوبه؛ کرمی، جهانگیر |
| عنوان مقاله | پیش‌بینی خودکارآمدی بر اساس تاب‌آوری، تبعیض جنسیتی ادراک شده و طرحواره‌های نقش جنسیتی زنان |
| نام مجله | پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی |
| سال چاپ | زمستان ۱۳۹۸،دوره ۹ |
| شماره مجله | شماره ۳۶ (16 صفحه - از 73 تا 88 ) |
| امتیاز مقاله | علمی - پژوهشی(وزارت علوم)/ISC |
مقدمه
خودکارآمدی به اعتماد و باور شخص در مورد توانایی خود در غلبه بر یک وضعیت دشوار یا رسیدن به یک هدف خاص رفتاری اشاره دارد، در این امر فرآیندهای انگیزشی، شناختی، انتخابی و عاطفی نقش ایفا می‌کنند. اعتقادات خودکارآمدی ممکن است براساس برخی از عوامل مانند ارزیابی توانایی‌های کنونی، سختی درک شده فعالیت، میزان تلاش مورد نیاز، میزان حمایت دریافتی، دستاوردهای گذشته و الگوهای موفقیت یا شکست، تغییر کند. [۱] به باور بندورا باورهای خودکارآمدی تعیین می‌کند که مردم چگونه احساس، فکر و رفتار کنند. احساس قوی از کارآمدی، بهزیستی را به طرق مختلفی بهبود می‌بخشد. افرادی که دارای اطمینان بالایی نسبت به قابلیت‌ها و توانایی‌های خود هستند، به وظایف دشوار می‌پردازند و به آن به عنوان چالشی برای تسلط و نه به عنوان تهدیدی که باید از آن اجتناب کرد، نگاه می‌کنند. چنین چشم‌انداز مؤثری می‌تواند منافع زیادی برای دارنده آن داشته باشد این افراد نسبت به اهداف خود تعهد قوى دارند، همچنین پایداری و تلاش خود را در مواجهه با شکست افزایش می‌دهند، و پس از شکست، عدم موفقیت خود را ناشی از تلاش ناکافی یا کمبود دانش و مهارت‌هایی می‌دانند که قابل اکتساب هستند. آن‌ها طمینان دارند که می‌توانند وضعیت‌های تهدید کننده را کنترل کنند. چنین رویکردی استرس و آسیب‌پذیری نسبت به افسردگی را کاهش می‌دهد. در مقابل، افرادی که به توانایی‌های خود شک دارند وظایف دشوار را تهدیدات شخصی به شمار می‌آورند. آن‌ها تعهد ضعیفی نسبت به اهدافی که انتخاب می‌کنند، دارند.
مفهوم تاب‌آوری
یکی از عوامل مرتبط با خودکارآمدی، تاب‌آوری است. مفهوم تاب‌آوری با توجه به زمینه‌ای که در آن استفاده می‌شود متفاوت است. تاب‌آوری به طور گسترده‌ای به عنوان یک عامل محافظتی تعریف شده كه موجب می‌شود افراد كمتر در حوادث ناگوار زندگی آسیب ببینند.[۲]
پژوهش‌ها حاکی از آن است که سطوح بالاتر تاب‌آوری با سطوح پایین اضطراب و استرس روان‌شناختی رابطه دارد. بنظر می‌رسد تاب‌آوری شخص در بدن و ذهن او محدود نمی‌شود، بلکه ظرفیت سازگاری با چالش‌ها، به ارتباط فرد با اشخاص دیگر و سیستم‌های بیرونی نیز بستگی دارد و روابط حمایتی نقش مهمی در تاب‌آوری در طول عمر بازی می‌کنند. در مجموع تاب‌آوری، توانایی حفظ یک خط سیر پایدار عملکرد روانی و فیزیکی سالم است. پژوهش‌ها حاکی از ارتباط تاب‌آوری با خودکارآمدی است.
نظریه طرحواره جنسیتی یک نظریه اجتماعی شناختی است و به طرح این موضوع می‌پردازد که چگونه افراد در جامعه از سنین ابتدایی رشد باورها و نگرش‌های درباره آن‌چه را که به معنای مردانه یا زنانه است، كسب می‌كنند و از این نظریه‌ها برای دسته‌بندی اطلاعات، تصمیم‌گیری و تنظیم رفتار استفاده می‌کنند.[۳]
تبعيض به عنوان يک پديده اجتماعی ساختار يافته تعريف شده است كه امتیازاتی را برای اعضا گروه‌های غالب و هزينه‌های برای ساير گروهها در بر دارد. نگرش‌های جنسيتی به ارزیابی‌های منفی مبتنی بر جنسيت اشاره می‌كندكه نابرابری بين مردان و زنان را القا می‌کند. تبعيض جنسيتی ادراک شده معمولا به عنوان بازتاب خصومت نسبت به زنان معنی شده است.[۴]
روش‌شناسی
روش پژوهش حاضر، یک پژوهش غیر آزمایشی از نوع توصیفی - همبستگی می‌باشد. جامعه مورد مطالعه شامل ۱۶۵۸ معلم زن شاغل در مدارس کهریزک است، از این تعداد با توجه به احتمال افت آزمودنی تعداد ۱۳۶ نفر با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب گردید. در نهایت پس از حذف پرسش‌نامه‌های ناقص و آزمودنی‌های که انصراف دادند، پرسش‌نامه‌های نمونه‌ای شامل ۱۲۴ نفر از معلمان مورد مطالعه قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از شاخص‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد.
ابزار پژوهش
پرسش‌نامه خودکارآمدی عمومی شرر و همکاران: پرسش‌نامه خودکارآمدی عمومی توسط شرر و همکاران تهیه شده است. این مقیاس سه جنبه از رفتار شامل میل به آغازگری رفتار، ادامه تلاش برای تکمیل رفتار، مقاومت در رویارویی با موانع را اندازه‌گیری می‌کند. پرسش‌نامه دارای ۱۷ سوال است، پاسخ به هر یک از سوال‌ها روی طیفی ۵ درجه‌ای از کاملا مخالف تا کاملا موافق مشخص می‌شود. حداقل نمره در این مقیاس ۱۷ و حداکثر نمره ۸۵ می‌باشد. نمره بیشتر بیان‌گر خودکارآمدی بالاتر است. براتی روایی این مقیاس را با محاسبه آلفای کرونباخ ۰٫۸۶ بدست آورد.
پرسش‌نامه تاب‌آوری کلاهنن: این مقیاس را اولین بار کلاهنن به شکل مقیاس خودگزارشی از عبارات پرسش‌نامه روان‌شناختی کالیفرنیا(CPI) برای ارزیابی تاب‌آوری اقتباس و بر روی نمونه‌ای از زوج‌های دانش آموخته کالیفرنیایی اجرا کرد که نتایج آن با عبارات CPI همبستگی دارد. سپس جک بلاک، مقیاس ارزیابی تاب‌آوری را با اقتباس از عبارت پرسش‌نامه چند مرحله‌ای مینه سوتا و CPI طراحی کرد. این مقیاس مشتمل بر ۱۴ عبارت است که پاسخ‌ها را در طیف ۴ درجه‌ای لیکرت از یک(اصلا صدق نمی‌کند) تا چهار(اکثرا صدق می‌کند) می‌سنجد. جمع نمرات حاصله از ۱۴ عبارت نمره تاب‌آوری فرد در این مقیاس است. بلاک و کرمن این مقیاس را به صورت مطالعه‌ای طولی بر روی گروهی از آزمودنی‌ها در دو نوبت اجرا کرده‌اند. [۵]
پرسش‌نامه رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی: پرسش‌نامه رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی کلونوف و لندرین، یک پرسش‌نامه خودسنجی و در بر گیرنده ۲۰ ماده است که در مقیاس لیکرت ۶ درجه‌ای از ۱(رویداد هرگز اتفاق نیفتاده است) تا ۶(رویداد تقریبا همیشه اتفاق افتاده است) پاسخ داده می‌شود. براساس تحلیل عاملی کلونوف و لندرین سوالات این پرسش‌نامه، فراوانی رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی تجربه شده توسط زنان را در چهار حوزه تحقیر تبعیض‌آمیز جنسی و پیامدهای آن، تبعیض جنسیتی در روابط دور، تبعیض جنسیتی در روابط نزدیک و تبعیض جنسیتی در محیط کار، ارزیابی می‌کند. هر ماده در پرسش‌نامه رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی(SSE) دو بار پاسخ داده می‌شود، یک بار برای ارزیابی میزان رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی در طی زندگی، و یک بار برای ارزیابی میزان این رویدادها در سال گذشته.
پرسش‌نامه نقش جنسیتی بم(BSRI) فرم کوتاه: بم براساس تحلیل عوامل انجام شده بر روی فرم بلند نقش جنسی بم فرم کوتاه آن را ساخت. فرم کوتاه یک مقیاس ۳۰ ماده‌ای است که ده ماده از آن زنانگی، ده ماده مردانگی و ده ماده مطلوبیت اجتماعی را مشخص می‌نماید. بم به منظور برآورد پایایی فرم کوتاه مقیاس نقش جنسی، همسانی درونی این پرسش‌نامه را بررسی کرد.
یافته‌ها
برای بررسی فرضیه‌های پژوهش در مورد متغیرهای مورد تحقیق از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. درمرحله اول افرادی که داده‌های از دست رفته زیادی داشتند، از تحلیل کنار گذاشته شدند و به این ترتیب داده‌های ۱۲۴ آزمودنی وارد تحلیل شدند. به منظور تحلیل استنباطی داده‌ها از تحلیل رگرسیون گام به گام استفاده شد. متغیرهای تحقیق، تاب‌آوری، رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی، طرحواره‌های نقش جنسیتی و خودکارآمدی بودند. به منظور مشخص كردن قوی‌ترین متغیرها برای پیش‌بینی متغیر خودكارآمدی از تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه گام به گام استفاده شد. نتایج این تحلیل نشان داد كه در گام اول متغیر تاب‌آوری به عنوان قوی‌ترین متغیر پیش‌بین به تنهایی ۲۴ درصد واریانس خودکارآمدی را پیش‌بینی می‌کند.
نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر به منظور بررسی این فرضیه که متغیرهای تاب‌آوری، تبعیض جنسیتی ادراک شده و طرحواره‌های نقش جنسیتی قادر به پیش‌بینی خودکارآمدی هستند، اجرا گردید. نتایج نشان داد متغیرهای تاب‌آوری، رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی در طول زندگی و طرحواره نقش جنسیتی مردانه در مجموع قادر به پیش بینی ۳۱ درصد از واریانس خودکارآمدی بودند. همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که تاب‌آوری توانایی پیش‌بینی خودکارآمدی را دارد. نتایج بدست آمده در این پژوهش با نتایج بینگول و همکاران همسو بود.[۶] در تبیین رابطه تاب‌آوری و خودکارآمدی می‌توان چنین استنباط کرد که تجارب عاطفی منفی مانند استرس و اضطراب تأثیر منفی بر خودکارآمدی دارد، با توجه به این‌که اشخاص تاب‌آور معمولا سطوح پایین‌تری از استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند، در نتیجه عملکرد مؤثرتری در مواجهه با مشکلات خواهند داشت، این تجارب عملکرد موفق در طول زمان باعث می‌شود شخص به توانایی خود در مقابله موثر با مشکلات اعتماد کند، این اعتماد و باور به توانایی خود برای مقابله با شرایط دشوار همان خودکارآمدی است.
در تبیین رابطه منفی رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی در طول زندگی و خودکارآمدی می‌توان استنباط کرد هنگامی که شخص در جامعه‌ای زندگی می‌کند و نسبت به خویش احساس تبعیض می‌کند، این تبعیض بدان معنا است که فرد در گروهی از افراد جامعه با پایگاه پایین‌تر قراردارد و افراد دارای پایگاه بالاتر(در تبعیض جنسیتی پایگاه بالاتر به مردان تعلق دارد) به نوعی قادرند کنترل امور را در دست داشته باشند و بازده‌های مثبت‌تری را دریافت کنند، این بازده‌های مثبت می‌تواند پست شغلی بالاتر، درآمد بهتر، امنیت بیشتر و قوانین حمایتی مساعدتر باشد. زنانی که تبعیض جنسیتی بالایی ادراک می‌کنند خود را محروم از چنین بازده‌های مثبتی در نظر می‌گیرند و کنترل کمتری را بر زندگی خود ادراک می‌کنند، کنترل کمتر به معنی تاثیر کمتر و کارآمدی پایین‌تر در مقابله با شرایط نامساعد است.
از دیگر یافته‌های این پژوهش آن است که از بین طرحواره‌های نقش جنسیتی، تنها مردانگی پیش‌بینی کننده معناداری برای خودکارآمدی می‌باشد و دو طرحواره نقش جنسیتی زنانه و نقش جنسیتی خنثی به صورت معناداری پیش‌بینی را افزایش ندادند و از معادله پیش‌بینی حذف شدند.
در تبیین این یافته که طرحواره نقش جنسیتی مردانه یکی از مولفه‌های پیش‌بین خودکارآمدی است می‌توان استنباط کرد، ویژگی‌هایی که در طرحواره نقش جنسیتی بم به عنوان مردانگی دسته‌بندی می‌شود مانند«مستقل»، «قاطع»، «با جرات»، «ریسک‌پذیر»، «رهبر»، و بسیاری از ویژگی‌های دیگری که در فرهنگ‌های مختلف به میزان بیشتر به مردان نسبت داده می‌شود مانند«شجاع»، «با استقامت»، «قوی» و ..، نوعا نشان‌دهنده افرادی با کفایت بالاست، وقتی فرد دارای خودپنداره‌ای است که این ویژگی‌ها را بخشی از خویش می‌داند، خود را با کفایت ادراک می‌کند و این ادراک خویش به عنوان فردی با کفایت و توانمند باعث می‌شود در غلبه بر شرایط دشوار و نامطلوب به کارآمدی خود باور داشته باشد. به همین دلیل زنانی که دارای طرحواره نقش جنسیتی مردانه پررنگ می‌باشند در غلبه بر دشواری‌ها و مشکلات به توانایی‌های خود باور دارند و می‌دانند می‌توانند بطور موثر از عهده وظایف و تکالیف خود برآیند.
کلمات کلیدی
خودکارآمدی، رویدادهای تبعیض‌آمیز جنسیتی، طرحواره نقش جنسیتی، تاب‌آوری.
پانویس
- ↑ Bandura, A. (1997). Self‐efficacy: The exercise of control. New York: Freeman
- ↑ Casale, R., et al. (2019). Fibromyalgia and the concept of resilience. Clinical and Experimental Rheumatology, 116(1):105-113
- ↑ Starr, C.R., Zurbriggen, E.L. (2017). Sandra Bem’s Gender Schema Theory After 34 Years: A Review of its Reach and Impact. Sex Roles,76) 9–10(:566–578
- ↑ Swim, J. K., Hyers, L. L. (2009). Sexism. In T. D. Nelson (Ed.), Handbook of prejudice, stereotyping, and discrimination (pp. 407-430). New York: Psychology Press
- ↑ Block, J., Kremen, A. M. (1996). IQ and ego-resiliency: Conceptual and empirical Connections and separateness. Journal of Personality and Social Psychology, 70(2):349-361
- ↑ Bingöl, T. Y., et al. (2019). Psychological Resilience and Positivity as Predictors of Self-Efficacy. Asian Journal of Education and Training, 5(1):63-69