طلاق بائن

طلاق بائن؛ طلاق بدون عدّه.

طلاق بائن، طلاقی است که در آن امکان بازگشت و رجوع مرد به زن وجود ندارد. این طلاق شش قسم دارد، که شامل؛ زنی که بعد از ازدواج با او آمیزش نشده است، طلاق زن یائسه، طلاق زن صغیره، طلاق سوم، طلاق خلع و طلاق مبارات است. در طلاق بائن؛ زن و شوهر بعد از طلاق کاملاً از هم جدا شده‌اند و اگر بعد از طلاق تصمیم به ازدواج بگیرند و از جدایی پشیمان شده‌ باشند، نیاز به عقد مجدد دارند.

تعریف طلاق بائن

بائن در لغت به معنای؛ جدا شونده، آشکار، هویدا، واضح و ظاهر است. در اصطلاح؛ طلاقی است که برای شوهر حق رجوع وجود ندارد و با اجرای صیغه طلاق رابطه زوجیت بین زوجین به طور کامل قطع می‌شود.

طلاق بائن چیست؟

به طلاقى كه مرد حق رجوع به زن ندارد، طلاق بائن گويند؛ خواه عدّه نداشته باشد يا داشته باشد، در آن نمی‌توان رجوع كرد. طلاق خلع و طلاق مبارات از گونه‌های طلاق بائن هستند. که در آن زن مالى به شوهرش مى‌دهد تا در ازاى آن، وى را طلاق دهد؛

ليكن پس از طلاق، در صورتی که زن، در زمان عدّه به مالش رجوع كند و آن را پس بگيرد، طلاق بائن به رجعى تبديل مى‌شود و مرد هم مى‌تواند به همسرش رجوع كند.

پس طلاق بائن به چند دلیل حاصل می‌شود که یکی از آنها،کراهتی است که زن از شوهر دارد یا هر دو از یکدیگر کراهتی دارند.

در صورتی که کراهت متقابل باشد، طلاق از نوع مبارات (توافقی) است و اگر کراهت یک طرفه زن از شوهر باشد، طلاق از نوع خلع و از طرف زن خواهد بود.

اقسام طلاق بائن

طلاق بائن بر شش قسم است که عبارتند از؛

1. طلاق غیر مدخول: طلاق زنى كه شوهرش با او نزديكى نكرده است؛ خواه کوچک یا بزرگ باشد. غیر مدخوله؛ به معنای باکره نیست بلکه منظور زوجه‌ای است که شوهر پس از آن وقوع نکاح، بدون آنکه با وی نزدیکی کند او را طلاق دهد. پس اگر زن قبلا شوهر داشته است یا با این مرد ازدواج کرده ارتباط زناشویی داشته و طلاق گرفته باشد، سپس مجددا ازدواج کرده باشد اما قبل از نزدیکی طلاق داده شود، غیر مدخول است و طلاقش بائن به حساب می‌آید. اگر مردی همسرش را طلاق رجعی دهد و در ایام عدّه، رجوع کند و قبل از نزدیکی مجدداً وی را طلاق دهد این مطلقه، غیر مدخوله به حساب نمی‌آید، زیرا رجوع، ادامه زندگی قبلی است و ازدواج جدید محسوب نمی‌شود.
2. طلاق زوجه صغیره: طلاق زنی که سنش به نه سال نرسیده باشد، اگر چه همسرش با او رابطه داشته است. در این نوع طلاق، عقد با دختری انجام گرفته که هنوز به سن بلوغ و سنّ‌ حيض نرسیده است.
3. طلاق زن یائسه: منظور از یائسه زنی است که از لحاظ سن و سال در حدّی است که زنان نظیر او در آن سن و سال حائض نمی‌شوند و از باردار شدن مأیوس و ناامید هستند. سن یائس یا یائسگی غالباً در زنان غیر قریشی پنجاه سالگی و در زنان قرشی سن شصت سالگی است.
4. طلاق خلع: از آنجا که طلاق در اختیار شوهر است، ‌زنانی كه از ادامه زناشوئى ناراضى هستند، گاه براى رهائى از آن حاضر می‌شوند مالى به شوهر بدهند تا طلاق داده شوند و شوهر هم قبول می‌نمايد و در مقابل آن زن را طلاق می‌دهد، مال مزبور را فديه گويند. در این نوع طلاق، زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود داشته در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، اعم از آنکه مال مزبور عین مهر، معادل آن، بیشتر و یا کمتر از مهر باشد، طلاق می‌گیرد و مادامی که زن به عوض رجوع نکرده باشد، طلاق بائن است. درصورتی که زن به عوض رجوع کند، طلاق بائن تبدیل به طلاق رجعی می‌شود.
5. مبارات: مبارات در لغت به معنای بیزار شدن زوجین از همدیگر است در این نوع طلاق، زن با دادن مالی که کمتر یا به میزان مهر است طلاق می‌گیرد. در این گونه طلاق، بر خلاف نوع پیشین، کراهت و نارضایی از زندگی زناشویی دو جانبه است و از این رو قانون گذار جایز نمی‌داند مالی را که زن در ازای طلاق می‌پردازد، اضافه‌تر از میزان مهریه باشد. لذا مالی که زن به همسرش در ازای طلاق می‌دهد نباید بیشتر از مهریه باشد. شرایط طلاق مبارات همان شرایطی است که در طلاق خلع آمده است و لذا در صورتی که زن عوضی را داده باشد مادامی که به آن عوض رجوع ننموده باشد؛ یعنی زن مهریه را بخشیده تا زمانی که به این مهریه رجوع نکند، این طلاق از نوع بائن خواهد بود.
6. سه طلاقه‌ای که دو رجوع در میان آنها فاصله شده باشد. در این نوع طلاق، زن بر مرد حرام می‌گردد و حلال شدن او وابسته به آن است که بعد از انقضای عدّه با مرد دیگری ازدواج نماید و بعد از نزدیکی چنانچه با طلاق یا فوت زوج از یکدیگر جدا شوند، زن می‌تواند مجدّدا با شوهر سابق خود ازدواج کند.

پس سومین طلاق که پس از سه نكاح متوالی انجام شود، طلاق بائن به حساب می‌آید. در این جا فرقی نیست که این نکاح به واسطه رجوع بوجود آمده یا عقد نکاح جدید باشد.

احکام طلاق بائن

1. زنى كه با طلاق بائن از همسرش جدا شده، در زمان عدّه در حكم اجنبيه است و هيچ يک از احكام زوجيّت از قبيل وجوب اطاعت از شوهر، حرمت خروج از منزل بدون اجازۀ مرد و وجوب نفقه بر آن جارى نمى‌شود، مگر آنكه حامله باشد كه در اين صورت، تا زمان وضع حمل، مرد بايد نفقه او را بپردازد.
2. در طلاق بائن ارث منتفى است، مگر آنكه مرد در حال بيمارى همسرش را طلاق دهد و در آن حال بميرد كه در اين صورت، زن با شرايطى از او ارث مى‌برد.
3. همچنين حكم حرمت ازدواج با خواهر زن و نيز زن پنجم و حدّ زناى محصن در زمان عدّه جارى نمى‌شود.
4. ازدواج با زنى كه در عدّه به سر مى‌برد، حرام و باطل است، چه عدّۀ طلاق بائن باشد يا عدّۀ طلاق رجعى.
5. در طلاق بائن زوحیت به طور کامل از میان می‌رود. زوجه در این نوع طلاق مهریه خویش را می‌بخشد، در دوران عده نمی‌تواند مهریه بخشیده شده‌اش را از زوج بگیرد. اگر زن بعد از طلاق و در حین دوران عده مهریه اش را طلب کند طلاق بائن تبدیل یه طلاق رجعی شده و مرد می تواند رجوع کند.

اقسام طلاق بائن از لحاظ عدّه

طلاق بائن از لحاظ عده داشتن و عده نداشتن به دو قسمت تقسیم می‌شوند:

1. طلاق بائن بدون عده: این قسم شامل؛ طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود، زن یائسه باشد و زن صغیره باشد؛ عدّه وجود ندارد، از این رو به محض وقوع طلاق، رابطه زوجیت قطع می‌گردد و زن بلافاصله می‌تواند با مرد دیگر ازدواج نماید. چون در این سه قسم از طلاق عدّه وجود ندارد، رجوع هم معنی ندارد، زیرا رجوع در عدّه صورت می‌گیرد. اگر آن زن و مرد بخواهند مجدداً با یکدیگر ازدواج کنند باید عقد جدید صورت بگیرد.
2. طلاق بائن با عده: در صورت طلاق خلع و مبارات قبل از رجوع زوجه به عوض، طلاق بائن است، لذا در این دو طلاق عدّه وجود دارد به این علت زن نمی‌تواند بلافاصله با مرد دیگر ازدواج کند و اما وجود عده به این معنی نیست که مرد بتوانند هرگاه خواست در طول مدت عقد رجوع نماید، بلکه حق رجوع مرد به زوجیت سابق منوط به رجوع زوجه به عوض می‌باشد.

محلل

محلل یک اصطلاح فقهی است به معنای حلال كننده؛ در اصطلاح فقهاء به كسى می‌گويند كه زنى را كه شوهرش او را سه بار طلاق داده است، آن مرد با این زن ازدواج کند و پس از طلاق و گذشت عده، آن زن می‌تواند با شوهر اول ازدواج نمايد و آن مرد محلل اين ازدواج بوده است. بنابر این به مردی که برای حلال شدن زن سه طلاقه بر شوهر سابقش آن زن را عقد می‌کند در اصطلاح فقهی مُحَلِّل اطلاق می‌شود و این نکاح را نکاح تحلیل می‌گویند.

شرایط تحلیل

در محلل بلوغ و مواقعه به عقد صحيح دائم شرط است. تحليل اختصاص به زنى كه سه بار او را شوهرش طلاق داده باشد نداشته بلكه در کمتر آن نيز كه هنوز به عدد سوم نرسيده باشد مؤثر بوده و آن را از بين خواهد برد.

منابع

• بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1363ش.
• جابرى عربلو، محسن، ‏فرهنگ اصطلاحات فقه اسلامى‏، تهران‏، امير كبير، 1362ش.
• روشن، محمد، حقوق خانواده، تهران، انتشارات جنگل: جاودانه، چاپ دوم، 1396ش.
• سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، تهران، ‏كومش،1373 ش.
• سرور، ابراهیم حسین، المعجم الشامل للمصطلحات العلمیة و الدینیة، بیروت - لبنان، دار الهادی، 1429ق.
• لطفی، اسدالله، حقوق خانواده، تهران، خرسندی، ج ۲، چاپ اول ۱۳۸۹ ش.
• کاتوزیان، ناصر، دوره حقوق مدنی خانواده، جلد اول. نکاح و طلاق، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم- ۱۳۹۲ش.
• محقق داماد، سید مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ هجدهم، 1395ش.
• موسوی خمینی، روح الله، توضیح المسائل امام و مراجع، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1381ش.
• موسوی خمینی، روح الله، رسالة نجاة العباد در حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392ش.
• موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، السید عبدالاعلی سبزواری، 1413ق.
• نجفی، محمد حسن بن باقر، الجواهر الکلام، بیروت- لبنان، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
• «واژه بائن»، سایت آبادیس، فرهنگ عمید. تاریخ بازدید: 24 بهمن 1401ش.
• هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، 1382ق.